Tòa phúc thẩm ủng hộ lệnh cấm Tổng thống Donald Trump giải thể Bộ Giáo dục

Ngày 4/6, một tòa phúc thẩm liên bang tại Mỹ đã bác đơn của chính quyền Tổng thống Donald Trump yêu cầu dỡ bỏ lệnh cấm của tòa cấp dưới, qua đó tiếp tục ngăn cản việc giải thể Bộ Giáo dục Mỹ và buộc chính quyền phải khôi phục việc làm cho hàng trăm nhân viên bị sa thải hàng loạt.

Tòa Phúc thẩm Khu vực số 1, có trụ sở tại thành phố Boston, đã ra phán quyết giữ nguyên lệnh cấm theo đề nghị của một nhóm tiểu bang do đảng Dân chủ lãnh đạo, cùng với một số học khu và công đoàn giáo viên.

Bộ Tư pháp Mỹ trước đó đã đề nghị Tòa phúc thẩm ra phán quyết khẩn cấp, nhằm có đủ thời gian đưa vụ việc lên Tòa án Tối cao, nơi hiện có đa số thẩm phán theo khuynh hướng bảo thủ (6/9 ghế), trong trường hợp phán quyết bất lợi cho chính quyền.

Tuy nhiên, Thẩm phán David Barron, đại diện hội đồng gồm 3 thẩm phán do các tổng thống tiền nhiệm thuộc đảng Dân chủ bổ nhiệm, cho rằng việc tạm dừng lệnh cấm là không cần thiết, viện dẫn các kết luận chi tiết của tòa cấp dưới về tác động tiêu cực của việc sa thải hàng loạt đến hoạt động của bộ. Ông Barron nhận định rằng, theo đánh giá của tòa sơ thẩm, khả năng duy trì hoạt động bình thường của một cơ quan cấp bộ đã tồn tại gần 50 năm đang bị đe dọa. Cụ thể, nếu kế hoạch sa thải hàng loạt được triển khai, Bộ trên có thể không còn đủ năng lực để thực hiện các chức năng được pháp luật giao phó, và trên thực tế sẽ rơi vào tình trạng tê liệt – điều mà phía chính quyền dường như đang hướng tới như một bước tiến đến việc đóng cửa cơ quan.

Bộ Giáo dục Mỹ hiện chưa đưa ra bình luận chính thức về phán quyết của tòa.

Các vụ kiện được khởi xướng sau khi Bộ trưởng Giáo dục Linda McMahon hồi tháng 3 công bố kế hoạch sa thải hơn 1.300 nhân viên, tương đương một nửa số nhân lực, như một phần trong "sứ mệnh cuối cùng" của bộ. Quyết định này được đưa ra 1 tuần trước khi Tổng thống Trump ký sắc lệnh hành pháp kêu gọi giải thể Bộ Giáo dục, thực hiện cam kết tranh cử nhằm trao lại quyền kiểm soát giáo dục cho các bang và địa phương, động thái khiến các tổ chức ủng hộ giáo dục tự do lo ngại.

Sắc lệnh hành pháp chưa thể đóng cửa ngay Bộ Giáo dục song thu hẹp phạm vi hoạt động của bộ, chỉ giữ lại các chức năng thiết yếu như quản lý khoản vay sinh viên và chương trình trợ cấp Pell hỗ trợ sinh viên có thu nhập thấp.

Cùng với khoảng 600 nhân viên đã chấp nhận nghỉ hưu sớm có hỗ trợ, bộ cho biết các đợt cắt giảm này sẽ khiến nhân sự giảm xuống còn 2.183 người, so với 4.133 khi ông Trump nhậm chức vào ngày 20/1. Các nhân viên bị ảnh hưởng được cho nghỉ hành chính từ ngày 21/3, hưởng nguyên lương và phúc lợi đến ngày 9/6. Chính quyền lập luận rằng đây là nỗ lực hợp pháp nhằm tinh giản biên chế và loại bỏ dư thừa trong hệ thống.

Tuy nhiên, Thẩm phán liên bang Myong Joun ngày 22/5 kết luận rằng việc sa thải là hành động nhằm giải thể Bộ Giáo dục mà không có sự chấp thuận của Quốc hội – cơ quan đã thành lập bộ này vào năm 1979. Sau phán quyết, Bộ Giáo dục đã gửi thông báo cho các nhân viên bị ảnh hưởng để thực hiện theo yêu cầu của tòa.

Chính quyền Tổng thống Trump cũng đã kháng cáo, cho rằng dù Tổng thống Trump nhiều lần bày tỏ mong muốn xóa bỏ bộ này, chính quyền hiểu rõ chỉ có Quốc hội mới có thẩm quyền giải thể một cơ quan cấp liên bang. Theo phía chính phủ, vụ việc này về bản chất là một tranh chấp nhân sự.

Chính sách giáo dục luôn là vấn đề gây tranh cãi tại Mỹ. Những người theo chủ nghĩa bảo thủ từ lâu đã ủng hộ việc chính quyền địa phương kiểm soát việc triển khai các chính sách giáo dục và mở rộng lựa chọn trường học cho các gia đình, trong khi các cử tri có xu hướng thiên tả thường đề cao tài trợ cho trường công và các chương trình đa dạng.

Bộ Giáo dục Mỹ hiện giám sát khoảng 100.000 trường công lập và 34.000 trường tư thục trên toàn quốc, cung cấp tài trợ cho các trường có thu nhập thấp và chương trình hỗ trợ khác bao gồm hỗ trợ giáo viên dạy trẻ em có nhu cầu đặc biệt. Bộ cũng quản lý khoản vay sinh viên trị giá 1.600 tỷ USD.