Nghệ sĩ Vũ Bạch Liên: 'Cái tôi' giữa 10.000 dấu vân tay

(Thethaovanhoa.vn) - Họ - một phần cuộc sống của tôi là một tác phẩm đồ họa quan trọng đánh dấu sự thành công của dự án “Cuộc đời” và sự trưởng thành trong nghệ thuật của nghệ sĩ Vũ Bạch Liên. Tác phẩm thể hiện chân dung của chính tác giả được tạo nên từ 10.000 dấu vân tay. Tác phẩm được giải Nhì trong Triển lãm Mỹ thuật Việt Nam 2020 diễn ra tại Hà Nội đầu tháng 12 và tiếp tục diễn ra tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM từ 22 đến 29/12.

Họa sĩ người mất tượng, người rút tranh vì bị rạch xước tại triển lãm Mỹ thuật 2020

Tượng mất, tranh bị rạch xước...những sự cố hư hỏng của nhiều tác phẩm gửi dự thi khiến dư luận đặt câu hỏi về sự chuyên nghiệp trong công tác tổ chức, vận chuyển, bảo quản tác phẩm của BTC triển lãm Mỹ thuật Việt Nam năm 2020!

Dự án “Cuộc đời” và những dấu vân tay của nữ nghệ sỹ Vũ Bạch Liên đã không còn mới đối với công chúng yêu nghệ thuật. Những tác phẩm của chị đã qua nhiều triển lãm, trình diễn cá nhân và đạt nhiều giải thưởng.

Vũ Bạch Liên sinh năm 1976 tại Hà Nội trong một gia đình nghệ thuật. Bố chị là họa sĩ Lê Lam - người họa sĩ tài hoa của Mỹ thuật Việt Nam có sự nghiệp gắn liền với 2 thời kỳ kháng chiến chống Pháp và Mỹ cứu nước.

Tốt nghiệp tại chức chuyên ngành Graphic design tại trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp, sự nghiệp đồ họa của chị bắt đầu muộn khi đã có gia đình và vướng bận con cái. Năm 2007 chị bắt đầu đi theo thầy Lê Huy Tiếp để học đồ họa tranh in một cách chuyên nghiệp. Trong thời gian đó, chị vừa đi học vừa chăm con nhỏ 2 tuổi. Nhưng chính ở độ tuổi trưởng thành của người phụ nữ, chị lại có sức mạnh và nghị lực đáng khâm phục để vượt qua những trở ngại trong cuộc sống cá nhân để tìm thấy niềm hạnh phúc trong nghệ thuật, và lao động hết mình vì điều đó.

Năm 2008, triển lãm solo đầu tiên mang tên “Tự nhìn” của chị diễn ra tại Trung Tâm văn hóa Hàn Quốc. Chị bắt đầu chụp ảnh và dùng nhiều kỹ thuật khác để hỗ trợ trong việc thực hành nghệ thuật. Năm 2011, tranh khắc gỗ khổ lớn Đông về của chị đạt giải Nhất đồ họa toàn quốc là bước ngoặt quan trọng đối với chị khi được chuyển từ tranh in đồ họa thông thường (phải sử dụng máy móc, hóa chất) sang việc chị có thể chủ động làm việc tại nhà, chủ động hoàn toàn về chất liệu, kỹ thuật, bút pháp... và hơn nữa, chị cảm thấy tranh khắc gỗ mạnh mẽ khỏe khoắn theo đúng “nhu cầu” bên trong của chị.

• Họa sĩ người mất tượng, người rút tranh vì bị rạch xước tại triển lãm Mỹ thuật 2020
• Gần 500 tác phẩm mỹ thuật trưng bày tại Triển lãm Mỹ thuật Việt Nam 2020 

Sau năm 2015, chị quyết định dừng mảng tranh in đồ họa, đó là khi chị cảm thấy có những thôi thúc bên trong rất mạnh khiến chị tìm kiếm một hình thức biểu đạt mới mang tính biểu tượng, và dấu vân tay lúc đó đến với chị một cách phù hợp nhất.

Câu chuyện những dấu vân tay

Để có 10.000 dấu vân tay có thể sử dụng được, làm nên tác phẩm Họ - một phần cuộc sống của tôi, thì số lượng vân tay chị đã xin phải hơn rất nhiều bởi không phải vân tay nào xin được cũng rõ nét.

Nhiều bạn bè trong giới nghệ sĩ đã tình nguyện dẫn chị đi xin dấu vân tay của những người nổi tiếng, nhưng chị từ chối. Những người chị muốn xin vân tay chỉ đơn giản như “cậu bạn hàng xóm từ ngày nhỏ 2 đứa còn tắm chung một chậu”, “những người bạn trên Facebook nói chuyện với nhau rất nhiều mà chưa bao giờ gặp mặt”…, những người thân, bạn bè, đồng nghiệp, các bạn sinh viên, tình nguyện viên, hay cả đến bác xe ôm đã chở chị đi trên đường xin dấu vân tay, những còn người tràn đầy nhiệt huyết đã giúp đỡ chị một phần không nhỏ để hoàn thành được dự án này.

Đối với chị, tác phẩm này “không phải để tôn vinh những người nổi tiếng” mà để ghi nhận những người có duyên với mình trong một khoảng thời gian nhất định và những người chị cảm thấy quý mến chân thành trong cuộc đời.

Có được những dấu vân tay chỉ là bước đầu của hành trình gian nan cho bức tranh. Chị dựng phác thảo chi tiết rồi dùng đồ họa để căn chỉnh và phối màu. Các dấu vân tay được in trên giấy theo độ đậm nhạt trong phác thảo đó. Gắn từng vân tay như xây từng viên gạch cho ngôi nhà, mà khó hơn nhiều ở chỗ phải chọn từng vân tay cho phù hợp những điểm màu, chỉnh sửa 1 điểm sẽ phải gỡ một vùng rộng xung quanh.... Rồi đến những ngày chị vừa hoàn thiện vừa phải đi xin thêm vân tay vì thiếu, trong cảm giác thi thoảng cũng “hoang mang và kiệt sức…”.

Cái tôi được làm nên từ… họ

Nói về con người và quan điểm nghệ thuật, chị chia sẻ: “Thực ra, khi hoạ sĩ vẽ một người nào đó thì chính là vẽ một phần con người của chính mình. Đôi khi cái hình người khác ấy chỉ là cái phần bên ngoài còn cái hồn vẫn là của bản thân người nghệ sĩ. Và, giá trị của tác phẩm chính là giá trị biểu hiện con người nghệ sĩ chứ không phải hình thức bên ngoài hay cái đối tượng khác mà nghệ sĩ miêu tả”.

“Tôi cũng yêu tôi, vì tôi nghĩ con người ta phải biết yêu chính mình thì mới yêu đồng loại. Tôi yêu tôi cả trong những lúc tôi xấu, lúc tôi tốt, lúc tôi cô đơn và lúc tôi hạnh phúc" - chị tâm niệm. "Tôi cho rằng, chỉ khi nào một người hoạ sĩ có thể biểu đạt được cái tôi và thậm chí “cái tôi” ấy hòa nhập được với đối tượng mình gửi gắm vào, thì tác phẩm mới thành công”.

Khi đi tìm kiếm một hình thức mới biểu đạt cái tôi, chị bắt gặp những dấu vân tay được thể hiện qua những người nghệ sĩ khác. Chị kể trong một dịp tới Mỹ, chị được chứng kiến một nghệ sĩ Mỹ vẽ tác phẩm bằng chính vân tay của mình. Chất xốp của những ganh vân tay trong tác phẩm đó đã đem lại cho chị ấn tượng mạnh. Có thể bởi đó là những dấu ấn quá đặc trưng của một cá nhân, nó giàu cảm xúc và mang tính biểu tượng cao về danh tính, thân phận, cuộc đời. Trải nghiệm đó đã đem đến cảm hứng cho chị làm tác phẩm Yêu - in vân tay của chính mình làm nên bông hoa hồng.

Con đường chị tìm về cái tôi ngày một rõ ràng và tự tin hơn qua những suy tư, trải nghiệm và thực hành nghệ thuật. Tác phẩm với kích thước 200 x 200cm thể hiện một khuôn mặt cắt cúp theo lối nhiếp ảnh, nhìn trực diện vào khán giả. Với độ lớn lạ thường của khuôn mặt, người xem như bị cuốn hút vào toàn bộ nét đậm biểu cảm, nhưng vẫn cảm thấy từng khe hở vụn vỡ của bức ảnh bởi kỹ thuật dán chồng như vảy cá tạo hiệu ứng tinh tế từ nghệ sĩ.

Họ - một phần cuộc sống của tôi là một bước ngoặt quan trọng trong hành trình khám phá cái tôi của nghệ sĩ. Chị quan niệm “con người cũng là một sinh vật xã hội như con kiến trong một đàn kiến”. Nhưng mỗi con kiến trong đàn kiến ấy đều có sự sáng tạo của riêng nó. Tác phẩm như một sự thể hiện cái “tôi” sáng tạo giữa “chúng ta” bằng việc dùng 10.000 dấu vân tay của những con người khác nhau nhưng lại tạo nên một khuôn mặt đặc trưng của chính mình.

Trần Thu Huyền