Thương mại thủy sản toàn cầu phát tán 'hóa chất vĩnh cửu' khắp thế giới

Ăn cá mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, nhưng thói quen này cũng ẩn chứa một rủi ro tiềm tàng: phơi nhiễm với các "hóa chất vĩnh cửu". 

Một nghiên cứu mới công bố trên tạp chí Science đã tiết lộ rằng mạng lưới thương mại thủy sản quốc tế đang hoạt động như một hệ thống phân phối khổng lồ cho các chất per- và polyfluoroalkyl (PFAS) – những chất ô nhiễm công nghiệp tồn tại bền vững trong môi trường suốt nhiều thập kỷ.

PFAS là nhóm hóa chất được sử dụng rộng rãi trong nhiều sản phẩm đời sống, từ chảo chống dính, mỹ phẩm đến bao bì thực phẩm và bọt chữa cháy. Đặc tính nguy hiểm nhất của chúng là khả năng chống lại sự phân hủy trong tự nhiên, và chúng đã được liên kết với nhiều bệnh lý nghiêm trọng ở người, bao gồm ung thư và bệnh gan.

PFAS có thể di chuyển quãng đường rất dài quanh hành tinh qua không khí và dòng nước. Một khi trôi ra đại dương, chúng bị hấp thụ bởi các sinh vật nhỏ dưới đáy chuỗi thức ăn như sinh vật phù du và tảo.

Do không thể phân hủy, các hóa chất này tích tụ trong cơ thể sinh vật. Khi cá nhỏ ăn tảo, các chất độc hại sẽ chuyển sang cơ thể cá và tiếp tục đi lên chuỗi thức ăn. Những loài cá săn mồi cỡ lớn – loại thường xuất hiện trên bàn ăn của chúng ta – sẽ ăn những sinh vật biển nhỏ hơn này. Kết quả là, nồng độ hóa chất tích tụ ngày càng cao trong các mô và cơ quan của chúng.

Để làm rõ quy trình này, các nhà nghiên cứu đã xây dựng một mô hình máy tính bao gồm 212 loài cá khác nhau để theo dõi cách độc tố tích tụ qua chuỗi thức ăn, sau đó xác thực lại bằng các xét nghiệm trong phòng thí nghiệm trên cá từ nhiều quốc gia. Cuối cùng, họ kết hợp dữ liệu này với hồ sơ thương mại toàn cầu để xem cách cá (và cả PFAS bên trong chúng) di chuyển từ nước này sang nước khác.

Một trong những phát hiện quan trọng nhất của nghiên cứu là thương mại cá quốc tế hoạt động giống như một "băng chuyền toàn cầu", tái phân phối PFAS từ các khu vực bị ô nhiễm sang cho người tiêu dùng ở cách đó hàng nghìn km.

Trước đây, người ta thường cho rằng hóa chất vĩnh cửu là vấn đề mang tính địa phương: nếu sông ngòi và biển của quốc gia bạn sạch, thì cá cũng sạch. Tuy nhiên, nghiên cứu này chỉ ra rằng một quốc gia có nguồn nước sạch vẫn có thể bị phơi nhiễm mức độ cao với PFAS thông qua hải sản nhập khẩu.

Ví dụ, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng người Ý chỉ nhập khẩu 11% lượng cá tiêu thụ từ Thụy Điển, nhưng lượng cá này lại chiếm tới hơn 35% tổng mức phơi nhiễm PFAS của họ.

Vì vấn đề ô nhiễm này không dừng lại ở biên giới các quốc gia, nhóm nghiên cứu lập luận rằng cần có một chiến lược thống nhất trên toàn thế giới để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Trong bài báo cáo, các tác giả viết: "Nghiên cứu của chúng tôi làm nổi bật sự cấp thiết trong việc tăng cường hợp tác và chính sách toàn cầu nhằm tạo điều kiện giảm thiểu sự phơi nhiễm của con người với PFAS từ việc tiêu thụ cá biển, đặc biệt là thông qua việc thúc đẩy các hướng dẫn liên quan cho thương mại cá quốc tế và thắt chặt kiểm soát các PFAS chuỗi dài".

Thực tế đã chứng minh cách tiếp cận này có hiệu quả. Các nỗ lực toàn cầu nhằm loại bỏ dần PFOS (axit perfluorooctanesulfonic) đã giúp giảm 72% rủi ro sức khỏe liên quan đến loại hóa chất vĩnh cửu này trong cá biển kể từ năm 2009.