Nhìn lại chặng đường nửa thế kỷ văn học Việt Nam sau năm 1975

Ngày 6/10, tại Hà Nội, Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức Hội thảo "Tổng kết văn học Việt Nam sau năm 1975: Thành tựu, vấn đề và triển vọng". 

Hội thảo được tổ chức nhằm tổng kết, nhìn lại chặng đường nửa thế kỷ văn học Việt Nam sau năm 1975, những thành tựu, hạn chế và triển vọng của văn chương trong giai đoạn hiện nay.

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều nhấn mạnh: Văn học Việt Nam từ năm 1975 đến nay đã đi qua những chặng đường vô cùng quan trọng. Chặng đường thứ nhất là sau năm 1975, khi đất nước thống nhất, diện mạo, bình diện và chân dung của văn học Việt Nam đã có những đổi khác và có sự tham gia của đội ngũ nhà văn ở cả 3 miền Bắc - Trung - Nam, ngoài ra còn có các nhà văn Việt Nam viết bằng tiếng Việt, bằng tiếng Anh ở ngoài đất nước. Khi đó, chân dung văn học Việt Nam hiện lên một cách đầy đủ nhất.

Sau năm 1975, văn học Việt Nam có một bước ngoặt lớn, đó là bước vào giai đoạn Đổi mới, với sự xuất hiện của nhiều khuynh hướng, trường phái, mỹ học mới của nghệ thuật trong tất cả các thể loại, văn, thơ ca, lý luận phê bình, dịch thuật… Hội thảo lần này ngoài việc tổng kết đánh giá thành tựu của văn học Việt Nam giai đoạn sau năm 1975, các nhà văn cần thẳng thắn nhìn nhận những vấn đề, những rào cản đã cản trở nền văn học Việt Nam phát triển…

Nhấn mạnh thách thức của thời đại số, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều cho rằng, nhà văn chỉ bị trí tuệ nhân tạo đánh bại khi đánh mất bản lĩnh và chính kiến của mình. Khi người viết không dám rời bỏ lối mòn, không dám sáng tạo, thì chính họ trở thành robot trong văn học. Theo ông Nguyễn Quang Thiều, văn chương chỉ có thể sống còn nếu người sáng tác dám vượt qua chính mình, tự đổi mới bằng trí tuệ và cảm xúc chân thực.

Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Bình Phương khẳng định: Tính từ sau 1975 cho tới hôm nay, dân tộc ta đã trải qua rất nhiều cung đường, nhiều cung bậc nhận thức để phát triển. Có ý kiến cho rằng văn học Việt Nam sau năm 1975 đã hoàn thành tốt sứ mệnh của mình, khắc họa được dòng chảy đầy biến động của lịch sử phát triển dân tộc, phản ánh những vấn đề nóng bỏng nhất của xã hội… Nhưng cũng có ý kiến cho rằng, 50 năm qua văn học Việt Nam chưa làm tốt được chức năng của mình trong việc kiến tạo đời sống tinh thần của xã hội theo hướng nhân văn và tốt đẹp, còn lẩn tránh, tránh những góc khuất mà đời sống con người đang gặp phải… Cũng có ý kiến đánh giá văn học Việt Nam 50 năm qua phong phú, đa dạng, tạo được một đội ngũ hết sức đông đảo về tác giả, tác phẩm… Tuy nhiên, vẫn còn ít tiếng nói đa dạng và thiếu những tác phẩm để đời có giá trị…

Nhiều ý kiến tại hội thảo đã phân tích, đánh giá về những vấn đề của văn học 50 năm qua,về tầm vóc, diện mạo, những thành tựu mà văn học 50 năm qua đạt được, đồng thời cũng thẳng thắn nhìn nhận những hạn chế, những non yếu, những khúc mắc mà văn học thời gian qua đang vấp phải…

Nhà văn Trần Anh Thái nhìn nhận: Sau năm 1975, văn học Việt Nam thoát khỏi quỹ đạo của chiến tranh để đối diện với đời sống hòa bình, với những vấn đề nhân sinh mới. Giai đoạn Đổi mới từ năm 1986 trở thành "cột mốc giải phóng tư duy", giúp văn học thoát khỏi sự ràng buộc của khuôn mẫu và tư tưởng độc tôn. "Không đổi mới sẽ không còn bạn đọc," ông nói, bởi công chúng lúc này đã tiếp cận với kho tàng văn học thế giới, đòi hỏi người viết phải chân thực, sáng tạo và mang tiếng nói riêng biệt.

Giáo sư Phong Lê trong bài phát biểu "50 năm văn học Việt Nam - chờ một cuộc chuyển giao thế hệ" bày tỏ niềm tin vào lớp nhà văn sinh sau 1990, coi đó là lực lượng "chủ công" của văn học đương đại. Ông nhận định, không có cuộc cách mạng nào, kể cả cách mạng văn học, được thực hiện nếu thiếu sức trẻ. Mỗi thế hệ mới là một mùa gặt mới của văn chương...

Từ thế hệ các nhà văn trưởng thành trong chiến tranh như Nguyễn Minh Châu, Lưu Quang Vũ, Nguyễn Quang Thiều, đến lớp tác giả trẻ như Đinh Phượng, Nhật Phi, Nguyễn Dương Quỳnh, Văn Thành Lê, Lữ Mai… tất cả đang tạo nên một diện mạo văn học mới, cởi mở và giàu tính thể nghiệm. Tuy nhiên, theo Giáo sư Phong Lê, thách thức của thế hệ mới không còn là "sức ép truyền thống" mà là "sức ép của thời đại hội nhập toàn cầu", đòi hỏi người viết phải bản lĩnh và có ngôn ngữ riêng để đối thoại với thế giới.

Nhiều ý kiến đại biểu cho rằng, Hội thảo "Tổng kết 50 năm văn học Việt Nam sau 1975:Thành tựu, vấn đề và triển vọng" không chỉ là dịp nhìn lại, mà còn là lời khẳng định: Nền văn học Việt Nam vẫn đang vận động, tiếp nối và tự đổi mới để bắt kịp thời đại.