Lý do châu Âu muốn "cấm cửa" mạng xã hội với trẻ em

Với 483 phiếu thuận, 92 phiếu chống và 86 phiếu trắng, Nghị viện Châu Âu đã thông qua nghị quyết lịch sử kêu gọi cấm trẻ em dưới 16 tuổi sử dụng mạng xã hội nếu không có sự đồng ý rõ ràng của cha mẹ, đồng thời cấm tuyệt đối đối với trẻ dưới 13 tuổi.

Dù chưa phải luật ràng buộc ngay lập tức, đây được xem là phát súng mạnh nhất mà châu Âu từng bắn thẳng vào mô hình kinh doanh dựa trên sự nghiện ngập của các gã khổng lồ công nghệ.

Bà Christel Schaldemose, nghị sĩ Đan Mạch, người trực tiếp soạn thảo văn bản, không ngần ngại gọi thẳng tên những người đứng sau "cuộc thử nghiệm khổng lồ trên trẻ em": Elon Musk của X, Mark Zuckerberg của Meta và đội ngũ điều hành TikTok. Theo bà, các nền tảng này đã biến việc khai thác tâm lý trẻ vị thành niên thành cốt lõi của mô hình doanh thu: cuộn vô tận, video tự động phát, thông báo liên tục, thuật toán được thiết kế để giữ trẻ càng lâu càng tốt. Một nghiên cứu được trích dẫn trong báo cáo cho thấy cứ bốn trẻ em và thanh thiếu niên châu Âu thì có một em đang ở mức sử dụng điện thoại thông minh "có vấn đề", tương đương hành vi nghiện thực sự.

Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen từ tháng 9 đã lên tiếng gay gắt rằng các thuật toán hiện nay chính là "những kẻ săn mồi khai thác lỗ hổng tâm lý của trẻ em với mục đích duy nhất là tạo ra sự nghiện ngập có chủ đích". Bà gọi đó là "cơn sóng thần công nghệ lớn" khiến cha mẹ cảm thấy hoàn toàn bất lực trong chính ngôi nhà của mình. Bà cam kết sẽ theo dõi sát sao lệnh cấm dưới 16 tuổi sắp có hiệu lực tại Australia từ tháng 12 tới đây và thành lập hội đồng chuyên gia trước cuối năm 2025 để đề xuất giải pháp chung cho toàn EU.

Trước đây, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron từng đề xuất mức còn nghiêm ngặt hơn: cấm smartphone trước 13 tuổi và cấm mạng xã hội trước 18 tuổi. Một số quốc gia thành viên khác như Đan Mạch, Na Uy, Malaysia cũng đang rục rịch chuẩn bị các dự luật tương tự. Nếu nghị quyết lần này trở thành luật EU thực sự, Meta, ByteDance (TikTok), Google (YouTube) và Snap sẽ mất ngay lập tức hàng chục triệu người dùng hoạt động hàng ngày ở châu Âu – nhóm tuổi vốn dành thời gian online nhiều nhất và dễ bị ảnh hưởng bởi quảng cáo nhất.

Hiện tại, Đạo luật Dịch vụ Số (Digital Services Act) của EU đã buộc các nền tảng phải chịu trách nhiệm về nội dung độc hại, bắt nạt trực tuyến và thông tin sai lệch, nhưng vẫn bị đánh giá là chưa đủ mạnh để chống lại các tính năng thiết kế gây nghiện và những "mẫu tối" (dark patterns) như đồng hồ đếm ngược ép mua hàng hay liên tục xin bật thông báo. Bà Schaldemose, một trong những người đồng soạn Đạo luật Dịch vụ Số, thừa nhận rằng luật hiện hành "còn thiếu chi tiết và độ chính xác" ở mảng này, và nghị quyết mới chính là lời cảnh báo rằng châu Âu sẵn sàng đi xa hơn nữa.

Đề xuất của Nghị viện Châu Âu, nếu được EU thông qua, sẽ là bước đi quan trọng trong việc bảo vệ trẻ vị thành niên trước tác động tiêu cực của mạng xã hội, đồng thời đặt ra thách thức cho các quốc gia thành viên trong việc thực thi các giới hạn về độ tuổi trên toàn khối.