Vận động viên đỉnh cao: Phát triển chánh niệm để hoàn thiện lối chơi

Các vận động viên ở trình độ cao nhất trong môn thể thao của họ phải đối mặt với thách thức phải thể hiện ổn định dưới áp lực trong bối cảnh có nhiều yếu tố gây xao lãng tiềm tàng, bao gồm lo lắng về thành tích, hành vi của đám đông, kì vọng của chính họ và của người khác cũng như phản ứng của đối thủ.

Màn trình diễn của các tay vợt tại giải Australian Open 2023 đã chứng minh các yếu tố tâm lí cần thiết để thành công ở quần vợt cấp độ cao. Có rất nhiều khoảnh khắc thú vị là dấu ấn của một giải đấu tuyệt vời. Andy Murray đã có màn ngược dòng đáng kinh ngạc sau hai set thua trước Thanasi Kokkinakis, sau thời gian dài hồi phục sau chấn thương nặng.

Thi đấu dưới áp lực

Rafael Nadal bị loại ở vòng 2 của giải Grand Slam đầu tiên sau khi đứa con chào đời, do chấn thương liên tục. Các báo đã mô tả anh như bị hủy hoại tinh thần. Và Novak Djokovic trở thành tay vợt nam duy nhất 3 lần liên tiếp vô địch Australia Open. Tay vợt người Serbia gần đây đã chia sẻ rằng anh đã "học được sức mạnh và khả năng phục hồi để phục hồi sau nghịch cảnh".

Một trong những đặc điểm chính của các vận động viên kiên cường là khả năng tập trung vào thời điểm hiện tại. Đó là lí do có nhiều nghiên cứu về hiệu suất cao và khả năng phục hồi - được định nghĩa là "vai trò của các quá trình và hành vi tinh thần trong việc thúc đẩy tài sản cá nhân và bảo vệ một cá nhân khỏi tác động tiêu cực tiềm ẩn của các tác nhân gây căng thẳng". Và họ có nhiệm vụ tìm hiểu phẩm chất quan trọng này và xem xét các cách để cải thiện ở các vận động viên.

Sự tập trung và khả năng phục hồi này được thể hiện qua nhà vô địch nữ Australian Open 2023 là Aryna Sabalenka, người đã giành được danh hiệu Grand Slam đầu tiên mặc dù thua set đầu tiên của trận đấu. Tuy nhiên, gần đây hơn, cô dường như bị khuất phục trước áp lực tại giải Indian Wells Open, trước Elena Rybakina điềm tĩnh và tập trung. Sabalenka dường như chỉ chăm chăm vào những lỗi kép của mình, dẫn đến việc cô thực hiện những cú đánh bóng mạo hiểm và thiếu chính xác hơn.

Hai trong số những tay vợt vĩ đại nhất của quần vợt nam trong thời gian gần đây, Nadal và Djokovic, được mô tả là có khả năng "chơi mọi điểm như thể đó là match point". Khả năng thực hiện nhất quán ở mức cao nhất này có thể được củng cố bởi trạng thái tâm lí, khả năng và kĩ năng được gọi là chánh niệm.

Chánh niệm được các nhà nghiên cứu và nhà tâm lí học thể thao hiểu là "chú ý theo một cách cụ thể: Có mục đích, trong thời điểm hiện tại và không phán xét". Khái niệm này bắt nguồn từ các thực hành thiền định trong Phật giáo và đã thu hút sự chú ý của các nhà tâm lí học thể thao ở xã hội phương Tây trong thập kỉ qua.

Nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng rèn luyện chánh niệm - cả thực hành thiền ngồi và thiền tích cực - có thể cho phép các vận động viên có mặt trong thời điểm hiện tại và tiếp cận các trạng thái tinh thần tối ưu như niềm tin và sự tự tin.

Nó cũng có thể giúp điều chỉnh cảm xúc bằng cách theo dõi và định hướng chúng theo cách giúp nâng cao hiệu suất. Và nó có thể giúp các vận động viên đạt đến trạng thái "dòng chảy", nghĩa là hoàn toàn tập trung vào thời điểm đó và biểu diễn một cách rõ ràng, trôi chảy và dễ dàng.

Tập trung và cảm xúc mãnh liệt

Những yếu tố tâm lí này rất quan trọng trong các môn thể thao như quần vợt, theo đó đòi hỏi các tay vợt phải tập trung vào việc thể hiện tốt nhất ở mỗi điểm, đồng thời "bỏ qua" những sai lầm trước đó. Khả năng này để chấp nhận những cảm xúc tích cực và tiêu cực mãnh liệt, đồng thời tránh lo lắng về những sai lầm trong quá khứ hoặc hiệu suất trong tương lai, có thể cho phép các vận động viên trải nghiệm tinh thần minh mẫn và tập trung vào thành tích của họ trong thời điểm hiện tại.

Nghiên cứu đã phát hiện ra rằng rèn luyện chánh niệm là một biện pháp can thiệp đầy hứa hẹn có thể cải thiện niềm tin, sự tự tin và trôi chảy.

Các nhà nghiên cứu đã tìm cách đánh giá hiệu quả của cả chánh niệm "truyền thống", chẳng hạn như ngồi thiền, và thực hành "tích cực" hoặc "ứng dụng", chẳng hạn như thực hành chánh niệm khi chơi thể thao. Họ đã nghiên cứu vấn đề này ở các vận động viên bơi lội, với những phát hiện đầy hứa hẹn ở các vận động viên xuất sắc và họ dự định làm điều tương tự với các vận động viên xuất sắc thi đấu các môn thể thao khác, trong đó quần vợt và cricket.

Nghiên cứu của họ đã phát hiện ra rằng chánh niệm có thể cải thiện "nhận thức về hành động" của một vận động viên - khả năng tự nhận thức về các chuyển động hoặc hành động thể chất của họ, cũng như khả năng của họ trong thời điểm hiện tại và có mục tiêu rõ ràng. Ví dụ, những yếu tố này có khả năng dẫn đến suy nghĩ rõ ràng, thực hiện nhất quán và nhận thức rõ ràng về mặt kĩ thuật và chiến thuật trong từng điểm quần vợt.

Với sự phát triển của công nghệ tinh vi hơn bao giờ hết, tâm lí học thể thao đang bước vào một giai đoạn đặc biệt thú vị mà sẽ chứng kiến nhiều cơ hội hơn nữa để giúp các vận động viên phát triển khả năng phục hồi và cải thiện thành tích dưới áp lực.

Ví dụ: Khả năng tiếp cận ngày càng tăng và mức độ phức tạp của thực tế ảo (VR) bổ sung thêm một công cụ hữu ích khác. Các tay vợt và các vận động viên khác có thể đắm mình trong môi trường biểu diễn ảo, nơi có thể tạo ra các áp lực và phiền nhiễu về thính giác và thị giác để kiểm tra khả năng phục hồi của họ.

Việc sử dụng mô phỏng VR đặc biệt hữu ích để theo dõi và hỗ trợ các vận động viên thực hành chánh niệm trong các điều kiện "được kiểm soát", trong khi các nhà tâm lí học thể thao theo dõi phản ứng và sự cải thiện của họ.

Nghiên cứu gần đây của Đại học Belfast và Đại học Limerick đã chỉ ra rằng, các phương pháp VR có thể mô phỏng hoặc tái tạo sự lo lắng và áp lực về hiệu suất trong thế giới thực theo cách có kiểm soát, cho phép tiếp xúc với căng thẳng dần dần và có kiểm soát.

Điều này có thể giúp các vận động viên làm quen với trạng thái lo lắng thường thấy trong thể thao thành tích cao - và thực hành các kĩ thuật tâm lí thể thao như chánh niệm để kiểm soát chúng, theo cách giúp nâng cao lối chơi của họ. 

 Mạnh Hào