Kịch "Vua thánh triều Lê": Nếu sai, vua cũng xin lỗi

(TT&VH) - Vua thánh triều Lê (kịch bản: Lê Duy Hạnh, đạo diễn: Vũ Minh) - vở kịch lịch sử hoành tráng của sân khấu IDECAF đã qua giai đoạn phúc khảo. Vở kịch này sẽ công diễn vào giữa tháng 7 tại Nhà hát Bến Thành (TP.HCM) và là vở kịch đáng để công chúng chờ đợi, đặc biệt là nhân dịp mừng sinh nhật lần thứ 15 của IDECAF (1997 - 2012).

Vua thánh triều Lê là câu chuyện của 20 năm sau cái án oan khốc mà nhà yêu nước, nhà văn hóa Nguyễn Trãi và ba đời gia tộc phải gánh chịu. Cùng đề tài này IDECAF đã có vở kịch Bí mật Vườn Lệ Chi được nhiều khán giả mến mộ. Tuy nhiên…

Lê Thánh Tông lên ngôi giữa tuổi đôi mươi với bao mối ngổn ngang: thực quyền chưa vững, quyền thần lộng hành, đời sống người dân thống khổ… Là người thông tuệ, sắc sảo, nhà vua nhìn thấu sự nhiễu nhương chốn triều đình cũng như cảm nhận sâu sắc sự bất thường của vụ án thảm khốc 20 năm về trước. Không chỉ vì Nguyễn Trãi là người ơn của mẹ con ông mà qua những án văn thơ còn sót lại, qua lời Bình Ngô đại cáo vẫn được truyền tụng trong dân gian, vị vua trẻ tin tưởng người đã viết nên những áng văn bất hủ ấy không thể làm điều bất trung bất nghĩa. Tuy nhiên, giải oan cho bậc đại công thần khai quốc nghĩa là nhà vua phải đối mặt với những đại quan đầu triều, những người không chỉ đang nắm binh quyền mà còn có công đào luyện và tôn phò ông lên ngôi vua. Càng dằn vặt, khó xử hơn khi “thủ phạm chính” lại là Thái hậu Nguyễn Thị Anh - người đã cho rước ông về cung, chăm lo, nuôi dạy như con ruột và ông cũng dành một tình cảm hết mực tôn kính cho bà. Làm sao để vẹn cả đôi đường?

Nhưng Vua thánh triều Lê không chỉ là “hậu” Bí mật Vườn Lệ Chi (tác giả: Hoàng Hữu Đản, đạo diễn: NSƯT Thành Lộc) - vở kịch lịch sử về vụ án Lệ Chi viên gây tiếng vang trên sân khấu IDECAF 10 năm trước - vì nếu chỉ giải một án oan thì có lẽ Lê Thánh Tông khó trở thành “vua thánh”. Vở diễn trên hết là bài học về con đường “trừ bạo, an dân” mà vị vua trẻ đã không thôi trăn trở, đấu tranh với chính mình để vượt qua những định kiến, quyền lợi hoàng gia, cả những tình cảm vị kỷ cá nhân để tìm đến và lĩnh hội “trị quốc sách” chỉ từ những di cảo của một người bị cả triều đình kết án như Nguyễn Trãi. Sức nặng của vở diễn còn đến từ tinh thần rất hiện đại khi lằn ranh giữa “vương đạo” và “bá đạo”: “Vương đạo lấy dân làm gốc; Bá đạo xây quyền chức làm nền…” không chỉ là chuyện đời xưa. Chuyện những bậc đại công thần chỉ lo vơ vét cho mình, cướp đất, cướp ruộng của dân, xây dinh thự, lâu đài, xã hội đầy rẫy cảnh mua quan bán tước, đút lót… làm lòng dân ly tán, phong hóa suy đồi có vẻ nghe rất… quen. Những vị “mũ cao áo dài” đó mấy ai quên được vinh hoa phú quý mà chuyên tâm vì nước vì dân? Vẫn là một câu hỏi mang tính thời đại mà chắc chắn không riêng gì Lê Thánh Tông của Vua thánh triều Lê mới phải đau đáu vì nó.

Dấu ấn đạo diễn và sự thăng hoa của nghệ sĩ

Nhận được kịch bản Vua thánh triều Lê cách đây tròn một năm nhưng vì nhiều lý do khách quan (phim truyền hình cũng “hút” không ít diễn viên của IDECAF) đến hôm nay Vũ Minh mới đưa được vở lên sàn diễn. Thế lại hóa hay khi anh có thêm thời gian nghiền ngẫm kịch bản vì với một vở diễn lịch sử bao giờ áp lực cũng lớn, càng không có chỗ cho sự thiếu cẩn trọng. Những ai từng ấn tượng với Vũ Minh qua chương trình Gìn vàng giữ ngọc với hai vở cải lương tuồng cổ Câu thơ yên ngựa và Điều Tam Xuân báo phu cừu sẽ lại tìm thấy ở Vua thánh triều Lê vẻ đẹp tinh tế từ cách xử lý ánh sáng làm tăng mỹ cảm cho khán giả (nhất là các lớp độc diễn), từ sự phối hợp điệu nghệ giữa âm nhạc và ánh sáng; và nhất là cảm xúc mạnh mẽ từ những đại cảnh đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng của số đông (cảnh cơn ác mộng đẫm máu của vua Lê Thánh Tông, cảnh “lên đồng” tại lăng miếu Lê Thái Tổ, cảnh triều đình nhà Lê giải oan cho Nguyễn Trãi…). Khác tông màu trắng - đen đầy u ám như những âm mưu lẩn khuất chốn cung đình của Bí mật Vườn Lệ Chi, Vua thánh triều Lê với sắc vàng tươi sáng gợi mở về một xã hội thịnh trị âu ca dưới sự trị vì của bậc minh quân. Nổi bật nhất là lớp diễn cuối khi cả triều đình nhà Lê đứng đầu là vua Lê Thánh Tông làm lễ giải oan và cúi đầu xin lỗi Ức Trai tiên sinh cùng gia tộc phải mang oan án. Đây rõ ràng là một chi tiết hư cấu nhưng tác phẩm sân khấu về lịch sử không phải là một cuốn sách giáo khoa, luôn cần có những sáng tạo, những hư cấu phục vụ thẩm mỹ nghệ thuật. Và việc thay mặt nhà Lê xin lỗi Nguyễn Trãi có lẽ không chỉ là tấm lòng của người đời sau mà còn thể hiện thông điệp khá “thời sự”: đã làm sai thì phải xin lỗi dù đó có là vua hay bất cứ ai đi nữa.

Và chắc chắn một vở diễn “nặng ký” như thế này sẽ không hề “dễ cảm” nếu không có sự thăng hoa của người nghệ sĩ. Thành Lộc vẫn cứ là “phù thủy”: phong thái ung dung, đĩnh đạc, đôi mắt sáng với những ánh nhìn sắc sảo, gương mặt đầy thần thái qua từng cái cau mày, liếc mắt..., anh cuốn người xem theo từng nét diễn và những khán giả khó tính nhất chắc cũng quên mất rằng thực ra vóc dáng anh khá thấp bé cho vai diễn một vị vua, rằng anh đã qua cái tuổi đôi mươi của vua Lê Thánh Tông từ lâu lắm... Vai Nguyễn Quốc công có thể không làm NSƯT Hữu Châu “mất sức” như vai Nguyễn Trãi trong Bí mật Vườn Lệ Chi nhưng lại có tâm lý khá phức tạp: vừa là một quyền thần “á quyền” vua, lại vừa có “con mắt xanh” nhìn ra chân tài và tôn phò Lê Thánh Tông lên ngôi dù biết rõ một ngày nào đó vì dân vì nước vị vua trẻ sẽ thẳng tay với mình. Lớp diễn “tay đôi” giữa vua Lê Thánh Tông và Nguyễn Quốc công về nỗi oan của Nguyễn Trãi, về trách nhiệm với dân, với nước thực sự là lớp diễn thăng hoa của cả hai nghệ sĩ đem lại nhiều cảm xúc cho người xem. Những Hoàng Trinh, Đại Nghĩa, Đình Toàn… dù đất diễn không nhiều cũng đều để lại những ấn tượng khó quên…

Từ 14/7 tại Nhà hát Bến Thành, IDECAF sẽ cho diễn Bí mật Vườn Lệ Chi 8 suất và tiếp sau đó là Vua thánh triều Lê như vở kịch “hậu” Bí mật Vườn Lệ Chi, bởi 2 vở kịch này có nội dung khăng khít nhau. Hy vọng Vua thánh triều Lê cũng sẽ trở thành vở kịch lịch sử được công chúng đón nhận nồng nhiệt.

Ninh Lộc