Góc nhìn 365: Từ trục vớt tàu cổ đến "bảo tồn tại chỗ"

18/11/2025 18:00 GMT+7 | Văn hoá

Nên cân nhắc phương án bảo tồn nguyên trạng tàu cổ tại vị trí được phát hiện - đó là gợi ý của một số chuyên gia tại Hội nghị Khảo cổ học toàn quốc 2025 vừa qua, khi việc trục vớt và bảo tồn tàu cổ Hội An đang thu hút nhiều ý kiến khác nhau.

Xem chuyên đề Góc nhìn 365 TẠI ĐÂY

Và, dù khả năng áp dụng trước mắt không dễ khả thi, câu hỏi ấy mở ra một vấn đề lớn hơn trong bối cảnh Ngày Di sản văn hóa Việt Nam (23/11) đang tới gần: Việt Nam sẽ đi theo mô hình nào để bảo vệ các di sản dưới nước trong nhiều thập kỷ tới?

Thực tế, con tàu cổ tái phát lộ ở phường Hội An Tây (Đà Nẵng) trong thời gian qua có vị trí gần bờ. Bởi vậy, về mặt kỹ thuật, việc trục vớt tàu không quá khó và nằm trong năng lực của giới chuyên môn trong nước. Nhưng câu hỏi nằm ở phần kế tiếp: Việc duy tu, bảo quản để phát huy tàu cổ sẽ mở ra yêu cầu rất cao về chi phí, công nghệ và nhân lực - những thứ mà Việt Nam chưa có tiền lệ cũng như kinh nghiệm vận hành.

Góc nhìn 365: Từ trục vớt tàu cổ đến "bảo tồn tại chỗ" - Ảnh 1.

Phần khung gỗ con tàu nổi trên mặt cát. Ảnh: Trần Lê Lâm - TTXVN

Trong bối cảnh ấy, việc mô hình bảo tồn tại chỗ được nhắc đến là điều dễ hiểu, bởi đây là hướng tiếp cận đã được nhiều quốc gia áp dụng cho các di sản dưới nước.

Như phân tích của TS khảo cổ Lê Thị Liên, người có nhiều năm nghiên cứu các di tích ven biển và vùng bãi cọc Bạch Đằng, khi hiện vật được giữ trong môi trường nguyên gốc, khả năng bảo vệ thường cao hơn, nhất là với những chất liệu nhạy cảm như gỗ và kim loại. Ngược lại, nếu đưa hiện vật lên bờ mà không có quy trình phù hợp, trạng thái cân bằng đã duy trì suốt hàng trăm năm dưới đáy biển có thể bị phá vỡ, kèm theo nhiều rủi ro trong các khâu tháo gỡ cấu kiện, khử mặn, xử lý hóa chất và lắp ghép lại theo thiết kế gốc.

Góc nhìn 365: Từ trục vớt tàu cổ đến "bảo tồn tại chỗ" - Ảnh 2.

Tác động của thiên nhiên làm mòn các thân gỗ của tàu. Ảnh: Trần Lê Lâm - TTXVN

Cũng theo chuyên gia này, với sự phát triển của hệ thống phương pháp nghiên cứu khảo cổ nước, việc bảo tồn tại chỗ các tàu cổ vẫn cho phép các nhà khoa học làm việc trực tiếp tại vị trí con tàu, quan sát nó trong mối quan hệ với môi trường xung quanh. Ở nhiều quốc gia, mô hình này còn kết hợp với hoạt động du lịch, tạo ra các loại hình tham quan đa dạng gồm quan sát từ xa, quan sát qua hệ thống nhà bảo vệ nhẹ đặt phía trên vị trí tàu đắm, hoặc những tour lặn ngắm tàu dưới nước. Các xác tàu tại Trân Châu Cảng (Mỹ) hoặc ở Indonesia đã từng được tiếp cận theo cách này.

***

Trở lại với tàu cổ Hội An. Những phân tích hiện có về diễn biến bồi lấp, xói lở tại vùng biển này cho thấy khả năng triển khai mô hình bảo tồn tại chỗ ở đây không hề đơn giản. Cộng cùng thực tế về sự non trẻ của ngành khảo cổ học dưới nước tại Việt Nam, có thể thấy việc xây dựng một mô hình bảo tồn tại chỗ bài bản, bền vững đối với trường hợp này cũng là điều không dễ làm được trong một sớm một chiều.

Nhưng, chính sự gợi mở đó cũng là cơ hội để ngành khảo cổ dưới nước của Việt Nam dần xem xét mô hình bảo tồn tại chỗ như một hướng đi khả thi, trên tinh thần linh hoạt và phù hợp với thực tế. Cách tiếp cận ấy không có nghĩa việc trục vớt tàu cổ trong tương lai sẽ bị loại bỏ, mà cho phép chúng ta có thêm lựa chọn cho từng trường hợp cụ thể, dựa trên đánh giá liên ngành, được tính toán thận trọng và gắn với tầm nhìn dài hạn.

Mỗi con tàu đắm dưới biển không chỉ lưu giữ thông tin về giao thương, kỹ thuật và lịch sử, mà còn có thể mở ra những mô hình phát triển mới nếu được tiếp cận đúng cách. Bảo tồn tại chỗ hiện chưa thể sớm áp dụng rộng rãi trong bối cảnh Việt Nam. Nhưng nếu không bắt đầu tính đến nó, chúng ta sẽ phần nào đánh mất cơ hội gìn giữ những con tàu cổ - loại di sản đặc biệt quan trọng từ biển.

XEM THÊM TIN TỨC VĂN HOÁ TẠI ĐÂY

ĐÔNG MAI

Tags:
Cùng chuyên mục
Xem theo ngày
Đọc thêm