Thủ đô Văn hóa Châu Âu 2023: Elefsina - Hồi sinh từ quá khứ huyền bí

Bắt đầu từ ngày 1/1, thành phố Elefsina của Hy Lạp là 1 trong 3 thủ đô văn hóa châu Âu năm 2023, bên cạnh Veszprem của Hungary và Timisoara của Romania. Đây là thành phố nhỏ và lâu đời nhất trong lịch sử chương trình. Dù vậy, du khách có thể mong đợi những sự kiện khổng lồ, đa dạng mang đậm hình ảnh Hy Lạp khi tới đây.

Một số người đã từng nói rằng ai có thể thay đổi Elefsina thì cũng có thể thay đổi cả thế giới. Nhưng chắc chắn, có nhiều lý do đểchúng ta muốn thay đổi thành phố biển nhỏ bé này.

Một Hy Lạp không tô vẽ

Elefsina (được biết tới trong Hy Lạp cổ đại là Eleusis) có dân số là 25 ngàn người và nằm cách Athens 20km về phía Tây. Đây không phải kiểu thị trấn Hy Lạp thường được chọn chụp trên bưu thiếp. Nó không có những con hẻm ngoằn ngoèo, không có người ngồi bên quán rượu ngoài trời đón nắng và đắm mình trong nước biển xanh lấp lánh.

Thay vào đó là những tòa nhà đơn sơ, mái bằng, tàn tích công nghiệp và nghĩa địa tàu - nơi những con tàu không được sử dụng bị bỏ lại rỉ sét bên mép nước. Nhưng giữa tất cả những điều này là những con người tươi cười thân thiện, mang trái tim ấm áp, cởi mở cùng những khu vườn được chăm sóc đẹp đẽ. Elefsina là gương mặt không qua tô vẽ của Hy Lạp: Chân thực, đầy sẹo, yên lặng và trang nghiêm.

Có thể chính những điều này đã nghiêng cán cân có lợi cho Elefsina, khiến hội đồng chuyên gia văn hóa quyết định lựa chọn thành phố, đưa Elefsina không chỉ là 1 trong 3 thủ đô văn hóa châu Âu năm 2023 mà còn là thủ đô nhỏ nhất, cổ kính nhất trong lịch sử của chương trình.

Tại đây, nơi sinh của nhà soạn kịch vĩ đại thời Hy Lạp cổ đại Aeschylus, 465 sự kiện sẽ diễn ra ở 30 địa điểm khác nhau. Chương trình năm nay - mang tên "Những huyền bí của sự chuyển tiếp" - sẽ quy tụ 192 nghệ sĩ người Hy Lạp và 137 nghệ sĩ quốc tế trong 17 lĩnh vực. Các khái niệm chung được xây dựng dựa trên 3 chủ đề trụ cột: Con người, xã hội và môi trường và công việc.

Tổng giám đốc nghệ thuật của thủ đô văn hóa châu Âu Elefsina là diễn viên - đạo diễn 66 tuổi Michail Marmarinos. Trả lời phỏng vấn DW giữa những tàn tích cổ xưa của Eleusis, nằm ở trung tâm Elefsina ngày nay, có thể nhận thấy sự nhiệt huyết của ông với chương trình.

Làm sống lại những tàn tích

Hàng ngàn năm trước, mọi người đã kéo tới Eleusis với hy vọng có được một cái nhìn sâu sắc về sự huyền bí của cái chết nhờ vào sự trợ giúp của huyền bí Eleusinian -nghi thức tôn giáo bí ẩn nổi tiếng nhất thời Hy Lạp cổ đại.

Dù có thể những huyền bí Eleusinian ngày nay không được nhiều người biết tới, Eleusis cổ đại vẫn định hình cuộc sống hiện đại theo một cách rất quan trọng. "Chính tại đây con người bắt đầu trồng lúa mì" - đạo diễn Michail Marmarinos nói - "Và cũng chính tại thời điểm đó, con người kết thúc cuộc sống du mục của mình, ngừng đi lang thang để tìm kiếm thức ăn". Marmarinos dường như biết rõ địa điểm huyền thoại, đầy cảm hứng tôn kính này như trong lòng bàn tay của mình. "Nền văn minh đã bắt đầu với sự canh tác trên trái đất" - ông nhấn mạnh.

Cách đó không xa là tàn tích của Telesterion, một hội trường lớn mà Marmarinos miêu tả là nhà hát "không chính thức" đầu tiên trên thế giới. Không chính thức bởi khái niệm nhà hát chúng ta biết ngày nay không tồn tại vào thời điểm đó.

Tại đây, vào năm 2023, biên đạo múa Sasha Waltz và đạo diễn Jochen Sandig sẽ trình diễn Human Requiem, một sự cộng sinh giữa âm thanh, âm nhạc, ánh sáng tự nhiên và thân thể con người. Marmarinos nói rằng trải nghiệm thẩm mỹ này sẽ cho khán giả thấy chỉ ngôn ngữ thôi là chưa đủ. Tác phẩm Ma của Romeo Castellucci cũng sẽ được biểu diễn ở đây, dù người ta hiện chưa rõ tiêu đề ấy có nghĩa là gì và màn trình diễn sẽ như thế nào.

Một trong những trụ cột lịch sử khác của Elefsina là ngành công nghiệp - vừa là một may mắn vừa là một tai họa. May mắn là bởi nó cung cấp việc làm và sinh kế cho hàng ngàn người nhập cư và tản cư đổ xô tới đây sau khi Smyrna (Izmir, Thổ Nhĩ Kỳ ngày nay) bị tàn phá vào năm 1922. Nhưng đó cũng là lời nguyền tai họa bởi các nhà máy lọc dầu, xi măng và các ngành công nghiệp khác tồn tại ở đây cho đến những năm 1990 không chỉ mang tới thịnh vượng: Elefsina nằm ở phía Tây của vùng Attica là nơi có tỷ lệ ung thư và ô nhiễm cao nhất Hy Lạp.30 năm qua chứng kiến sự sụt giảm mạnh của hoạt động công nghiệp ở đây, điều này dẫn tới sự suy giảm kinh tế ở Elefsina. Tàn tích công nghiệp nằm rải rác khắp thành phố nhưng nó sẽ được hồi sinh.

Một nhà máy sơn cũ được lên kế hoạch tái phát triển vào năm 2023, mục tiêu là biến nó thành trung tâm văn hóa, một phần di sản của thủ đô văn hóa Elefsina và tiếp tục là thỏi nam châm văn hóa kể cả sau năm nay.

Một trong những vị khách đầu tiên sẽ tới trung tâm văn hóa này là nghệ sĩ thị giác Juan Santovala từ Columbia, người có kế hoạch tạo ra một tác phẩm nghệ thuật dành riêng cho người lao động nơi đây. Những người từng - hoặc vẫn đang - làm việc trong các nhà máy ở khu vực sẽ tham gia vào dự án. Một chiếc mũ gốm sẽ được sản xuất cho mỗi người và được tặng họ làm quà sau khi triển lãm kết thúc.

Một địa điểm khác - hiện là công trường xây dựng - là nhà máy sản xuất ô liu cũ, nơi cũng từng là nhà máy sản xuất xà phòng phát triển mạnh từ năm 1875 tới 1960. Nó hiện đang được cải tạo thành một trung tâm nghệ thuật.Triển lãm đầu tiên sẽ được tổ chức ở đây để tôn vinh cựu Bộ trưởng Bộ Văn hóa Hy Lạp Melina Mercouri và người đồng cấp ở Pháp của bà, Jacques Lang. Mercouri chính là người đưa ra ý tưởng về chương trình thủ đô văn hóa châu Âu vào năm 1985, và Lang đã tích cực tham gia việc hiện thực hóa ý tưởng này.

Sau đó là nghĩa địa tàu ở Vlycha, nơi có khoảng 70 xác tàu đang phân hủy, gây ô nhiễm biển với dầu và rỉ sét. Đối với nhiều cư dân, đây là khu vực "chướng mắt" mà Hy Lạp đã phớt lờ nhiều thập kỷ qua. Tuy nhiên, theo một cách riêng, những con tàu bị bỏ hoang lại hấp dẫn kỳ lạ với những câu hỏi gợi mở: Chúng đã thấy những gì? Chúng đã đi những đâu? Những câu chuyện nào sẽ được chúng kể? Elefsina sẽ làm gì với khu vực này cũng đang là một bí ẩn.

Trên tất cả, người dân Elefsina hy vọng việc trở thành thành thủ đô văn hóa châu Âu 2023 sẽ mang tới sự thịnh vượng cho thành phố. Họ cũng hy vọng điều này kéo về nhiều du khách từ khắp nơi trên thế giới, và chính quyền trung ương sẽ không bỏ quên họ sau khi chương trình kết thúc.

Ngoài ra, việc trở thành tâm điểm văn hóa cũng là động lực để người dân địa phương xây dựng, sửa chữa hay dọn dẹp đường phố, quảng trường và lối đi bộ. Đối với họ, năm 2023 có thể là cơ hội chỉ có 1 lần trong đời để mở đường cho một tương lai tươi sáng hơn.