Văn hóa Đông Sơn - Chiến tranh và Hòa bình (kỳ 28): Vỏ bao những cây kiếm Đông Sơn

11/09/2025 11:44 GMT+7 | Văn hoá

Cho đến nay chưa có bao kiếm Đông Sơn nào còn nguyên vẹn do phần lớn chúng được làm từ chất liệu có nguồn gốc hữu cơ như gỗ, xương, ngà, da... Tuy nhiên, nếu khai quật thận trọng vẫn dễ dàng nhận ra hầu hết các thanh kiếm Đông Sơn đều có một phần ốp bao bằng gỗ hay gỗ sơn then hoặc bọc da thú... đã bị mủn nát theo thời gian, chỉ còn hằn lại vết in trên tầng gỉ sắt của phần lưỡi.

Xem chuyên đề Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất TẠI ĐÂY

1. Dựa vào vết tích còn lại đó, ta có thể nhận ra hầu hết các ốp vỏ bao kiếm Đông Sơn làm bằng gỗ, không có phần đai kim loại. Phía bên ngoài ốp gỗ đó có những lớp vải, lụa dán tạo nền cho việc phủ sơn then lên trên. Thảng hoặc, có thể nhận ra những đường dây bện chéo in trên vỏ bao sơn then đó như gia cố cho bao kiếm bền vững.

Văn hóa Đông Sơn - Chiến tranh và Hòa bình (kỳ 28): Vỏ bao những cây kiếm Đông Sơn - Ảnh 1.

Hình trái là bảo kiếm đời Minh bên Trung Quốc. Các hình còn lại là kiếm chuôi đồng lưỡi sắt Đông Sơn còn khá rõ phần ốp vỏ bao gỗ sơn then và có dây đan bện trang trí. Sưu tập Mai Sĩ Thắng (TP.HCM)

Người Đông Sơn rất có kinh nghiệm trong bảo quản đồ kim loại đồng, sắt. Để bề mặt dụng cụ, vũ khí không bị ô xy hóa, sau khi sử dụng, người Đông Sơn dùng các loại keo sáp động, thực vật bôi, phủ lên bề mặt các dụng cụ đó. Những lưỡi dao găm, kiếm, qua hay giáo, rìu... cũng như gương đồng, khi khai quật, mới tách khỏi đất có thể nhận ra lớp "áo" bảo vệ này. Chất keo, sáp này thường cùng với keo của đất tạo ra một lớp gỉ mới hàng ngàn năm, mà khi ngâm bóc trong phòng thí nghiệm sẽ lộ nguyên bề mặt bóng sạch nguyên thủy.

 Thật dễ xúc động, sau khi kiên trì ngâm, sấy trong phòng thí nghiệm, chúng tôi đã có thể tạo lại bề mặt nguyên thủy còn sắc và ánh bóng của những lưỡi dao găm hay lưỡi kiếm hàng ngàn năm trước với ước nguyện tìm được vệt máu kẻ thù may ra còn vương trên đó.

Hình trên là 3 thanh kiếm Đông Sơn chuôi đồng lưỡi sắt đốc hình thuyền còn rõ phần ốp bao gỗ. 2 hình dưới là chi tiết phần bao gỗ và vệt da lót bên trong phần tiếp giáp lưỡi sắt

Vì thế, kỹ thuật khai quật, kỹ thuật xử lý bóc tách, phục hồi sau khai quật luôn là nội dung được các bảo tàng, các viện nghiên cứu khảo cổ học đầu tư với những phòng thí nghiệm hiện đại, từ đó mang lại cho chúng ta những bất ngờ đầy ngưỡng mộ và kính phục dành cho trình độ chế tác, bảo quản của tổ tiên.

2. Trong buổi "rì rầm trong tiếng đất" hôm nay, tôi muốn đi sâu đặc tả những điều hiếm thấy từ phòng thí nghiệm của Trung tâm Tiền sử Đông Nam Á về các vết sắc bóng của lưỡi dao, kiếm và sự tinh tế trong tạo bao kiếm Đông Sơn.

Trước mắt chúng ta là 4 thanh kiếm Đông Sơn được ngâm tách và soi phóng đại để nghiên cứu trong phòng thí nghiệm. Chúng đều thuộc nhóm kiếm chuôi đồng lưỡi sắt của phổ kiếm Đông Sơn Tây Vu/Âu. Bao kiếm Đông Sơn trong tình trạng hoàn hảo nhất mà tôi quan sát được thuộc về thanh kiếm trong sưu tập Mai Sĩ Tất Thắng (TP.HCM).

Thanh kiếm Đông Sơn với chi tiết phần bao gỗ ở điểm tiếp xúc với chắn tay và vết hằn dây buộc bên ngoài bao gỗ

Kiếm bị gãy phần mũi và sứt mẻ ở phần tay cầm. Tuy nhiên, dễ dàng nhận ra kiếm Đông Sơn Tây Âu ở phần đốc có hình thuyền. Điều đáng nói nhất là lớp áo sơn còn khá nguyên vẹn, vết trang trí bằng dây bện hình chéo răng cưa. Bao kiếm này tiêu biểu cho các bao kiếm Đông Sơn đương thời với cấu tạo khá thống nhất: Gỗ ốp làm nền, được dán vải, lụa ở cả bên trong lẫn bên ngoài làm nền cho phủ một lớp sơn then. Dây sợi thực vật hay lụa sẽ được đan bện tạo thêm sự chắc chắn, ma sát khi cầm và tạo hoa văn trang trí.

Ba thanh kiếm mẫu còn lại đều là các tiêu bản lưỡi sắt chuôi đồng có đốc đúc thêm hình thuyền. Phần lưỡi sắt còn dấu tích vỏ bao bằng gỗ, trên đó chúng ta có thể quan sát được những mảng da thú, vết sơn then hay dấu vải, dấu gân sợi mây bện bó.

Tại Bảo tàng Tiền sử Phạm Huy Thông ở Mường Động, Phú Thọ (Kim Bôi, Hòa Bình cũ) còn lưu được 8 lưỡi kiếm mang dấu tích vỏ bao thời Đông Sơn và hàng chục lưỡi kiếm thời trung cổ Lý, Trần, Lê, Tây Sơn, Nguyễn cũng như kiếm Mông Nguyên, Minh, Thanh, Pháp, Nhật... còn khá rõ vết tích bao kiếm bám trên lưỡi. Truyền thống tạo bao kiếm bằng cách dùng vỏ gỗ kết hợp bọc vải lụa, phủ phết sơn then có từ thời Đông Sơn được dùng mãi cho đến tận ngày nay.

"Chúng tôi đã có thể tạo lại bề mặt nguyên thủy còn sắc và ánh bóng của những lưỡi dao găm hay lưỡi kiếm hàng ngàn năm trước với ước nguyện tìm được vệt máu kẻ thù may ra còn vương trên đó" - TS NGUYỄN VIỆT.

(Còn tiếp)

XEM THÊM TIN TỨC VĂN HOÁ TẠI ĐÂY

TS Nguyễn Việt

Tags:
Cùng chuyên mục
Xem theo ngày
Đọc thêm