Luật Trí tuệ nhân tạo: Đặt nền móng cho hạ tầng trí tuệ quốc gia

Dự kiến, chiều 10/12, Quốc hội sẽ thông qua dự thảo Luật Trí tuệ nhân tạo (AI). 

Việc ban hành Luật Trí tuệ nhân tạo hướng tới sự quản lý trí tuệ nhân tạo một cách thực chất, hiệu quả, phù hợp với bối cảnh phát triển nhanh khoa học - công nghệ xuất phát từ định hướng được Bộ Chính trị chỉ đạo tại Nghị quyết 57 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Việc Quốc hội xem xét thông qua Luật Trí tuệ nhân tạo trong kỳ họp này cũng được đánh giá là bước tiến quan trọng, tạo khung pháp lý đầu tiên cho lĩnh vực đang phát triển bùng nổ và tác động sâu rộng đến mọi mặt đời sống.

AI là hạ tầng trí tuệ

Đánh giá về trí tuệ nhân tạo, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: AI là hạ tầng trí tuệ. AI không chỉ là một công nghệ ứng dụng, nó  đang trở thành "một loại hạ tầng" quốc gia, giống như điện, viễn thông hay Internet. Ai làm chủ được AI người đó sẽ có lợi thế vượt trội trong sản xuất, kinh doanh, trong y tế, giáo dục, quản trị quốc gia, và cả quốc phòng an ninh. Việt Nam phải có hạ tầng trí tuệ AI của mình. Việt Nam đang nhanh chóng xây dựng trung tâm siêu tính toán AI quốc gia và dữ liệu AI mở. "Chúng ta sẽ thực hiện AI hóa nhanh hơn, nhanh nhất có thể", Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhận định.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cũng cho rằng, phổ cập AI, bình dân học vụ AI cần giống như phong trào học tiếng Anh trước đây, giống như phong trào xóa mù chữ cách đây 80 năm. Mỗi người Việt Nam sẽ có một trợ lý AI, dân số không tăng nhưng trí tuệ xã hội tăng ít nhất gấp đôi. Trước đây, cấp Bộ trưởng trở lên mới có trợ lý, chi phí hàng nghìn USD nhưng bây giờ, một người dân bình thường cũng có trợ lý, chi phí chỉ 10 USD.

Bước đi đầu tiên về mặt thể chế đối với lĩnh vực AI là việc thông qua Luật Trí tuệ nhân tạo. Về dự án Luật này, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, Luật Trí tuệ nhân tạo (Luật AI) là luật ngắn, luật khung, tập trung xác định các nguyên tắc và khung quản trị, đảm bảo sự linh hoạt cho Chính phủ trong tổ chức thực hiện. Luật không điều chỉnh mô hình vì mô hình là kết quả sáng tạo của nội bộ doanh nghiệp và thay đổi liên tục. Luật chỉ điều chỉnh đầu ra, tức là hành vi sử dụng AI và các rủi ro phát sinh từ việc AI tác động đến xã hội. Đây là thông lệ quốc tế và bảo đảm không cản trở đổi mới sáng tạo.

Đánh giá về việc Luật Trí tuệ nhân tạo được trình Quốc hội thảo luận và dự kiến thông qua, ông Hồ Đức Thắng, Viện trưởng Viện Công nghệ số và Chuyển đổi số quốc gia cho biết, tinh thần cốt lõi của Luật AI "không phải là siết chặt quản lý, mà là kiến tạo hành lang pháp lý thông thoáng, an toàn", dựa trên quản lý rủi ro để thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Đây là cách thể chế đi trước, mở đường cho công nghệ phát triển. Điều này còn thể hiện "tầm nhìn rõ ràng" của Việt Nam, cùng "khát vọng từng bước vươn lên làm chủ, tiến tới tự chủ và khẳng định chủ quyền số quốc gia về AI".

Luật Trí tuệ nhân tạo chỉ là một trong chuỗi bước đi chiến lược mà Việt Nam đang triển khai để nắm bắt "cơ hội lịch sử" trong cuộc cách mạng công nghệ mới. Cùng với thể chế, hạ tầng tính toán, nguồn lực tài chính và con người là những trụ cột quan trọng.

Cho rằng, việc thông qua Luật Trí tuệ nhân tạo là cơ hội lớn nhất của các doanh nghiệp bán dẫn Việt Nam, ông Hồ Đức Thắng nhận định, sự phát triển của hạ tầng AI sẽ tạo ra "đơn đặt hàng khổng lồ" cho ngành công nghiệp chip trong nước, từ việc thiết kế, đóng gói đến kiểm thử, cho đến những con chip "Make in Vietnam".

Tạo "cú hích" để Việt Nam từng bước làm chủ công nghệ

Về Quỹ Phát triển Trí tuệ nhân tạo quốc gia được quy định tại dự thảo Luật, theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, quan điểm của cơ quan chủ trì soạn thảo, mặc dù đã có các quỹ như Quỹ Phát triển Khoa học công nghệ, Quỹ Đổi mới công nghệ, Quỹ Đầu tư mạo hiểm, nhưng vẫn cần một quỹ riêng cho AI. AI cần cơ chế giải ngân nhanh, linh hoạt để phát triển. AI là công nghệ quan trọng nhất của Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, cần đầu tư rất lớn đến hàng tỷ USD. Các quỹ hiện có không đáp ứng được. Quỹ AI cũng đã được Ban Chỉ đạo Nghị quyết 57 yêu cầu thành lập.

Trước một số ý kiến còn băn khoăn về việc thành lập quỹ này, Bộ Khoa học và Công nghệ lý giải, Quỹ Phát triển Trí tuệ nhân tạo quốc gia là một quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách, hoạt động không vì lợi nhuận, đóng vai trò huy động và phân bổ nguồn lực cho nghiên cứu, phát triển, ứng dụng và quản lý AI. Sự ra đời của quỹ được kỳ vọng sẽ tạo cú hích mạnh mẽ để Việt Nam từng bước làm chủ công nghệ, đóng góp thực chất cho phát triển kinh tế-xã hội.

Khác với nhiều quỹ hỗ trợ công nghệ đang tồn tại, Quỹ Phát triển Trí tuệ nhân tạo Quốc gia được thiết kế với mục tiêu cụ thể, dài hạn và mang tính chiến lược, tập trung vào bốn nhóm nhiệm vụ trọng tâm: Phát triển hạ tầng kỹ thuật AI; tài trợ nghiên cứu công nghệ lõi; đào tạo và thu hút nhân lực AI trình độ cao; hỗ trợ các nhiệm vụ đặc biệt theo yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và an ninh - quốc phòng.

Với các nhiệm vụ này, Quỹ trở thành một công cụ chính sách then chốt để Nhà nước chủ động điều phối nguồn lực nhằm phát triển lĩnh vực còn rất mới nhưng giàu tiềm năng đột phá.

Nguồn tài chính của quỹ được hình thành từ vốn điều lệ do ngân sách nhà nước cấp, cùng với đóng góp, viện trợ, tài trợ của các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước. Cách thiết kế này cho phép Quỹ có khả năng huy động rộng rãi nguồn lực xã hội, đồng thời tạo điều kiện để các tập đoàn công nghệ, doanh nghiệp lớn hoặc tổ chức quốc tế có thể đồng hành cùng Chính phủ Việt Nam trong phát triển AI. Sự kết hợp giữa nguồn lực công và nguồn lực tư được xem là điều kiện quan trọng để Việt Nam bắt kịp tốc độ phát triển của thế giới trong bối cảnh nhu cầu đầu tư vào hạ tầng tính toán, dữ liệu và nghiên cứu AI ngày càng lớn.

Một trong những ưu tiên nổi bật của Quỹ là đầu tư phát triển hạ tầng kỹ thuật trí tuệ nhân tạo trọng điểm, gồm hạ tầng tính toán hiệu năng cao (HPC), hạ tầng dữ liệu lớn và các mô hình nền tảng dùng chung. Đây là những hạ tầng thiết yếu, quyết định năng lực triển khai và cạnh tranh của một quốc gia trong lĩnh vực AI.

Thực tế cho thấy, những quốc gia dẫn đầu về AI như Hoa Kỳ, Trung Quốc, Hàn Quốc hay Singapore đều sở hữu các siêu máy tính, trung tâm dữ liệu hiện đại và nền tảng mô hình lớn (large models) do chính họ làm chủ. Việc Việt Nam xác định rõ trách nhiệm đầu tư vào hạ tầng AI cho thấy tầm nhìn dài hạn và sự cam kết mạnh mẽ trong chiến lược chuyển đổi số quốc gia.

Ngoài hạ tầng, Quỹ cũng dành nguồn lực đáng kể cho hoạt động nghiên cứu, đặc biệt là nghiên cứu công nghệ lõi và công nghệ nguồn về AI. Đây là lĩnh vực đòi hỏi đầu tư lớn, liên tục và có độ rủi ro cao, khiến nhiều doanh nghiệp khó tham gia nếu không có sự hỗ trợ của Nhà nước. Với cơ chế tài trợ, hỗ trợ linh hoạt và thủ tục rút gọn cho các nhiệm vụ chiến lược, Quỹ có thể tạo điều kiện để các nhóm nghiên cứu mạnh trong nước bứt phá, phát triển thuật toán, mô hình, công cụ nền tảng hoặc các giải pháp AI đặc thù cho tiếng Việt, giáo dục, y tế, nông nghiệp và nhiều lĩnh vực khác. Khả năng làm chủ công nghệ lõi chính là yếu tố quyết định giúp Việt Nam giảm phụ thuộc vào công nghệ nhập khẩu và bảo đảm chủ quyền công nghệ.

Đặc biệt, Quỹ được áp dụng cơ chế tài chính đặc thù, cho phép phân bổ vốn linh hoạt theo tiến độ dự án, không bị giới hạn bởi năm ngân sách, đồng thời được rút gọn thủ tục đối với các nhiệm vụ chiến lược. Cơ chế này tạo sự linh hoạt cần thiết để hỗ trợ đúng thời điểm, đúng nhu cầu, nhất là trong bối cảnh công nghệ AI thay đổi với tốc độ rất nhanh. Việc quản lý quỹ cũng được quy định theo nguyên tắc công khai, minh bạch, hiệu quả và không trùng lặp với các quỹ tài chính nhà nước khác, đảm bảo nguồn lực được sử dụng đúng mục đích và mang lại tác động lớn nhất.

Theo đánh giá của các chuyên gia, việc thành lập Quỹ Phát triển Trí tuệ nhân tạo quốc gia sẽ là "đòn bẩy tài chính" để Việt Nam chủ động hơn trong nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI, góp phần thực hiện mục tiêu xây dựng nền kinh tế số tự chủ, hiện đại và có khả năng cạnh tranh cao.

Việc ban hành Luật Trí tuệ nhân tạo là yêu cầu tất yếu trong bối cảnh AI đang ngày càng được ứng dụng rộng rãi trên nhiều lĩnh vực. Dự án Luật Trí tuệ nhân tạo được kỳ vọng sẽ tạo ra bước ngoặt lớn cho thị trường AI tại Việt Nam, mở đường cho AI trở thành động lực tăng trưởng mới của nền kinh tế số. Nếu được thông qua, Việt Nam sẽ nằm trong nhóm quốc gia tiên phong có luật chuyên biệt về AI, cùng với Liên minh châu Âu (EU), Hàn Quốc và Nhật Bản. Nếu chậm trễ trong hành lang pháp lý, Việt Nam có thể bị tụt hậu hoặc đối diện với những rủi ro khó kiểm soát liên quan đến an toàn dữ liệu, đạo đức công nghệ và bảo vệ người dùng...