Anh hùng Lao động Nguyễn Thị Bình - đại biểu cao tuổi nhất Đại hội thi đua yêu nước toàn quốc lần thứ XI

Nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình, 98 tuổi, là đại biểu cao tuổi nhất trong 2.223 đại biểu tham dự Đại hội Thi đua yêu nước toàn quốc lần thứ XI diễn ra trong hai ngày 26-27/12/2025 tại Trung tâm Hội nghị quốc gia. 

Việc trao tặng danh hiệu Anh hùng Lao động cho nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình không chỉ là sự ghi nhận xứng đáng của Đảng, Nhà nước và nhân dân mà còn là dịp để chúng ta nhìn lại một cuộc đời hiến dâng trọn vẹn cho sự nghiệp hòa bình, thống nhất và phát triển của dân tộc Việt Nam.

Trong dòng chảy của lịch sử hiện đại Việt Nam, nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình là một trong những nhân vật đặc biệt, để lại dấu ấn sâu đậm không chỉ trong lòng nhân dân mà còn với bạn bè quốc tế. Bà là một trong những gương mặt tiêu biểu, một nhà ngoại giao kiệt xuất, một biểu tượng của trí tuệ, bản lĩnh và khí phách phụ nữ Việt Nam trên trường quốc tế. Với 98 năm tuổi đời, 79 năm tuổi Đảng, trải qua nhiều cương vị công tác khác nhau, bà Nguyễn Thị Bình đã có nhiều đóng góp quan trọng có sự nghiệp cách mạng của dân tộc, là tấm gương sáng cho thế hệ trẻ noi theo.

"Bông hồng thép" trong lịch sử ngoại giao Việt Nam

Bà Nguyễn Thị Bình, tên thật là Nguyễn Thị Châu Sa, sinh ngày 26/5/1927, quê gốc tại tại tỉnh Quảng Nam (cũ), nay là thành phố Đà Nẵng, trong một gia đình giàu truyền thống cách mạng. Ngay từ khi còn ngồi ghế nhà trường, Nguyễn Thị Châu Sa đã tham gia hoạt động yêu nước.

Trong kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, bà hoạt động cách mạng sôi nổi, tích cực và nhiều lần bị địch bắt, tù đày. Năm 1960, Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam được thành lập. Năm 1961, bà được Ban Thống nhất cử sang tham gia hoạt động ngoại giao cho Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam. Trong thời gian diễn ra các vòng đàm phán của Hội nghị bốn bên về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam tại Paris (Pháp), bà đảm nhiệm cương vị Trưởng phái đoàn Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam.

Ngày 4/11/1968, khi vừa đặt chân đến Paris, bà Nguyễn Thị Bình đã gây ấn tượng mạnh mẽ khi phát biểu về giải pháp năm điểm của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam. Bài phát biểu mạnh mẽ và thẳng thắn của bà đã gây tiếng vang lớn trong cộng đồng quốc tế. Ngay lập tức, bà Nguyễn Thị Bình được dư luận quốc tế gọi là "Madam Bình" và trở thành một biểu tượng mới trong phong trào chống chiến tranh và đấu tranh cho hòa bình.

Cùng với ông Lê Đức Thọ - Cố vấn đặc biệt của Đoàn đàm phán Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại Hội nghị Paris, ông Xuân Thủy - Trưởng đoàn đàm phán của Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa tại Hội nghị Paris, một chính khách chính trị kiêm nhà thơ, nhà báo, có khả năng quy tụ được sự đồng tình của bạn bè và dư luận quốc tế, bà Nguyễn Thị Bình - đại diện cho phụ nữ miền Nam anh hùng, bất khuất, với trí thông minh, thái độ chân thành, mềm mỏng, cởi mở và thân thiện đã gây được sự chú ý, tranh thủ được thiện cảm của dư luận thế giới, tạo thành bộ ba thương lượng có đủ khả năng đưa cuộc đàm phán Paris đến thắng lợi.

Trong cuộc đàm phán gay go kéo dài, bà Nguyễn Thị Bình cùng với Bộ trưởng Xuân Thủy nắm vững đường lối và phương châm của Bộ Chính trị, Trung ương Đảng, vận dụng sách lược ngoại giao lớn "Tuy hai mà một, tuy một mà hai", nắm vững thực tế tiền tuyến miền Nam, luôn đứng vững trên thế tiến công áp đảo đối phương về đạo lý và pháp lý, vững vàng, sắc sảo, góp phần thực hiện nhiệm vụ chủ yếu của ngoại giao và đàm phán là phối hợp và hỗ trợ chiến trường, kiềm chế địch, bảo đảm chiến trường càng đánh càng mạnh, càng được thế giới đồng tình.

Trải qua gần năm năm đàm phán, "Bà hoàng Việt cộng" Nguyễn Thị Bình đã giành được sự kính phục, tôn trọng của những chính khách, các nhà báo quốc tế, ngay cả những người Mỹ. Chủ trì rất nhiều cuộc họp báo, có cuộc đến 400 nhà báo của trên 100 quốc gia, những người được tiếp xúc với bà đều có một cảm nhận chung: Một con người tự tin, hòa nhã, mềm mỏng nhưng cũng vô cùng kiên định, vững vàng. Bà Nguyễn Thị Bình, với ưu thế ngoại ngữ tốt và sự thông minh, nhạy bén, sắc sảo cùng sự mềm mỏng, hòa nhã, linh hoạt của một phụ nữ Việt Nam đã thuyết phục được cả những nhà báo khó tính. Bà được báo chí quốc tế gọi là "người phụ nữ thép của bàn đàm phán". Có lần, một nhà báo phương Tây hỏi: "Bà có ở Đảng Cộng sản không?". Bà nhanh nhẹn trả lời: "Tôi thuộc Đảng yêu nước". Nhà báo lại hỏi: "Có quân đội miền Bắc ở miền Nam không?", bà đáp ngắn gọn: "Dân tộc Việt Nam là một, người Việt Nam ở Bắc cũng như ở Nam đều có nghĩa vụ chiến đấu chống xâm lược".

Trong quá trình đàm phán, bà luôn tâm niệm: "Họ có quyền hỏi, mình có quyền trả lời. Nhưng trả lời thế nào để họ tâm phục khẩu phục, hiểu rõ hơn cuộc chiến đấu chính nghĩa của dân tộc mình, đó mới là điều quan trọng".

Sau này, cũng có lần bà nói: "Nếu mình là phụ nữ biết ứng xử khôn khéo, người ta cũng dễ có tình cảm hơn, sẽ nghe những điều mình muốn nói về lập trường của mình".

Ngày 27/1/1973, Hiệp định Paris về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam chính thức được ký kết, đánh dấu một mốc son chói lọi trong sự nghiệp cách mạng vẻ vang của nhân dân ta và nền ngoại giao Việt Nam. Bà Nguyễn Thị Bình là một trong những người đại diện các bên ký hiệp định Paris và là người phụ nữ duy nhất đặt bút ký vào Hiệp định. Nhớ lại khoảnh khắc ấy, bà từng viết: "Khi đặt bút ký vào bản Hiệp định chiến thắng, nghĩ đến những đồng bào, đồng chí ngã xuống - những người không còn có thể biết được sự kiện trọng đại này, mắt tôi bỗng nhòe ướt. Trong cuộc đời tôi, đây là vinh dự rất lớn vì được thay mặt nhân dân, các chiến sỹ cách mạng để đấu tranh trực diện với kẻ thù xâm lược ngay tại Paris, được đặt bút ký vào bản hiệp định chiến thắng sau 18 năm cả nước tiến hành cuộc chiến đấu chính nghĩa đầy hy sinh gian khổ… Đó có lẽ là kỷ niệm sâu sắc nhất trong cuộc đời ngoại giao của tôi".

Hình ảnh bà Nguyễn Thị Bình tại lễ ký kết là biểu tượng không chỉ của ngoại giao Việt Nam mà còn là biểu tượng của người phụ nữ Việt trên vũ đài quốc tế. Với truyền thông phương Tây, bà được mệnh danh là "bóng hồng khiêu vũ giữa bầy sói", một hình ảnh đầy ẩn dụ ca ngợi sự mềm mại mà kiên cường, nhẹ nhàng mà quyết liệt. Ở bà hội tụ cả sự sắc sảo về tư duy chiến lược, sự điềm tĩnh trong xử lý tình huống và khả năng thuyết phục đỉnh cao - những phẩm chất làm nên nhà ngoại giao lỗi lạc.

Nhà lãnh đạo tâm huyết trong sự nghiệp xây dựng và kiến thiết đất nước

Sau thành công tại Hội nghị Paris, bà Nguyễn Thị Bình tiếp tục được Đảng và Nhà nước tin tưởng giao nhiều trọng trách: Bộ trưởng Bộ Giáo dục, Phó Trưởng ban Đối ngoại Trung ương Đảng kiêm Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội, đặc biệt là Phó Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam giai đoạn 1992-2002.

Bà Nguyễn Thị Bình đã để lại dấu ấn đậm nét ở lĩnh vực giáo dục. Bà là nữ Bộ trưởng Giáo dục đầu tiên của Việt Nam từ năm 1976 - 1987 (nay là Bộ Giáo dục và Đào tạo) và chính là người đặt nền móng vững chắc cho nền giáo dục Việt Nam thống nhất 2 miền Nam - Bắc sau giải phóng.

Sau thống nhất đất nước nền giáo dục ở hai miền Nam - Bắc lúc này rất khác nhau. Hệ thống giáo dục miền Bắc là 11 năm, phục vụ cho sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội. Trong khi đó, hệ thống giáo dục ở miền Nam là 12 năm, đã nhiều năm chịu ảnh hưởng của nền giáo dục thực dân kiểu mới. Bộ trưởng Nguyễn Thị Bình đã bắt tay thực hiện Nghị quyết số 14-NQ/TW ngày 01/11/1979 của Bộ Chính trị về cải cách giáo dục. Cuộc cải cách giáo dục theo Nghị quyết 14-NQ/TW đã đạt được những thành tựu to lớn trong hoàn cảnh đất nước khó khăn. Đó là thống nhất trong toàn quốc hệ thống giáo dục 12 năm, hình thành một hệ thống giáo dục quốc dân từ mầm non lên đến đại học và sau đại học, từ Trung ương đến địa phương đảm bảo đủ chỗ học cho mọi đối tượng trong cả nước.

Cùng với chủ trương thống nhất hệ thống giáo dục phổ thông, năm 1982, Bộ trưởng Bộ Giáo dục Nguyễn Thị Bình đã đề xuất chủ trương rèn luyện thể dục, mỹ dục qua Hội khỏe Phù Đổng tại nhà trường, địa phương hàng năm và toàn ngành tổ chức hội khỏe Phù Đổng. Những năm về sau lại có thêm Hội thi hát múa học sinh sinh viên, Hội thi văn hóa thể thao, hội thi nghiệp vụ các trường sư phạm... Bên cạnh đó, để chăm lo đến công tác giáo dục hướng nghiệp cho học sinh, Bộ trưởng Nguyễn Thị Bình đã trình Chính phủ ra Quyết định 126/CP ngày 19/3/1981 về "Công tác hướng nghiệp trong trường phổ thông và việc sử dụng hợp lý học sinh THCS và THPT tốt nghiệp ra trường". Ngày 17/8/1992, Bộ trưởng Nguyễn Thị Bình lại ban hành tiếp Thông tư 31/TT xác định rõ 4 hình thức hướng nghiệp cho học sinh gồm: Hướng nghiệp qua từng môn học, qua các hoạt động lao động sản xuất, qua giới thiệu các ngành nghề cần phát triển và qua hoạt động ngoại khóa, tham quan.

Đặc biệt, năm 1982, Bộ trưởng Bộ Giáo dục Nguyễn Thị Bình sau khi tham khảo ý kiến của lãnh đạo Bộ và các đơn vị liên quan đã trình lên Chính phủ ra Quyết định 164/CP ngày 26/10/1982 do Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp ký, lấy ngày 20/11 hàng năm là Ngày Nhà giáo Việt Nam. Đây không chỉ là chính sách mang tính tri ân, mà còn phản ánh tầm nhìn chiến lược của một người lãnh đạo lấy con người làm trung tâm, coi giáo dục là nền tảng cho sự phát triển bền vững. Những dấu ấn của Bộ trưởng Nguyễn Thị Bình trong lĩnh vực giáo dục vẫn còn vẹn nguyên ý nghĩa, là nền tảng cho sự nghiệp đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục Việt Nam hiện nay.

Trên cương vị Phó Chủ tịch nước từ năm 1992 đến 2002, bà tiếp tục khẳng định vai trò của một nhà lãnh đạo nhân văn, gần dân và quyết đoán. Ở lĩnh vực đối ngoại, bà tham dự nhiều hội nghị quốc tế, trong đó có Cộng đồng Pháp ngữ, góp phần nâng cao vị thế Việt Nam. Bằng lập luận sắc sảo, bà đã trực tiếp đề nghị Tổng thống Pháp Jacques Chirac nâng mức ưu tiên thương mại dành cho Việt Nam và kết quả đã đạt được ngay sau đó. Không chỉ dừng lại ở lợi ích quốc gia, bà còn khởi xướng ý tưởng hợp tác 3 bên Việt Nam - FAO - châu Phi trong lĩnh vực nông nghiệp, đưa chuyên gia Việt Nam sang hỗ trợ sản xuất lương thực cho châu Phi. Sáng kiến này được triển khai thành công, trở thành dấu ấn đẹp của ngoại giao nhân dân Việt Nam.

Đặc biệt, ở lĩnh vực tư pháp, bà luôn quan tâm đến số phận từng con người cụ thể. Bà trực tiếp đi kiểm tra nhiều trại giam, gặp gỡ phạm nhân, lắng nghe họ trình bày và kiến nghị xử lý những trường hợp oan sai, bất cập. Không ít người đã được giảm án, được đặc xá nhờ sự can thiệp nhân văn của bà. Với bà, công lý không phải là những điều khoản khô cứng mà là sự bảo đảm cho mỗi con người được sống trong nhân phẩm và hy vọng. Chính điều đó đã khiến bà trở thành một biểu tượng của sự nhân hậu trong lãnh đạo, một nhà chính khách nhưng cũng là một người mẹ, người bà biết cảm thông với nỗi đau của những số phận yếu thế.

Ngay cả khi đã nghỉ hưu, bà vẫn tiếp tục cống hiến thông qua các hoạt động ngoại giao nhân dân. Từ năm 2003 đến nay, bà tích cực thúc đẩy các hoạt động nhân đạo, giáo dục và đối thoại hòa bình, tiếp tục sứ mệnh kết nối Việt Nam với bạn bè quốc tế bằng một hình thức ngoại giao mềm dẻo, bền bỉ và hiệu quả.

Với những cống hiến bền bỉ, bà từng được tặng thưởng nhiều huân, huy chương cao quý như: Huân chương Hồ Chí Minh, Huân chương Chiến công hạng Nhất, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ hạng Nhất, Huân chương Đại đoàn kết, Huân chương Tự do hạng Nhất của Lào; và được phong tặng danh hiệu Anh hùng lao động.

Dù đã ở tuổi xưa nay hiếm, sự minh mẫn, bản lĩnh và phong thái đĩnh đạc của Anh hùng lao động, Nguyên Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình vẫn vẹn nguyên, là minh chứng sống động cho một cuộc đời cống hiến không mệt mỏi. Bà vẫn được nhắc đến như biểu tượng của bản lĩnh và nhân văn Việt Nam. Bà không chỉ là nhân chứng của một thời, mà là người góp phần tạo ra thời đại ấy. Di sản bà để lại không phải chỉ nằm trong những văn kiện hay chức vụ, mà trong hệ giá trị tư tưởng: tin vào con người, tin vào tri thức, và tin vào khả năng tự quyết của dân tộc. Trong lĩnh vực ngoại giao, bà là gương mặt mở đường cho hình ảnh người phụ nữ Việt Nam hiện đại - vừa mềm mại, vừa kiên cường. Trong lĩnh vực giáo dục, bà là người khởi xướng tư duy "giáo dục vì hòa bình và phát triển con người". Trong xã hội, bà là tấm gương về đạo đức công vụ, giản dị, liêm chính và trách nhiệm. Di sản ấy đang được thế hệ hôm nay kế thừa và phát triển.