Chữ và nghĩa: "Từ của năm"

Khi kết thúc 1 năm, ở các nước (nhất là các nước phương Tây) thường có thói quen bình chọn "Sự kiện của năm" (Event of the Year), "Nhân vật của năm" (Person of the Year), nhằm thông qua đó, lựa chọn một sự kiện, một nhân vật tiêu biểu trong năm vừa đi qua. Nhưng mấy năm gần đây, lại có phong trào bình chọn một vấn đề liên quan tới ngôn ngữ: "Từ của năm" (Word of the Year).

Một số từ ngữ sử dụng phổ biến, với tần số cao đã phản ánh một hiện tượng, một trào lưu, một sự quan tâm của xã hội, nhất là của giới trẻ.

Trước đây, các từ ngữ mới xuất hiện trong giao tiếp ở công sở, đường phố, phim ảnh, truyền hình… Giờ đây, công nghệ thông tin làm cho quá trình giao lưu, tương tác trên Internet, điển hình là mạng xã hội càng ngày càng trở nên sôi động. Vấn đề (thể hiện qua từ ngữ) "hot" đến nỗi thu hút và "choán" trong tâm trí của cả cộng đồng. Chúng trở thành những từ mới tới mức kỳ lạ, bất bình thường phải diễn giải dài dòng mới cắt nghĩa được).

Còn nhớ hồi cuối năm ngoái, thông qua bầu chọn công khai, trực tuyến, NXB Đại học Oxford (University of Oxford, Vương quốc Anh) đã công bố chọn từ nổi bật nhất năm 2024 là "brain rot" (Sự suy giảm khả năng tập trung, tư duy và trí tuệ - suy giảm trí tuệ). Năm 2023 cũng chính trường Oxford này đã chọn "rizz" là từ của năm. "Rizz" được hiểu là "phong cách, sự quyến rũ, sự hấp dẫn, hoặc khả năng thu hút bạn tình của một ai đó (như một hình thức rút gọn của từ "charisma" (sức thu hút).

"Brain rot" (thối não) được Đại học Oxford chọn là từ của năm 2024, phản ánh tình trạng sống ảo quá mức trên mạng xã hội làm suy giảm sức khỏe tâm sinh lý con người.

Được cộng đồng gen Z và thế hệ Alpha phương Tây sử dụng thường xuyên, "brain rot" dùng để chỉ trạng thái mệt mỏi do ảnh hưởng của việc dopamine (tạm dịch: sung não) bị kích thích quá mức khi lướt mạng xã hội. Hội chứng này cũng đang trở nên phổ biến ở nhiều nước trên thế giới.

Ở Việt Nam ta không có thói quen bình chọn "từ ngữ" của năm. Nhưng giả sử nếu có tổ chức bình chọn "một từ nào đó" thì chắc sẽ khác. Cũng bởi, do đặc thù riêng, thái độ, tâm sinh lý xã hội của cộng đồng người Việt Nam có những khác biệt. Xuất phát từ những biến cố quan trọng, những từ tiêu biểu phải được sử dụng nhiều trong cộng đồng, liên quan tới các sự kiện nổi bật và gây hiệu ứng rộng rãi trong xã hội.

Trong năm qua, chúng ta có biết bao sự kiện thu hút sự quan tâm. Có thể là từ liên quan tới thiên tai thời tiết (bão yagi - bão số 3), tới các sự kiện giải trí - âm nhạc (concert - buổi hòa nhạc: "Anh trai vượt ngàn chông gai", "Anh trai say hi" hay các từ "đỉnh nóc", "kịch trần", "bay phấp phới"), tới các sự kiện, nhân vật thể thao (ASEAN Cup, Kim Sang Sik, Nguyễn Xuân Son… ). Hoặc một số sự việc, hiện tượng được lan truyền mạnh như "phông bạt", "sao kê"…

Vừa rồi, trên mạng xã hội có câu hỏi: "Từ nào miêu tả đúng nhất cuộc sống của bạn năm 2024?", nhiều người đã trả lời, đại loại: Bùng nổ, bứt phá, tự sáng, cán đích…

Trở lại với cuộc bầu chọn của NXB Đại học Oxford. Họ tổ chức bình xét qua một cộng đồng được lựa chọn (khoảng 37.000 người), trong đó đa số thuộc nhóm tuổi trẻ (Gen Z, Alpha, 2K), với một số "ứng viên" từ được chọn (chứ không chỉ 1).

"Brain rot" vốn là từ lóng, sau đó dùng với nghĩa bóng (sự suy giảm quá mức trạng thái trí tuệ, tinh thần của ai đó, được coi là hậu quả của việc nghe hoặc xem quá nhiều thông tin, trò chơi trực tuyến, đặc biệt là mạng xã hội). Từ này (brain rot) là một thông điệp báo động. Não (óc) là cơ quan thần kinh quan trọng nhất trong cơ thể con người. Vậy mà não ai đó "bị thối" thì hỏi con người ấy còn gì đáng nói nữa?

Mải mê mạng ảo suốt ngày

"Brain rot" - "thối não" thật gay vô cùng