Vạn Nguyễn: Người Việt đầu tiên được vinh danh "Đạo diễn vì sứ mệnh bảo tồn giá trị văn hóa UNESCO 2025"

Trong bối cảnh công nghiệp văn hóa Việt Nam phát triển mạnh mẽ và hội nhập sâu rộng, những nghệ sĩ chọn gắn bó với hành trình bảo tồn và lan tỏa di sản dân tộc luôn trở thành nhân tố đặc biệt. 

Đạo diễn – Nhà sản xuất Vạn Nguyễn (Nguyễn Huy Quang) là một trong những gương mặt như thế, người đã dành hơn hai thập kỷ âm thầm kết nối nghệ thuật sân khấu đương đại với bản sắc Việt Nam qua hàng loạt dự án quy mô. Năm 2025, anh được Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam và Liên hiệp các Hội UNESCO Nhật Bản vinh danh tại Tokyo với danh hiệu "Đạo diễn vì sứ mệnh bảo tồn giá trị văn hóa UNESCO 2025", trở thành người Việt Nam đầu tiên được nhận danh hiệu này.

Đây không chỉ là một sự ghi nhận về chuyên môn, mà còn là lời tôn vinh đối với con đường sáng tạo đậm tính văn hóa mà anh theo đuổi trong nhiều năm qua. Đại diện Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam nhận định, trong số những nghệ sĩ đang kiên trì nuôi dưỡng các giá trị truyền thống, đạo diễn Vạn Nguyễn nổi bật bởi cách tiếp cận sáng tạo, khả năng biến di sản thành ngôn ngữ sân khấu giàu cảm xúc, dễ tiếp cận nhưng không đánh mất chiều sâu. 

Với nền tảng học thuật là Cử nhân và Thạc sĩ Văn hóa học, chuyên ngành Đạo diễn sân khấu cùng những năm tháng được đào tạo dưới sự dẫn dắt của các bậc thầy như cố GS Trần Quốc Vượng, NSND Nguyễn Ngọc Phương, GS – TS – NGND Nguyễn Đình Thi, anh đã xây dựng được một hành trình nghề nghiệp vững chắc, đồng thời truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ trẻ đang theo đuổi nghệ thuật truyền thống.

Ông Yuji Suzuki, Tổng Giám đốc Liên hiệp các Hội UNESCO Nhật Bản, bày tỏ sự ấn tượng trước các dự án của anh và cho rằng sự phát triển của ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam những năm gần đây có sự đóng góp quan trọng từ những nghệ sĩ bền bỉ như Vạn Nguyễn – những người đưa di sản đến với khán giả bằng tinh thần sáng tạo của thời đại mới.

Nhận danh hiệu từ UNESCO là cột mốc đặc biệt trong sự nghiệp, nhưng đạo diễn Vạn Nguyễn vẫn giữ sự điềm đạm quen thuộc. Anh chia sẻ: "Với tôi đây là một niềm vinh dự bất ngờ. Bản thân tôi được làm sân khấu bao năm chưa bao giờ nghĩ đến giải thưởng nào dù trong nước hay quốc tế. Tôi làm việc như một nhu cầu của bản năng, cứ có cơ hội được chạm đến các dòng nghệ thuật di sản là thấy mình như thôi thúc phải tham gia, phải làm, không suy nghĩ đến những điều gì khác mà chỉ muốn được đắm chìm trong không gian cổ xưa đượm thời gian và đậm đà bản sắc. Việc được UNESCO Nhật Bản và Việt Nam ghi nhận là một niềm động viên lớn lao và bất ngờ, cho tôi thêm động lực để tiếp tục "say" cùng di sản ở nhiều không gian và nhiều thể loại...".

Ở mỗi dự án, anh luôn tìm cách hòa quyện giữa tinh thần truyền thống và ngôn ngữ sân khấu đương đại. Những màn tôn vinh nghề thủ công như nghề gốm được thể hiện bằng âm nhạc mang âm sắc nhạc cụ dân tộc kết hợp tiết tấu hiện đại, ánh sáng sân khấu được xử lý như một lớp cảm xúc. Không gian chợ nổi trong màn "Sông nước Phương Nam" của show thực cảnh Tinh hoa Việt Nam lại được tái dựng vừa sống động, vừa nên thơ, giúp khán giả cảm nhận sự mộc mạc của Nam Bộ qua âm sắc đờn ca tài tử. Trong dự án về Tứ Trấn Thăng Long, anh tiếp tục tạo dấu ấn khi đưa nghệ thuật Xẩm trở thành trục chính của tác phẩm, cho thấy nỗ lực nâng đỡ những loại hình tưởng như cũ nhưng lại chứa đựng sức sống mãnh liệt khi được kể bằng ngôn ngữ sân khấu mới.

Bày tỏ về cách dung hòa giữa bảo tồn và sáng tạo, anh khẳng định: "Bảo tồn và sáng tạo luôn là nhiệm vụ khó… Ở mỗi tác phẩm tôi cùng ê kíp thực hiện luôn cố gắng để tìm ra một hướng đi mới, một ngôn ngữ mới dựa trên nền tảng truyền thống quý báu…".

Với anh, di sản không chỉ là chất liệu mà còn là hệ giá trị mang tinh thần Việt Nam, điều luôn thôi thúc anh tìm cách kể lại bằng những hình thức phù hợp với khán giả của thời đại số.

Một trong những thách thức lớn nhất của nghệ thuật truyền thống nằm ở việc tiếp cận công chúng trẻ. Đạo diễn Vạn Nguyễn cho rằng thế hệ hôm nay có sự tiếp cận văn hóa thế giới rộng mở và khả năng cảm thụ nhanh nhạy, vì vậy sân khấu di sản muốn chạm tới họ thì phải được đầu tư nghiêm túc cả về sáng tạo lẫn công nghệ. Anh chia sẻ:

"Giới trẻ ngày nay có rất nhiều cơ hội thụ hưởng văn hoá… nên họ rất nhạy bén, am hiểu và luôn có sự so sánh trong chọn lựa… Với công nghệ, hiệu ứng và kỹ thuật, các lớp diễn sẽ đạt tới điểm 'chạm' vào xúc cảm tâm lý khán giả…" - anh chia sẻ.

Nhiều chương trình anh dàn dựng đã chứng minh nhận định này: Từ chuỗi biểu diễn tôn vinh Đàn Bầu thu hút hàng ngàn khán giả bên Hồ Gươm, cho tới hơn 1.500 suất diễn của Tinh hoa Việt Nam với sự đón nhận bền bỉ của khách trong nước và quốc tế. Điều đó cho thấy khi di sản được làm mới một cách nghiêm túc và sáng tạo, nó hoàn toàn có thể trở thành "món ăn tinh thần" hấp dẫn đối với mọi lứa tuổi.

Nhìn về tương lai, đạo diễn bày tỏ mong muốn: "Việc giáo dục âm nhạc truyền thống và sân khấu di sản phải được giảng dạy một cách sâu rộng trong học đường… Sự quan tâm đãi ngộ tới lớp nghệ sĩ trẻ kế cận cũng chính là động lực để họ tiếp nối những giá trị mà các thế hệ trước đã dày công xây dựng…"

Với anh, nền văn hóa Việt Nam chỉ thật sự phát triển khi thế hệ trẻ được nuôi dưỡng bằng tình yêu và hiểu biết về truyền thống ngay từ những bài học đầu đời.