Góc nhìn 365: Từ Trung thu đến bánh Trung thu

Chưa đầy 1 tuần nữa, chúng ta sẽ đón Tết Trung thu năm 2025. Như thông lệ, từ nhiều ngày trước, bánh Trung thu đã "phủ kín" thị trường và mạng xã hội - với vô vàn lời quảng cáo và hình ảnh rực rỡ sắc màu. Có lẽ, tới thời điểm này, hầu như gia đình nào cũng đã kịp thưởng thức món bánh ấy, dù ngày rằm tháng 8 chưa gõ cửa.

Xem chuyên đề Góc nhìn 365 TẠI ĐÂY

Trung thu mà thiếu bánh nướng, bánh dẻo thì không còn là Trung thu. Nhưng ngược lại, bánh Trung thu ngày nay đã bước ra khỏi khuôn khổ của một món ăn theo mùa, để mang trong nó nhiều câu chuyện khác.

Nhìn lại, khoảng 3 thập niên trước, thị trường bánh Trung thu ở Việt Nam còn rất giản đơn. Người dùng khi ấy chỉ quen thuộc với 2 loại cơ bản: Bánh nướng và bánh dẻo, thường là nhân thập cẩm hoặc ngũ vị, thậm chí là bánh chay không nhân hình con giống cho trẻ em. Xa xỉ hơn chút có loại bánh nướng nhân trứng muối - vốn phổ biến từ các tỉnh phía Nam. Bao bì mộc mạc, hộp mỏng, giá vừa túi tiền - những thứ bánh ấy khá bình dị nhưng lại gắn với sự háo hức khó quên ở một thời kinh tế chưa phát triển.

Để rồi, cùng với dòng chảy của xã hội, những chiếc bánh Trung thu dần thay đổi theo thời gian. Từ những hương vị quen thuộc, nhiều nguyên liệu mới lạ được thử nghiệm như trà xanh, sữa dừa, chocolate, lava chảy - và cả những thực phẩm xa xỉ như bào ngư, vi cá. Rồi, bao bì và vỏ hộp cũng dần trở thành một "mặt trận" cạnh tranh, được thiết kế cầu kỳ, sang trọng, kèm thêm trà, rượu… với mức giá ngày càng đắt đỏ.

Không phải mọi thay đổi ấy đều thành công. Có những sáng tạo mang tính thử nghiệm, như bánh Trung thu nhân chocolate hay sữa dừa, chỉ gây tò mò trong chốc lát rồi nhanh chóng biến mất. Ngược lại, những biến tấu dựa trên nền truyền thống - chẳng hạn bánh nhân cốm xào hay kết hợp với các loại mứt đặc sản - ít nhiều có chỗ đứng và được thị trường chấp nhận.

Rồi, cũng theo thời gian, thị trường bánh Trung thu ngày nay đã đa dạng hơn rất nhiều. Bên cạnh những hộp bánh cao cấp hướng đến phân khúc quà tặng sang trọng, từng có giai đoạn bánh nhập khẩu trở thành trào lưu; sau đó là phong cách "healthy" với đường isomalt ít ngọt. Những năm gần đây, xu hướng ưa chuộng bánh "handmade" lại nổi lên, thậm chí nhiều gia đình còn tự tay làm bánh để biếu tặng nhau, coi đó như cách thể hiện sự tinh tế và gửi gắm tình cảm.

Nhìn lại hành trình ấy, rõ ràng bánh Trung thu không chỉ phản ánh sự vận động của kinh tế và văn hóa tiêu dùng, mà còn soi chiếu cả những chuyển biến tinh tế trong tâm lý xã hội Việt Nam qua từng giai đoạn. Và chắc chắn, quá trình biến đổi này sẽ còn tiếp tục để song hành cùng nhịp sống hiện đại.

***

Nhưng, ngon hay dở, đắt hay rẻ, chiếc bánh Trung thu vẫn chỉ là một phần của câu chuyện. Điều làm nên linh hồn của Tết Trung thu trong ký ức người Việt Nam không nằm ở hương vị bánh, mà ở những khoảnh khắc tuổi thơ và cảm giác sum họp bên người thân.

Giống như tới giờ, nhiều thế hệ trung niên vẫn nhớ về những chiếc bánh Trung thu xưa - không phải vì ngon hơn hiện tại, mà bởi chúng gắn với thời niên thiếu hồn nhiên, với sự háo hức chờ trăng rằm và niềm vui giản dị khi có gia đình, bạn bè quây quần. Trong cuộc sống đủ đầy, ký ức thiếu thốn nhưng chan chứa tình cảm ấy lại càng trở thành điểm tựa để người lớn hoài niệm, xem đó là những năm tháng đẹp đẽ nhất.

Trung thu, nhờ vậy, trở thành chiếc cầu nối giữa ký ức cá nhân và ký ức tập thể qua nhiều thế hệ. Ở đó, mỗi thế hệ trưởng thành sẽ nhớ về ký ức cũ, trong khi thế hệ sau tạo nên những trải nghiệm của riêng mình. Trẻ em hôm nay lớn lên cùng hộp bánh sang trọng, đèn điện tử lấp lánh, lễ hội trăng rằm được tổ chức chuyên nghiệp... Nhưng một ngày nào đó, khi trưởng thành, chính những điều ấy sẽ trở thành "Trung thu xưa" trong ký ức của các em - để rồi được hoài niệm, được kể lại cho con cháu sau này.

Sức sống bền bỉ của Trung thu bắt nguồn từ chính sự kế thừa đó. Nó không chỉ là một lễ hội truyền thống tồn tại hàng trăm năm, mà còn là chuỗi ký ức được tái tạo liên tục qua từng thời đại. Dù hình thức tổ chức có thay đổi, dù là chiếc bánh thập cẩm giản dị của những năm bao cấp hay hộp bánh cầu kỳ trị giá hàng triệu đồng hôm nay, những giá trị cốt lõi - đoàn viên, ký ức tuổi thơ, tinh thần sẻ chia - vẫn là mạch ngầm xuyên suốt, giúp Trung thu giữ nguyên vị trí đặc biệt trong lòng cộng đồng. Để Trung thu không chỉ là "Tết của trẻ em" mà còn là "Tết của ký ức", nơi mỗi người tìm thấy lại tuổi thơ của mình và trao truyền cho thế hệ sau.