Chữ và nghĩa: "Hóc chữ"… lúc họa thơ

Hiện nay, nhiều nơi vẫn còn làm thơ Đường luật, còn có cả câu lạc bộ Thơ Đường xướng họa. Do luật lệ, niêm luật khắt khe nên người làm thơ không những tốn thời gian sàng lọc từng chữ, từng từ, mà còn bị trói buộc cách thể hiện tâm tư tình cảm nữa.

Xem chuyên đề Chữ và nghĩa TẠI ĐÂY

Người tiên phong mở ra lối Thơ Mới ở Việt Nam là nhà văn hóa Phan Khôi, ông cho rằng: "Cái nghề thơ Đường luật khó đến như thế, khó cho đến đỗi kẻ muốn làm thơ, mỗi khi có nhiều tư tưởng mới lạ muốn phát ra lời, song vì khó tìm chữ đối, khó chọn vần gieo, nên ý tưởng dầu hay cũng đành bỏ bớt. Cái phạm vi của thơ Đường luật thật là hẹp hòi, cái quy củ của thơ Đường luật thật là tẩn mẩn".

Từ nhận định này, ta thử khảo sát một đôi từ tiếng Việt được sử dụng khi làm thơ Đường luật để xem sao.

Rằng, ngày trước có nhà Nho yêu nước bị thực dân Pháp bắt đày ra Côn Đảo. Lúc được thả tự do, trở về quê quán, ông mở hàng nước trên đê làng, nhưng cứ bị bọn lý trưởng, chánh tổng… làm khó dễ. Chúng phá bĩnh, không cho ông cố định một chỗ, nại ra nhiều lý do dẹp quán để khỏi ai lui tới bàn chuyện "quốc sự" nữa. Một bạn đồng tâm biết tin làm thơ an ủi, trong đó có khổ thơ:

"Những tưởng chân đê là vững chãi,

Nào ngờ mặt đất cũng lênh đênh.

Sự đời đã trải mùi cay đắng,

Thân thế còn thêm nỗi bấp bênh".

Trong tiếng Việt, vần "ênh" khiến nhiều người làm thơ Đường luật phải chào thua, nếu muốn họa lại 4 câu thơ trên đây. Cuối cùng, ông đành miễn cưỡng viết: "Nó mà cứ đuổi thì ông... xéo/ Chỉ ức thơ mày hạ vận "đênh".

Nhà văn Nguyễn Công Hoan và nhà thơ Tú Mỡ là bạn chí thân, năm 1976, cả 2 cùng nằm bệnh ở Bệnh viện Việt - Xô. Ngày 22/6/1976, tác giả Dòng nước ngược làm bài thơ Bác Hoan, có khổ như sau:

"Tốt lắm! Cái già tai ác thật,

Nó không nể bác, chẳng từ... tao!"

Cũng bởi từ "tao", tác giả Lá ngọc cành vàng cho biết "hóc" búa quá, không khác gì hóc chữ, khó có thể họa lại, bèn than thở:

"Muốn đánh trống liều qua cửa bác,

Buồn cho câu cuối vướng thằng... tao".

Ngày nay đọc mấy câu thơ giàu tình cảm, có chút tinh nghịch bè bạn, của 2 tác giả lớn trong nền văn học Việt Nam hiện đại, hẳn nhiều độc giả sẽ thấy khoái chí.