Khung pháp lý đầu tiên cho phát triển trí tuệ nhân tạo tại Việt Nam

Chiều 10/12, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV đã biểu quyết thông qua Luật Trí tuệ nhân tạo (AI) với 429/434 đại biểu tham dự (bằng 90,70% tổng số đại biểu Quốc hội) tán thành.

Đây là đạo luật đầu tiên của Việt Nam điều chỉnh toàn diện hoạt động phát triển, ứng dụng và quản trị trí tuệ nhân tạo (AI), có hiệu lực từ ngày 1/3/2026.

Đánh giá về trí tuệ nhân tạo, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: AI là hạ tầng trí tuệ. AI không chỉ là một công nghệ ứng dụng, nó đang trở thành "một loại hạ tầng" quốc gia, giống như điện, viễn thông hay Internet. Ai làm chủ được AI người đó sẽ có lợi thế vượt trội trong sản xuất, kinh doanh, trong y tế, giáo dục, quản trị quốc gia, và cả quốc phòng an ninh. Việt Nam phải có hạ tầng trí tuệ AI của mình. Việt Nam đang nhanh chóng xây dựng trung tâm siêu tính toán AI quốc gia và dữ liệu AI mở. "Chúng ta sẽ thực hiện AI hóa nhanh hơn, nhanh nhất có thể", Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhận định.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cũng cho rằng, phổ cập AI, bình dân học vụ AI cần giống như phong trào học tiếng Anh trước đây, giống như phong trào xóa mù chữ cách đây 80 năm. Mỗi người Việt Nam sẽ có một trợ lý AI, dân số không tăng nhưng trí tuệ xã hội tăng ít nhất gấp đôi. Trước đây, cấp Bộ trưởng trở lên mới có trợ lý, chi phí hàng nghìn USD nhưng bây giờ, một người dân bình thường cũng có trợ lý, chi phí chỉ 10 USD.

Về dự án Luật này, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, Luật Trí tuệ nhân tạo là luật ngắn, luật khung, tập trung xác định các nguyên tắc và khung quản trị, đảm bảo sự linh hoạt cho Chính phủ trong tổ chức thực hiện. Luật không điều chỉnh mô hình vì mô hình là kết quả sáng tạo của nội bộ doanh nghiệp và thay đổi liên tục. Luật chỉ điều chỉnh đầu ra, tức là hành vi sử dụng AI và các rủi ro phát sinh từ việc AI tác động đến xã hội. Đây là thông lệ quốc tế và bảo đảm không cản trở đổi mới sáng tạo.

Việc thông qua Luật Trí tuệ nhân tạo đánh dấu bước tiến quan trọng trong hoàn thiện hành lang pháp lý cho phát triển khoa học và công nghệ, thể hiện quyết tâm của Quốc hội trong việc kịp thời thể chế hóa chủ trương của Bộ Chính trị tại Nghị quyết 57 về đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Luật gồm 35 điều, được thiết kế theo định hướng "quản lý để phát triển", bảo đảm cân bằng giữa kiểm soát rủi ro và thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Lần đầu tiên, Việt Nam ban hành quy định mang tính nền tảng về AI, bao gồm các nguyên tắc trong phát triển và ứng dụng, đặt con người ở vị trí trung tâm, yêu cầu AI phải phục vụ con người, không thay thế con người trong các quyết định quan trọng và phải được giám sát bởi con người.

Luật nhấn mạnh mục tiêu xây dựng tự chủ AI, từ hạ tầng tính toán, dữ liệu đến năng lực nghiên cứu, giúp Việt Nam xây dựng lực lượng AI đủ mạnh để cạnh tranh quốc tế; đồng thời cho phép Nhà nước đầu tư Trung tâm tính toán AI quốc gia và phát triển hệ thống dữ liệu mở có kiểm soát nhằm giảm chi phí tính toán, gỡ bỏ rào cản gia nhập thị trường và thúc đẩy một hệ sinh thái AI cạnh tranh, minh bạch hơn; tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiếp cận hạ tầng.

Song song với đó, Luật thiết lập các cơ chế hỗ trợ thúc đẩy ứng dụng AI, gồm: Quỹ Phát triển AI quốc gia, AI Voucher hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng AI và thiết lập sandbox thử nghiệm có kiểm soát dành cho các giải pháp AI nhạy cảm. Đây là những công cụ quan trọng giúp giảm rủi ro, hạ thấp chi phí thử nghiệm và tạo điều kiện cho các doanh nghiệp công nghệ, đặc biệt là startup công nghệ cao thử nghiệm những ứng dụng AI nhạy cảm trong môi trường được miễn trừ một số trách nhiệm pháp lý nhất định.

Luật Trí tuệ nhân tạo đồng thời tiếp cận xử lý các vấn đề mới nổi, như nội dung do AI sinh ra (AI-generated content), đạo đức thuật toán và trách nhiệm của các nền tảng cung cấp dịch vụ AI xuyên biên giới, qua đó mở đường để Việt Nam hội nhập sâu hơn với các chuẩn mực quốc tế nhưng vẫn giữ vững chủ quyền số.

Một nội dung quan trọng của Luật là định hướng quản lý theo mức độ rủi ro. Theo đó, các hệ thống AI được phân loại theo mức độ tác động và nguy cơ, từ đó gắn với nghĩa vụ pháp lý tương ứng. Những ứng dụng có nguy cơ cao đối với quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân (trong lĩnh vực tài chính, y tế, tư pháp, lao động, giáo dục…) sẽ phải đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe hơn về dữ liệu, kiểm định, giám sát và cơ chế can thiệp của con người. Cách tiếp cận này cho phép cân bằng giữa hai mục tiêu: Khuyến khích đổi mới sáng tạo trong AI và kiểm soát các hệ lụy tiềm ẩn đối với xã hội.

Cùng với các quy định về công nghệ và quản lý, Luật Trí tuệ nhân tạo dành vị trí quan trọng cho phát triển nhân lực. Luật yêu cầu xây dựng Chiến lược nhân lực AI quốc gia dài hạn; tích hợp kiến thức AI cơ bản vào giáo dục phổ thông; khuyến khích đại học mở ngành mới, mở rộng tự chủ học thuật và thu hút chuyên gia quốc tế. Chương trình quốc gia phát triển nhân lực AI sẽ góp phần hình thành đội ngũ chuyên gia và kỹ sư AI chất lượng cao trong tương lai.

Việc Quốc hội thông qua Luật Trí tuệ nhân tạo được đánh giá là bước đi tất yếu và kịp thời khi AI đang thâm nhập sâu vào mọi lĩnh vực đời sống. Một khung pháp lý đầy đủ, rõ ràng sẽ giúp Việt Nam tránh nguy cơ tụt hậu, bảo đảm an toàn dữ liệu, quyền riêng tư và sự phát triển bền vững của hệ sinh thái AI.