Chữ và nghĩa: "Có phước mới lấy vợ tra"

"Con cá chưa tra răng kêu cá móm

Con cá nằm giữa chợ răng gọi cá thu?

Trai nam nhơn đối đặng, nàng phải làm du già đời".

Xem chuyên đề Chữ và nghĩa TẠI ĐÂY

"Du" là dâu, "già đời" là hết đời. Có phải "tra/ tra răng" được hiểu là "Gắn vào, máng vào, lắp vào, ráp lại: Tra dao vào cán, tra cửa vào khung; "Ngựa ô anh thắng kiệu vàng, anh tra khớp bạc đưa nàng về dinh" - theo Việt Nam từ điển (1970).

Nếu đúng, thế thì sao?

Ủa, từ xửa từ xưa đến giờ chưa ai có thể biết đến trường hợp… tra răng/ gắn răng cho cá. Lạ quá nhỉ? Vì thế dám quả quyết "răng" ở đây không phải hiểu như đã xuất hiện trong tục ngữ, ca dao, thí dụ: "Răng cắn phải lưỡi", "Chân răng kẽ tóc", "Môi hở răng lạnh", "Lấy chồng cho đáng tấm chồng/ Bõ công trang điểm má hồng, răng đen"…

Tra trong ngữ cảnh này cũng không dây mơ rễ má gì đến các nghĩa của Việt Nam tự điển nêu trên; tra không phải là cách mà người xứ Nghệ còn gọi cái trách bằng đất dùng kho cá; không phải cái gác, cái rầm thượng/ thượng lương - còn gọi "tra nậy" là khoảng trống sát mái nhà có lót ván bằng gỗ tốt để trữ lúa thóc hoặc tránh lụt khi nước dâng cao, đúng như ca dao xứ Huế có câu:

"Rồi mùa ló để trên tra

Rơm xây nên đụn đôi ta ra về".

"Ló" là lúa. Tra cũng không phải gieo hạt như tra ngô, tra đậu, "Tháng ba đom đóm bay ra/ Hoa gạo rụng xuống thì tra hạt vừng"; không phải chêm cái gì đó vào cho chắc như tra cán cuốc, tra cán dao, tra cán rựa…; không phải là từ dùng khi nấu ăn cần nêm nếm cho vừa miệng như tra mắm, tra muối; không phải tên loại cá tra sống ở nước ngọt, nhiều mỡ…

Đến nay, hầu như không ai còn nhớ đến một nghĩa khác của tra mà nay hoàn toàn mất dấu vết: "Tra: Hàng hóa trên tàu, chất hàng hóa lên tàu. Chở: Cùng một nghĩa" - theo Từ điển Việt-Bồ-La (1651).

Tóm lại tra/ "Con cá chưa tra răng kêu cá móm" là hiểu theo nghĩa nào? Tra ở đây chỉ có thể tìm thấy trong các câu cửa miệng như "Tra còn nhởi hoa giẻ", tương tự "Già chơi trống bỏi". Tóm lại "tra" trong câu ca dao hiểu là "già": "Cá chưa già sao kêu cá móm".

Móm thì móm, không sao cả, nghe nè, có cô nàng "tuyên bố":

"Có phước mới lấy vợ tra

Sạch cửa sạch nhà lại ngọt cơm canh

Vô phước mới lấy trẻ ranh

Ăn no ngủ kỹ khổ anh trăm bề".

Ơ hay, nghe câu "Có phước mới lấy vợ tra" ắt có nhiều người đang tủm tỉm cười. Cười là do đang khoái chí vì được vợ tra cho ăn… cá tra? Được thế, quá vui.