Phú Quang - ánh sáng không tắt

Sau 2 đêm nhạc tại Nhà hát Lớn Hà Nội (vào ngày 6 và 7/6), âm nhạc của Phú Quang tiếp tục trở lại với công chúng bằng cuộc hẹn mùa Thu: Đêm nhạc "Khát vọng" tối 4/10 tại Nhà hát Hồ Gươm, thánh đường nghệ thuật Việt Nam đạt đẳng cấp quốc tế về nhiều mặt. Đó là khát vọng suốt cuộc đời âm nhạc của ông, một khát vọng chưa bao giờ kết thúc.

1. Lần đầu tiên, trên sân khấu Nhà hát Hồ Gươm, một số tác phẩm khí nhạc của nhạc sĩ Phú Quang (13/10/1949 - 8/12/2021) được trình tấu trọn vẹn bởi Dàn nhạc Giao hưởng Hà Nội. Đây là các bản nhạc ông viết cách đây hơn 40 năm, cho flute và dàn nhạc, một dấu ấn tình yêu ông dành cho người bạn đời là NSƯT Nguyễn Hồng Nhung, cây flute hàng đầu Việt Nam.

Nhạc phim Bao giờ cho đến tháng Mười với tiếng flute của Lê Thư Hương và màn chiếu cảnh phim làm mê hoặc khán giả. Các ca sĩ hát với phần đệm piano của Trần Minh Tuấn. Đặc biệt, saxophonist Trần Mạnh Tuấn ra vào phải có người dìu nhưng ngồi thổi saxophone thì tiếng kèn của anh đầy rung cảm khi solo và đệm cho Ngọc Anh. Lần đầu tiên, Đêm ả đào do Ngọc Anh - người hát Phú Quang hay nhất hiện nay - tọa chiếu cói phong thái ca trù, có phần đệm đàn đáy cùng Dàn nhạc Giao hưởng do Đức Trí phối khí, ánh sáng đỏ làm cho nhà hát trở nên ma mị.

Khát vọng và Tình yêu của biển, 2 tác phẩm đỉnh cao của Phú Quang viết cho flute được chuyển sang song tấu giữa piano Trinh Hương và violin Bùi Công Duy cùng Dàn nhạc Giao hưởng đã hút hồn toàn bộ khán phòng chật kín khán giả. Một phần trình diễn công phu, tốn kém, chịu chơi, sang trọng và rất Phú Quang.

Nhạc sĩ từng luôn đề cao và tâm đắc với dàn nhạc giao hưởng. Giờ đây bản phối khí của ông được nhạc sĩ Lê Bằng phối lại, tăng độ dày của dàn dây, là giấc mơ của nhiều nhạc sĩ. Nhạc trưởng 8X Trần Nhật Minh đã chỉ huy dàn nhạc với sự say mê và ngưỡng mộ tiền bối tràn đầy.

Phú Quang đã được hạnh phúc trong tháng 10 lịch sử, ở mùa Thu thứ 4 ông vắng xa, trở về trong một chiêm bao có thật. Theo nghệ sĩ Trinh Hương: "Đây là 2 tác phẩm bố tôi viết cho flute và piano. Nhưng năm 2002, khi làm đêm nhạc Khát vọng đưa dàn nhạc giao hưởng lên sân khấu trình tấu, ông chuyển soạn thêm một phiên bản cho flute và dàn nhạc".

2. Sinh thời, không năm nào Phú Quang không tổ chức các đêm nhạc vào mùa Thu và Đông - cách nuôi dưỡng tình yêu mãnh liệt, bền bỉ với Hà Nội, với công chúng yêu nhạc và yêu Hà Nội. Tình yêu lớn ấy, ông nuôi cho chính mình, cho khán giả mộ điệu, cho những người ở xa đất nước, hướng về Thủ đô bằng nỗi nhớ qua tình ca; yêu tình ca Phú Quang cũng là để nhớ và yêu Việt Nam.

Phú Quang đã tình tự dân tộc bằng âm nhạc của một tâm hồn nhạy cảm với mắt xanh không giới hạn. Đó là năng lực phát hiện và giao duyên với thơ để phỏng ý, phổ thơ thành những ca khúc đỉnh cao như ông đã là người đưa Em ơi Hà Nội phố thành một kiệt tác âm nhạc về Hà Nội ngoài hình dung của thi sĩ Phan Vũ.

Em ơi Hà Nội phố sáng tác năm 1972 tại Hà Nội. Năm 1985, khi mới chuyển cư vào TP.HCM, nhạc sĩ Phú Quang được nghe nhà thơ, họa sĩ, đạo diễn Phan Vũ đọc và ông nhận ra ngay tác phẩm này như nói hộ mình. Nhà ông tại phố Khâm Thiên bị bom san phẳng, sau trở thành Đài tưởng niệm. Hàng xóm, bạn bè ra đi trong đợt ném bom cuối tháng 12 năm ấy.

Mãi tới 25/9/2010, thi sĩ Phan Vũ mới đọc lần đầu tiên, toàn vẹn tác phẩm, tại Thư viện Hà Nội, trong đêm thơ của ông - cũng là khi bài thơ dài được in ấn. Sức sống thi phẩm đã được Phú Quang tạo dựng bằng âm nhạc 1/4 thế kỷ trước đó và Em ơi Hà Nội phố là ca khúc đứng đầu những sáng tác về Hà Nội thời kỳ đổi mới.

Trên 500 tác phẩm ông sáng tác đa dạng là di sản mà giá trị được chứng minh bằng sức sống trong ký ức của người nghe. Rất ít các nhạc sĩ của nền âm nhạc VN lúc sinh thời và khi qua đời đều đặn có những đêm nhạc lớn nhỏ mỗi năm mà chưa từng giảm sức hút và đẳng cấp bởi chất lượng cao mọi mặt, công phu dàn dựng, ca sĩ mới và cả sự mới trong lựa chọn lẫn hình thức thể hiện.

Đến với âm nhạc từ tuổi nhi đồng, học từ sơ cấp kèn cor cho tới đại học sáng tác sau này, từng là nhạc công rồi nhạc sĩ của Dàn nhạc Nhà hát Giao hưởng Nhạc Vũ kịch Việt Nam, nhạc sĩ Phú Quang rất mạnh về tri thức và năng lượng khí nhạc. Ngay các ca khúc ông cũng phối khí như cho dàn nhạc thu nhỏ. Nhạc đệm cho ca khúc Phú Quang, từ phòng thu ra sân khấu, chưa bao giờ ít tay đàn. Luôn từ semi classic trở lên.

Ông dày công và chịu chơi cho mỗi lần đến với khán giả, họ được hưởng bữa tiệc thính giác và cả thị giác bởi sân khấu đẹp. Đẹp và sang trọng là giá trị mặc định thương hiệu Phú Quang.

Nhiều thế hệ thính giả đã yêu thích nhạc hiệu VOV dùng trích đoạn từ tác phẩm Khát vọng, concerto cho flute và dàn nhạc giao hưởng được yêu thích mà không nhiều người biết tường tận về tác giả và tác phẩm. Nhạc hiệu chương trình Hà Nội của chúng ta dùng giai điệu Em ơi Hà Nội phố thì đông đảo khán giả nhận ra và mến mộ.

Ngọc Anh hát "Trong mưa"

Các tác phẩm này cùng nhạc phim Bao giờ cho đến tháng 10 là đỉnh cao sự nghiệp của Phú Quang - cũng là kinh điển của âm nhạc VN thế kỷ XX. Bao giờ cho đến tháng 10 do NSND Đặng Nhật Minh biên kịch và đạo diễn, đánh dấu cuộc hợp tác khởi đầu đẹp đẽ của Phú Quang với điện ảnh. Bộ phim thuộc top phim kinh điển của điện ảnh Việt Nam, trình chiếu ở nước ngoài nhiều nhất, thuộc danh sách phim châu Á hay nhất.

Để rồi từ đó, Phú Quang đã bùng cháy tình yêu nhạc giao hưởng vào âm nhạc cho nghệ thuật thứ bảy, trở thành nhạc sĩ viết nhạc phim hàng đầu và thành công nhất, qua các phim truyện: Vị đắng tình yêu, Ai xuôi vạn lý, Hải nguyệt, Dốc tình và nhiều phim hoạt hình khác. Thời kỳ sáng tác đỉnh cao của ông là khi yêu nghệ sĩ flute Hồng Nhung, người con gái Hải Phòng, đồng môn khóa sau tại Nhạc viện Hà Nội và sau này trở thành vợ ông.

Trần Mạnh Tuấn solo "Một dại khờ một tôi"

3. Là giảng viên, nghệ sĩ biểu diễn có tài và tâm hồn nhạy cảm, tinh tế, NSƯT Nguyễn Hồng Nhung không chỉ là người vợ sinh cho nhạc sĩ 2 người con nếp tẻ mà chính là bạn đời tri kỷ trong sự nghiệp của ông.

Người vợ đầu tiên là diễn viên múa Phạm Thị Chung cùng Nhà hát, sinh năm 1945, con gái phố Hàng Bạc, Hà Nội, từng xung kích biểu diễn tại chiến trường, sinh một người con duy nhất trong đời là con đầu lòng của nhạc sĩ Phú Quang. Đó là pianist Trinh Hương, chào đời 1975. Cha mẹ ly hôn lúc cô bé chưa đầy 2 tuổi, song được lớn lên bằng vun chăm kỹ lưỡng, được đầu tư học piano và tuổi thiếu niên được chuyên gia Liên Xô chọn sang Nga đào tạo. Mẹ Chung nghỉ hưu non, đi theo con. Con là cuộc đời bà. Trinh Hương hiện là tiến sĩ, Phó trưởng Khoa Piano Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, nơi TS-NSND Bùi Công Duy, chồng chị, là Phó Giám đốc trẻ nhất trong lịch sử ngôi trường này.

Màn kết, các ca sĩ cùng xuất hiện, mỗi người hát vài câu trong các bài nổi tiếng

Còn NSƯT Hồng Nhung là người vợ sau của Phú Quang. Họ đến với nhau bằng nể tài, bằng tình yêu âm nhạc. Tình yêu trong tình yêu đã cho nhạc sĩ cảm hứng sáng tạo dào dạt và mãnh liệt, được khơi gợi, chia sẻ, cổ vũ từ bạn đời am hiểu nghề. Góp ý, gợi ý và đồng hành cùng phu quân từ khuông nhạc đầu tiên của tác phẩm đến khi nhạc sĩ làm tổng phổ, tập dàn nhạc và công diễn, bà Nhung là trợ thủ sát cánh bên chồng.

Nhan sắc tỏa sáng nhất là khi bà đắm say thổi flute, tiếng sáo đẫm tình da diết mà ông dành viết cho người mình yêu - không đơn thuần là ưu ái tình riêng, mà là cộng hưởng thăng hoa của tình cảm và tin cậy khi ông tin bạn đời với sự thấu cảm sẽ dùng flute diễn tả được đúng nhất, hay nhất từng nốt nhạc vi tế của mình. NSƯT Hồng Nhung là nghệ sĩ solo và đóng góp trong nhiều bản thu, nhạc phim và các đêm diễn của Phú Quang.

Giáng Hương - người con gái đầu lòng của nghệ sĩ Hồng Nhung với Phú Quang - là bản sao dung mạo của cha: Mũi cao, má lúm đồng tiền, mặt trái xoan thanh tú. Ra đời từ tình yêu đẹp tại Hà Nội năm 1982, cô bé trong ngôi nhà nhỏ hẹp tại ngõ Văn Chương, nơi bố Phú Quang viết nhạc phim Bao giờ cho đến tháng Mười, giờ là người biên tập các đêm nhạc của bố.

Học nhạc và sống trong môi trường âm nhạc nghệ thuật của cha mẹ, nên dù theo đuổi công việc của chuyên gia thẩm mỹ, Giáng Hương vẫn đầy khí chất nhà nòi, của người được tác tạo và nuôi dưỡng bằng âm nhạc theo mọi nghĩa - từ trong bụng mẹ.

Cô không chỉ hiểu bối cảnh, tâm thế sáng tác mà còn có độ gắn bó sâu sắc và tình yêu thương, niềm tự hào về đấng sinh thành để quán xuyến lượng tác phẩm đồ sộ của nhạc sĩ. Biên tập, làm kịch bản cho các đêm nhạc của cha là cách Giáng Hương được sống ký ức đẹp nhất với bố mẹ mình.

Ký ức ấy không cách xa do địa lý khi bố chuyển ra Hà Nội gần 20 năm cuối đời, Giáng Hương sống cùng và chăm sóc mẹ toàn bộ thời gian đau ốm tới khi mẹ an nghỉ; mà là sống lại, thức động những kỷ niệm bố mẹ sáng tác, trao đổi, thu âm ngày đêm - thời kỳ hoàng kim mà cô được chứng kiến và trân trọng.

Giáng Hương chọn bài và phân chia tác phẩm cho ca sĩ hay dàn nhạc tập, Giáng Hương đều ý thức mỗi lần tổ chức đêm nhạc phải đưa ra được cái mới: Hình thức thể hiện, bản phối mới hay là thay đổi ca sĩ thể hiện. Vẫn có các ca sĩ "ruột" vì quá trình gắn bó và hiểu tác phẩm, nhưng nhất thiết phải sang và mới mẻ.

4. Tháng 10 đến, khi Thu đạt độ đẹp nhất, cũng là dịp đón sinh nhật của nhạc sĩ mà chỉ một giai điệu nhen lên là chúng ta nhận ra Hà Nội - dù không cần có danh từ này.

Nhạc sĩ của Hà Nội - Phú Quang - tên gọi ấy cho ông và người thân niềm tự hào mãi mãi, cùng Giải thưởng Bùi Xuân Phái - Vì Tình yêu Hà Nội của báo Thể thao và Văn hoá/TTXVN tôn vinh Phú Quang, là nhạc sĩ đầu tiên nhận Giải thưởng Lớn, vào mùa Thu năm 2020.

Đêm nhạc Khát vọng vừa qua là tình cảm, nỗi nhớ của các con, của anh chị em nghệ sĩ và ê-kíp tổ chức dành cho nhạc sĩ. Và có một nỗi nhớ dành riêng cho cha từ các con - nỗi nhớ của những người hiểu tình yêu của Phú Quang dành cho khí nhạc và tài năng, tâm hồn ông đã chuyển hóa vào những tác phẩm mà chỉ cần những nốt đầu tiên, người nghe sẽ bị cuốn vào niềm xúc động luyến thương vô bờ bến.