Văn hóa Đông Sơn - Chiến tranh và Hòa bình (kỳ 26): Những dòng dao găm Đông Sơn hiếm thấy

Ngoài những loại dao găm Đông Sơn thường thấy thuộc hai dòng chính Tây Âu, Lạc Việt, chúng ta còn bắt gặp một số dao găm ít thấy hơn trong khung cảnh di vật chung của cư dân thời Đông Sơn. Trong buổi "Rì rầm trong tiếng đất" hôm nay, tôi sẽ nhắc đến các loại dao găm này.

Xem chuyên đề Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất TẠI ĐÂY

1. Thứ nhất là những lưỡi dao nhọn cân xứng, dài và phần tay cầm thu hẹp lại nhưng vẫn giữ nguyên độ mỏng như phần lưỡi dao. Trên phần lưỡi và cán cầm được trang trí hình đúc chìm, với trung tâm có thể nhận ra là chân dung thần hộ mệnh. Cán cầm không trơn tuột mà có những móc nhú đinh tạo ma sát, cùng hình xoắn ốc nhỏ trang trí đúc chờm ra ở đốc và hai bên, vẫn bám theo chiều dẹt mỏng của phần thân chính.

Thứ hai, là những dao găm đồng hoặc sắt cắm vào cán đồng đúc có hình thuyền mỏng ở đốc, như thường thấy ở loại kiếm chuôi đồng lưỡi sắt đã nói nhiều ở phần kiếm Đông Sơn.

Về loại thứ nhất, cho đến nay, tôi mới bắt gặp 5 chiếc dao găm loại này, chủ yếu phát hiện được ở địa vực đông bắc của văn hóa Đông Sơn. Tôi mới chỉ thấy duy nhất một chiếc ở vùng sông Mã thuộc huyện Cẩm Thủy (Thanh Hóa), gần gũi với phong cách trang trí của khối Lạc Việt miền núi. Thoạt đầu, loại dao này phát hiện trong một hang núi thuộc tỉnh Quảng Tây (Trung Quốc), gần với Lạng Sơn nước ta, xếp niên đại Chiến Quốc, nên ít người nghĩ rằng nó thuộc văn hóa Đông Sơn. Chỉ cho đến khi hoạt động hút cát ở các lòng sông nước ta phát hiện được, lại với số lượng nhiều hơn và hoa văn đồng điệu, đặc trưng với những mảnh áo giáp, ngọn giáo Đông Sơn, tôi mới mạnh dạn xếp chúng là một loại hình dao găm Đông Sơn còn hiếm thấy.

Trọng tâm dễ nhận ra ở loại dao thứ nhất này là hình đúc chìm trên lưỡi, với nội dung trang trí chính tập trung ở phần chuyển từ lưỡi sang cán cầm. Tại đó, luôn ngự trị hình mặt người khá giống với mặt thần hộ mệnh xuất hiện trên các mảnh áo giáp Tuyên Quang và trên mũi giáo phát hiện ở vùng ngã ba Đụn - nơi chia nước sông Kinh Thầy và sông Giá (Thủy Nguyên, Hải Phòng). Khuôn mặt hơi dài, nét mặt cân xứng, hài hòa, hiền hậu.

Dao găm Đông Sơn hiếm thấy với đặc trưng cán cầm mỏng, dẹt, trang trí thần hộ mệnh đeo khuyên tai tròn ở cán và rùa thần ở bản lưỡi

2. Loại dao găm Đông Sơn thứ hai được trình bày ở đây thực chất chỉ là một kiểu tra lưỡi dao ngắn thay cho lưỡi kiếm, trên cùng một loại tay cầm bằng đồng đúc sẵn, được chế tạo bằng cách ốp khuôn vào vật mẫu bằng tre, gỗ, sợi bện hoặc đan lát - thường thấy ở loại kiếm Đông Sơn chuôi đồng lưỡi sắt đã trình bày từ vài tuần trước.

Tôi bắt đầu chú ý đến loại dao găm này kể từ khi bắt gặp một tiêu bản trưng bày trong Bảo tàng Vân Nam (Trung Quốc). Một tiêu bản khác tôi thấy trong sưu tập Mac Clean (Mỹ). Như đã nói ở phần kiếm chuôi đồng lưỡi sắt Đông Sơn, những dao găm này là sản phẩm Đông Sơn của người Tây Âu. Việc chuyển từ kiếm thành dao khá đơn giản: chỉ cần thay lưỡi kiếm dài bằng lưỡi dao nhọn ngắn hơn. Cả dao lẫn kiếm đều có phần "tông" để cắm vào hốc cán, sau đó dùng keo gắn chặt với cán.

Từ trái sang: 1 -Dao găm cán đồng lưỡi sắt, mới khai quật được ở Quỳ Hợp, Nghệ An (Bảo tàng Phạm Huy Thông, Mường Động, Phú Thọ); 2 - Dao găm cán đồng lưỡi sắt, phát hiện ở mỏ quặng Vân Nam (Bảo tàng Vân Nam, Trung Quốc); 3 - Dao găm cán đồng lưỡi đồng (sưu tập Mac Clean, Mỹ)

Phát hiện gần đây ở Quỳ Hợp (Nghệ An) cho thấy khả năng các quý tộc Đông Sơn cũng thường dùng dao găm với loại cán kiếm đồng đúc sẵn đó. Trong một ngôi mộ, bên cạnh bộ lễ khí gồm ấm kendi, chuông kiểu Ấn Độ, chảo ba chân kiểu Lĩnh Nam, bộ đồ đeo gồm 4 chóp tròn nhỏ, 5 răng gấu xuyên lỗ… đều bằng đồng đúc, còn có hai cán kiếm đồng còn nguyên hình thuyền ở đốc với hai lưỡi ngắn như lưỡi dao găm.

Trong đó, một chiếc lưỡi đã gãy, được táp mới bằng một mũi dao hay kiếm sắt khác cùng thời. Chiếc kia còn khá nguyên vẹn phần lưỡi dao găm, nhưng vết keo gắn mới cho thấy có thể đã được tu sửa một cách khá hợp lý, bằng cách gia cố phần chân tông lưỡi dao găm nguyên bản bị bong ra, hoặc lấy một phần mũi kiếm, mũi giáo táp mới vào. Hy vọng khi chụp X-quang sẽ làm rõ vấn đề.

Phần nói về kiếm và dao găm Đông Sơn sẽ kết thúc vào tuần sau bằng bài tổng hợp về các loại bao dao, bao kiếm Đông Sơn đã được phát hiện, trước khi đi vào loại hình vũ khí giáo, lao Đông Sơn. Hẹn gặp lại các bạn trong các buổi "Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất" những tuần tiếp theo…

(Còn tiếp)