Văn hóa Đông Sơn - Chiến tranh và Hòa bình (kỳ 27): Những vỏ bao dao găm Đông Sơn

04/09/2025 06:53 GMT+7 | Văn hoá

Bước vào thời đại kim khí, sự sắc nhọn của dụng cụ, vũ khí chế bằng kim loại có thể dễ dàng gây thương tích cho người sử dụng, đặt ra nhu cầu tự nhiên của những thiết bị bao, che đầu nhọn, lưỡi sắc. 

Xem chuyên đề Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất TẠI ĐÂY

Chúng dần phát triển trở thành một vật phụ quan trọng, được đầu tư chế tác và trang trí có khi hơn cả những lưỡi sắc, đầu nhọn kim loại cần được bảo vệ. Buổi "Rì rầm" hôm nay mong sẽ được dẫn các bạn vào thế giới bao dao, bao kiếm Đông Sơn với rất nhiều loại hình đa dạng.

1. Trước hết, tôi muốn nói về những loại bao dao găm Đông Sơn hiện còn có thể quan sát được. Như các phần trước đã đề cập, dao găm Đông Sơn chia thành hai phổ lớn Âu và Lạc bên cạnh những dao găm hiếm lạ khác. Bao dao găm nêu trong bài hôm nay tập trung vào dao găm của hai phổ chính đó.

Văn hóa Đông Sơn - Chiến tranh và Hòa bình (kỳ 27): Những vỏ bao dao găm Đông Sơn - Ảnh 1.

Hình ảnh một thủ lĩnh Đông Sơn với dao găm trong vỏ bao đeo bên hông phải (sưu tập Phạm, Paris, Pháp)

Loại bao dao găm chiếm số lượng phát hiện nhiều nhất hiện được biết thuộc về dòng dao găm Lạc. Đó là những bao đúc bằng đồng có hình dáng trông như một chiếc giỏ mây mà một số dân tộc thiểu số hiện nay vẫn từng đan để đựng dao đi rừng. Có lẽ những bao dao này đúc mô phỏng những bao mây, tre đan đương thời như một hành vi "quý tộc hóa" dành cho những người có điều kiện cao hơn trong xã hội.

Bao dao loại này khá giống nhau ở chỗ đều có phần phẳng đơn giản tựa vào hông người. Phần đối diện phồng cong tạo hình ống trên to dưới nhỏ, được đúc trổ lỗ theo các hình hoa văn hình học, điểm xuyết những băng hươu nai mảnh nhỏ, như mô phỏng đồ đan lát bằng mây, tre. Phía trên ống bao đó có hai ống hình trụ nhỏ dài khoảng 4 cm, rộng 1,5 - 2 cm, thủng hai đầu, như ống giắt các mũi tên. Tại vị trí hai ống đó thường có hai móc khuyên để lồng dây đeo ngang bụng như thắt lưng.

Bao dao găm trong phổ Lạc Việt với kiểu đan giỏ mây tre với hai ống giắt tên bên cạnh (sưu tập CQK, California, Mỹ)

Tôi bắt gặp bao dao găm này lần đầu tiên trong ngôi mộ M06 - chôn một thiếu niên chừng 6 -7 tuổi, thuộc khu mộ táng Đông Sơn ở Quỳ Chử (Hoằng Hóa, Thanh Hóa) năm 1978. Ngoài bao dao găm đồng này em bé được chôn theo một ngọn giáo và một số đồ đựng bằng đồng đã bị đào bạt hư hỏng từ trước khi đoàn khảo cổ chúng tôi đến. Không thấy dao găm nữa, có thể đã xuất lộ và người dân địa phương lấy mất trước đó. Hai hình dưới đây lấy từ sưu tập CQK, California (Mỹ) mà tôi đã trực tiếp chỉnh lý, đo vẽ năm 2012, giúp tác giả công bố năm 2019. Theo thống kê tôi có được thì hiện có 12 bao dao kiểu này đang được lưu giữ tại các bảo tàng và sưu tập tư nhân trong, ngoài nước ta.

Văn hóa Đông Sơn - Chiến tranh và Hòa bình (kỳ 27): Những vỏ bao dao găm Đông Sơn - Ảnh 3.

Bao dao găm phổ Âu Việt vớt sông Kinh Thày: hình dưới bên trái là phần họng bao, hình giữa là phần mũi bao dao và hình phải là đặc tả hoa văn với dấu vết thếp vàng còn lại (sưu tập Bảo tàng Nghệ thuật Đông Dương, Hải Phòng)

2. Cùng dạng dao găm Đông Sơn phổ Lạc Việt còn có một dạng nữa khá phổ biến, đó là bao khung đồng ốp gỗ hay xương sừng. Hiện trạng phát hiện chỉ còn phần khung đồng, phần ốp bằng vật liệu có nguồn gốc hữu cơ đều bị tan trong đất. Loại bao ốp đồng này từng thấy trong sưu tập Đặng Tiến Sơn (Hà Nội) và sưu tập Nhà hàng Trống Đông Sơn (Hà Nội).

Kiểu dao Âu Việt với bao dao đúc trổ lỗ trang trí đàn rắn cuốn (hình trái bên trên, sưu tập Bảo tàng Vân Nam, Trung Quốc) và hai kiểu khung đồng ốp chỗ hở bằng gỗ hay xương sừng (hình phải bên trên, sưu tập Hảo, TP.HCM và hình dưới, sưu tập Nhà hàng Trống Đông Sơn, Hà Nội)

Dao găm thuộc phổ Âu Việt cũng rất thường có bao. Cũng thường thấy hai loại bao như phổ Lạc Việt: Bao đúc bằng đồng trổ hoa văn thủng và bao khung kim loại ốp khảm gỗ hay xương sừng. Kiểu phổ biến là kiểu đúc hình đàn rắn đan cuốn rất cầu kỳ, tinh xảo. Bao dao hiện trưng bày tại Bảo tàng Nghệ thuật Đông Dương (Hải Phòng) có thể coi như điển hình cho loại này. Theo chủ nhân, bao dao này vớt được ở sông Kinh Thày (Hải Phòng). Đáng tiếc không có lưỡi dao kèm theo.

Cùng kiểu bao dao này từng có chiếc đúc bằng vàng, hoặc đồng thếp vàng phát hiện ở Vân Nam, Tứ Xuyên (Trung Quốc). Những lưỡi dao kèm theo có dáng dấp của cây kiếm ngắn dành cho thủ lĩnh cấp cao.

Loại bao khung đồng ốp gỗ hay xương sừng dùng cho kiểu dao phổ Âu Việt đã từng thấy trong sưu tập Hảo (TP.HCM). Bản khung đồng đúc trổ lỗ hình giao long với răng cưa ở giữa tạo dũng khí uy hiếp của vũ khí.

Sở hữu dao găm là biểu trưng thuộc tầng lớp trên của xã hội Đông Sơn. Và sự đua tranh phô diễn nét đẹp và trang trí cầu kỳ của bao dao găm còn là sự khẳng định vị thế cao hơn nữa trong giới quý tộc Đông Sơn đó.

"Sở hữu dao găm là biểu trưng thuộc tầng lớp trên của xã hội Đông Sơn" - TS Nguyễn Việt.

XEM THÊM TIN TỨC VĂN HOÁ TẠI ĐÂY

TS Nguyễn Việt

Tags:
Cùng chuyên mục
Xem theo ngày
Đọc thêm