Ra mắt Giải thưởng Tinh hoa Việt: Từ danh hiệu đến giá trị văn hóa

Giải thưởng Tinh hoa Việt có quy mô quốc gia do báo Đại Đoàn Kết phối hợp cùng Công ty TNHH Truyền thông và Sáng tạo ZOA tổ chức, dự kiến sẽ diễn ra thường niên. Giải vừa họp báo ra mắt tại TP.HCM hôm 4/10.

Tinh hoa Việt có nhiều tiêu chí, nhưng tựu trung là hướng đến sự cân bằng bản sắc, sáng tạo và sức ảnh hưởng xã hội.

Bản sắc - cội nguồn của sự sáng tạo

Không khó để nhận ra, giữa cơn lốc toàn cầu hóa, một số người sáng tác nghệ thuật Việt Nam đang loay hoay giữa hai thái cực: hoặc rập khuôn theo những mô thức phương Tây, hoặc cố níu giữ truyền thống trong khuôn khổ cũ. Ở cả hai hướng, cái gọi là "tinh thần Việt Nam" dần bị mờ nhạt. Bản sắc vì thế không còn là một khái niệm hoài niệm, mà là thước đo đầu tiên để xác định nghệ thuật có còn gốc rễ hay không.

Khi Ban tổ chức Tinh hoa Việt chọn bản sắc văn hóa Việt Nam làm tiêu chí hàng đầu, họ không nói đến việc "phục chế" quá khứ, mà nhấn mạnh đến việc giữ linh hồn Việt Nam trong hình hài mới. Một tác phẩm âm nhạc có thể hòa âm bằng nhạc điện tử, một bộ phim có thể sử dụng kỹ thuật điện ảnh hiện đại, một triển lãm có thể tương tác bằng công nghệ ảo, nhưng nếu trong đó vẫn còn nhịp thở, lối nghĩ, tình cảm và cách nhìn của người Việt Nam thì bản sắc ấy vẫn sống động.

Khác với nhiều giải thưởng quốc tế, nơi nghệ thuật được đánh giá chủ yếu bằng kỹ thuật và tính độc đáo, Tinh hoa Việt đặt trọng tâm vào căn tính văn hóa. Đây chính là yếu tố giúp nghệ thuật không lẫn trong biển lớn toàn cầu. Cái riêng này, nếu được nuôi dưỡng đúng cách, không chỉ làm phong phú cho nghệ thuật Việt Nam, mà còn khiến thế giới nhận ra bản sắc Việt Nam.

Sáng tạo - hơi thở của thời đại mới

Nếu bản sắc là gốc thì sáng tạo là cành lá vươn lên đón nắng. Giải thưởng này không xem truyền thống là chiếc khung cứng, mà coi đó là chất liệu để đổi mới. Chính vì thế, tính sáng tạo và đổi mới được xem là tiêu chí thứ hai, cũng là linh hồn của mọi thành tựu nghệ thuật.

Trong kỷ nguyên mà trí tuệ nhân tạo có thể viết nhạc, vẽ tranh, dựng phim chỉ trong vài giây, sáng tạo không còn là đặc quyền, mà là bản lĩnh. Các giải thưởng lớn trên thế giới đã bắt đầu xác lập ranh giới. Giải Grammy năm 2023 tuyên bố chỉ công nhận tác phẩm có "đóng góp sáng tạo đáng kể của con người", còn phần trí tuệ nhân tạo chỉ được xem là công cụ hỗ trợ. Sự thay đổi này cho thấy, công nghệ có thể sinh sản ra sản phẩm, nhưng chỉ con người mới tạo ra ý nghĩa cho tác phẩm.

Tinh hoa Việt không khước từ công nghệ. Ngược lại, giải thưởng quan tâm đến những tác phẩm ứng dụng công nghệ trong quá trình sáng tạo như số hóa di sản, trình diễn đa phương tiện, nghệ thuật tương tác..., miễn là người sáng tạo làm chủ công nghệ, chứ không bị nó dẫn dắt. Ở đó, sáng tạo không phải là sự chạy theo kỹ thuật số, mà là cách con người dùng công nghệ để làm giàu thêm cảm xúc và chiều sâu văn hóa.

Như vậy, tiêu chí "sáng tạo" của Tinh hoa Việt không chỉ đo bằng độ mới, mà bằng tầm vóc của tư duy: tác phẩm có dám thách thức giới hạn, dám khai phá những vùng cảm xúc chưa ai chạm tới, mà vẫn giữ được tinh thần Việt Nam hay không.

Ảnh hưởng xã hội - đích đến của nghệ thuật

Nhiều giải thưởng từng rơi vào bế tắc khi chỉ chăm chăm tôn vinh kỹ thuật mà quên rằng nghệ thuật cuối cùng vẫn phải chạm đến con người. Với Tinh hoa Việt, tiêu chí thứ ba, ảnh hưởng xã hội, chính là câu trả lời cho mục đích sau cùng của sáng tạo.

Một bài hát, một bộ phim hoặc một triển lãm nghệ thuật có thể xuất sắc về chuyên môn, nhưng chỉ khi nó tạo được cộng hưởng trong cộng đồng, khơi gợi điều thiện và gieo hạt giống thẩm mỹ, nó mới thật sự đáng được tôn vinh. Vì thế, Ban tổ chức không chỉ đánh giá bằng chuyên môn thuần túy mà còn xem xét mức độ lan tỏa và giá trị nhân văn của tác phẩm.

Tiêu chí này giúp Tinh hoa Việt phân biệt giữa độ nổi tiếng và sức ảnh hưởng. Hai khái niệm này không trùng nhau. Sự nổi tiếng có thể đến từ thị hiếu, nhưng sức ảnh hưởng chỉ có được khi nghệ thuật thật sự tác động đến con người, thay đổi nhận thức hoặc khơi dậy lòng nhân ái. Một nghệ sĩ biết dùng sức hút của mình để lan tỏa cái đẹp và điều thiện, đó chính là tinh hoa mà giải thưởng muốn tôn vinh.

Tinh hoa Việt được tổ chức bởi báo Đại đoàn kết, cơ quan trung ương của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, phối hợp cùng Công ty ZOA, quy tụ hội đồng cố vấn và rất nhiều đại sứ giải thưởng uy tín… Sự hội tụ này không chỉ tạo sức lan tỏa trong công chúng mà còn phản ánh tinh thần chung rằng nghệ thuật không đứng riêng mà thuộc về xã hội.

Giải thưởng hướng đến một hành trình dài hơi, từ phát động, đề cử, bình chọn, trao giải đến lan tỏa giá trị nghệ thuật ra cộng đồng.