Phục chế bảo vật quốc gia “Ngai vua Triều Nguyễn”

Ngày 11/8, Ủy ban nhân dân thành phố Huế ban hành Kế hoạch số 335/KH-UBND về việc phục chế bảo vật quốc gia “Ngai vua triều Nguyễn”. 

Mục tiêu của kế hoạch là phục chế hiện vật về đúng hiện trạng ban đầu, giữ nguyên tính chất, hình dáng, màu sắc và các đặc điểm gốc, đồng thời bảo đảm tính chính xác, trung thực về mặt lịch sử. Hoạt động nhằm góp phần bảo quản lâu dài và phát huy giá trị của bảo vật quốc gia.

Sau khi sự việc xâm hại bảo vật quốc gia “Ngai vua Triều Nguyễn” xảy ra ngày 24/5/2025, một phần tay ngai bên trái bị bẻ gãy và đập nát thành 14 mảnh; phần còn lại của bảo vật vẫn ở trong tình trạng nguyên vẹn. Công tác phục chế lại “Ngai vua Triều Nguyễn” nhằm giữ gìn sự nguyên vẹn của một hiện vật đã được công nhận là bảo vật quốc gia, là nhiệm vụ cấp thiết của Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế và Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế trong thời điểm hiện nay.

Dự kiến quy trình thi công phục chế gồm các bước: Chuẩn bị địa điểm phục chế hiện vật; di chuyển hiện vật từ kho bảo quản, thu hồi 14 mảnh vỡ về địa điểm phục chế; vệ sinh khoa học làm sạch hiện vật và các mảnh vỡ; tái định vị các mảnh vỡ thành một khối; tái định vị hoàn chỉnh hiện vật; ổn định lớp sơn son và thếp vàng; phục hồi lớp sơn thếp; phủ lớp bảo vệ mỏng, trong suốt có khả năng loại bỏ khi cần mà không ảnh hưởng đến hiện vật; chống ẩm mốc bụi bẩn; tổ chức nghiệm thu.

Sau khi phục chế, bảo vật quốc gia “Ngai vua Triều Nguyễn” sẽ được tái trưng bày tại vị trí cũ ở điện Thái Hòa; phương án bảo quản bảo vật sẽ thực hiện theo các tiêu chuẩn quốc gia nhằm bảo đảm độ bền và giá trị lâu dài của hiện vật.

Hiện vật “Ngai vua Triều Nguyễn” có 2 phần chính gồm ngai và đế ngai; trong đó, ngai bằng gỗ sơn son thếp vàng. Thân ngai có 4 trụ nối đế với vòng lưng và tay ngai; lưng ngai trang trí chạm nổi đề tài “long hàm thọ”. Tay ngai hình vòng cung; diềm tay ngai chạm lọng đề tài “lá hóa dơi”. Hai đầu tay ngai chạm nổi hình đầu rồng ở tư thế vươn về phía trước. Đế ngai hình chữ nhật, kích thước 87cm x 72cm. Phần nối đế ngai và chân được chia ô trang trí theo hình vuông và hình chữ nhật xen kẽ, trong lót kính, xung quanh viền hoa văn chạm lộng; 4 chân ngai được tạo dáng kiểu chân quỳ.

Ngai và đế ngai được đặt trên bệ gỗ 3 tầng được sơn son thếp vàng, chạm nổi đề tài “long vân” với những mô típ khác nhau: Các mặt tầng trên chạm nổi đề tài “lưỡng long triều nhật”, các mặt tầng thứ 2 và 3 chạm nổi hình 2 con rồng chầu mặt rồng ngang ngậm chữ Thọ, các góc chạm hình long mã cõng bát quái và hòm sách. Toàn bộ các mảng trang trí đều thếp vàng, mặt trái và phải của tầng dưới cùng có gắn 2 chốt kèm 2 vòng sắt là tay cầm khi di chuyển ngai.

Tình trạng của “Ngai vua Triều Nguyễn”, thời điểm xây dựng hồ sơ bảo vật quốc gia năm 2015 phần lớn bề mặt sơn thếp bị bong tróc. Tay ngai bên phải bị gãy rời, đã được gia cố tạm bằng dây thép; tay ngai bên trái bị nứt, lớp sơn thếp bị bong tróc. Các vị trí ghép mộng của mặt ngai bị nứt, nẻ. Các ô kính tráng thủy trang trí phía dưới bệ ngai bị hư hỏng. Một số chi tiết trang trí ở lưng ngai không còn nguyên vẹn, có hiện tượng mục gỗ trên bề mặt ngai.

Quá trình bảo quản tu sửa, “Ngai vua Triều Nguyễn” được trưng bày và bảo quản tại gian giữa của điện Thái Hòa - Đại Nội Huế, là vị trí nguyên gốc của hiện vật này. Năm 2017, Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế đã tiến hành tu bổ nhỏ đối với “Ngai vua Triều Nguyễn” bằng các biện pháp: Tháo thép và đinh cố định ở tay vịn bị gãy, gia cố lại bằng cách nêm chốt tre kết nối giữa các phần bị gãy, gắn kết bằng keo, tu sửa những chỗ nứt và sứt, phục hồi chi tiết hoa văn nhỏ bị mất ở diềm dưới tay ngai bên phải.