Văn hóa Đông Sơn - Chiến tranh và Hòa bình (kỳ 37): Rùa, voi, giao long trên ngọn giáo Âu, Lạc
13/11/2025 06:51 GMT+7 | Văn hoá
Buổi "Rì rầm" hôm nay, tôi sẽ nói về hai mũi giáo đại diện cho vũ khí khối Âu và khối Lạc của cộng đồng Đông Sơn, để tạm kết thúc chuyên mục nói về giáo Đông Sơn trong loạt bài về vũ khí đâm chém thuộc chuyên mục Chiến tranh và Hòa bình thời Đông Sơn. Từ tuần sau, chúng ta sẽ bước vào một thế giới vũ khí có khả năng sát thương từ xa - cung, nỏ, mũi tên - dựa trên những chứng tích khảo cổ thời Đông Sơn.
Xem chuyên đề Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất TẠI ĐÂY
Giáo (lao) và rìu (qua) là hai loại vũ khí phổ biến nhất trong chiến đấu của cư dân Đông Sơn, từ quý tộc đến bình dân. Âu và Lạc là hai khối dân cư Đông Sơn lớn và quan trọng nhất của cộng đồng đa tộc Đông Sơn, làm nền cho sự hình thành một liên minh nhà nước sớm Âu Lạc.
Giáo phủ kín hình trang trí giao long ở cả hai mặt, thuộc kiểu giáo nhóm Đông Sơn “Lạc” vớt từ sông Mã xứ Thanh. Sưu tập CQK, California (Mỹ)
Nếu thống kê đầy đủ, có đến hàng vạn mũi giáo, lao Đông Sơn đã xuất lộ. Trong đó, chỉ có khoảng 100 mũi giáo được trang trí dành cho các thủ lĩnh và quý tộc. Một trong số những mũi giáo Đông Sơn trang trí đẹp nhất đã được tôi dùng để mở đầu cho chuỗi bài về giáo lao - đó là mũi giáo vớt ở ngã ba Đụn (Thủy Nguyên, Hải Phòng).
Kiểu giáo Đông Sơn mang phong cách nhóm Âu, vớt trên sông Kinh Thầy, dài 38,5 cm, trang trí giống nhau ở cả hai mặt với đề tài quy, tượng (rùa, voi)
Bài hôm nay tập trung nói về hai mũi giáo đẹp khác. Một chiếc vớt được ở không xa mũi giáo ngã ba Đụn, tại vùng có khu mộ thân cây khoét rỗng Kiệt Thượng bên tả ngạn bờ sông Kinh Thầy, đoạn chảy qua Sao Đỏ (Hải Dương cũ nay là Hải Phòng). Chiếc thứ hai vớt lên từ dòng sông Mã, đoạn chảy qua vùng lõi trung tâm Làng Giàng và Đông Sơn (Thanh Hóa).
Nội dung chính trang trí trên bản giáo “Âu”: hai thần rùa mang biểu tượng mặt trời trên lưng trước - sau, kẹp giữa hai hình voi đối xứng hai bên
Nhìn trên đại thể, không có sự khác nhau lớn giữa kiểu dáng hai nhóm giáo này. Chỉ có thể nhận ra sự khác biệt mang tính học thuật khi đi sâu vào thống kê tỷ lệ phân chia giữa phần chuôi và lưỡi, kiểu cánh lưỡi... Tuy nhiên, khá dễ nhận ra những ý tưởng trang trí chủ đạo.
Trên vũ khí của khối Âu, ta thường bắt gặp biểu tượng rùa như một hàm ý tấm giáp hộ mệnh, thỉnh thoảng có cả hình voi. Trên mũi giáo vớt ở sông Kinh Thầy, nội dung chính là hai hình rùa lớn kẹp đôi voi đối xứng. Tất cả đều được tô điểm rất đẹp, tươi vui, thanh bình.
Đặc tả hoa văn rùa mang trên lưng mặt trời nhiều cánh (hình trên) và voi mang hình xoắn chữ S nằm (hình dưới) trên giáo “Âu”
Đáng chú ý là hình hai mặt trời nhiều cánh như hình ở chính giữa mặt trống đồng hay nắp các thạp đồng lễ nghi, nằm trên lưng các con rùa thần thánh này. Hai con voi đủ cả vòi, ngà, đuôi, được phủ lớp áo chấm rải có hình chữ S nằm chính giữa, với đôi mắt viền tròn bao chấm rải rất sinh động.
Đặc tả cảnh giao long đấu hổ trên bản giáo “Lạc” vừa vớt ở sông Mã xứ Thanh năm 2025
Ngọn giáo "Lạc" vớt ở sông Mã xứ Thanh tuy không lớn, nhưng với bo viền quanh lưỡi như để tôn vinh, che đỡ cho đàn giao long chọi hổ bên trong, toát lên vẻ trang nghiêm, quý phái của chủ nhân.
Nội dung trang trí chính của giáo này là một đàn giao long hai con nối đuôi nhau, đối đầu với một con hổ ở trên mỗi bản cánh. Tổng số đếm được 8 con giao long và 4 con hổ trên hai mặt ngọn giáo này.
Giao long là nội dung trang trí nổi bật của vũ khí kiểu "Lạc", gợi lại trong ký ức về Âu (Cơ) và Lạc (Long Quân) - một truyền thuyết vô cùng đẹp đẽ…
"Hai con voi đủ cả vòi, ngà, đuôi, được phủ lớp áo chấm rải có hình chữ S nằm chính giữa, với đôi mắt viền tròn bao chấm rải rất sinh động" - TS Nguyễn Việt.
(Còn tiếp)
-
13/11/2025 06:52 0 -
-
-
13/11/2025 06:46 0 -
-
13/11/2025 06:31 0 -
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
13/11/2025 06:12 0 -
-
13/11/2025 06:00 0 - Xem thêm ›
