Nguyễn Nhật Ánh thừa nhận gặp hiểm nguy khi viết “Kính vạn hoa”

Nhân dịp kỷ niệm 30 năm ra đời bộ truyện Kính vạn hoa, ngày 20/12 tại Nhà Thiếu nhi TP.HCM, Nhà xuất bản Kim Đồng tổ chức buổi giao lưu, ký tặng giữa nhà văn Nguyễn Nhật Ánh và bạn đọc, đánh dấu hành trình bền bỉ của một tác phẩm gắn bó với nhiều thế hệ thiếu nhi Việt Nam.

Cũng trong dịp này, NXB Kim Đồng cho ra mắt cuốn sách Nguyễn Nhật Ánh và Kính vạn hoa - Chuyện từ A đến Z. Cuốn sách do nhà văn Văn Thành Lê tuyển chọn những bài viết của các nhà văn, nhà thơ, nhà báo, nhà phê bình văn học và cả những độc giả yêu mến Kính vạn hoa suốt 30 năm qua. 

Đúng như tên gọi, cuốn sách giúp bạn đọc có cái nhìn toàn cảnh về bộ truyện Kính vạn hoa từ ý tưởng khởi thảo, hành trình sáng tác của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, họa sĩ Đỗ Hoàng Tường, cả những lý giải về bí kíp chinh phục bạn đọc của "phù thủy" Nguyễn Nhật Ánh.

Đi tìm chỗ đứng cho văn học thiếu nhi 

Những năm 1990, thị trường văn học thiếu nhi Việt Nam gần như bị chiếm lĩnh bởi các tác phẩm dịch từ nước ngoài. Đặc biệt, sự xuất hiện và nhanh chóng tạo nên cơn sốt của bộ truyện tranh Doraemon càng cho thấy sức áp đảo rõ rệt của sách ngoại. Trong khi đó, các sáng tác trong nước nổi bật ở thời điểm này chủ yếu vẫn là những tác phẩm ra đời từ các thập niên trước, gắn với tên tuổi của các nhà văn lớn như Tô Hoài, Võ Quảng, Đoàn Giỏi…

Với mong muốn tạo ra một tác phẩm gần gũi với đời sống sinh hoạt của trẻ em Việt Nam đương thời, ông Nguyễn Thắng Vu (nguyên Giám đốc NXB Kim Đồng) đã nảy ra ý tưởng xây dựng một bộ truyện mới, phóng tác dựa trên loạt truyện trinh thám thiếu nhi Tứ quái TKKG do nhà xuất bản này phát hành. Trong đó, tác phẩm sẽ được Việt hóa toàn diện về mặt văn phong và bối cảnh sao cho phù hợp với tâm lý và trải nghiệm của bạn đọc trong nước.

Người được lựa chọn để hiện thực hóa ý tưởng ấy chính là tác giả Nguyễn Nhật Ánh - khi đó chỉ là một cây bút trẻ, chưa được nhiều bạn đọc biết đến nhưng lại đủ khả năng thực hiện một bộ sách dài hơi. Tuy nhiên, nhà văn cho biết ông đã từ chối lời mời này, bởi dự án yêu cầu mỗi tuần phải hoàn thành bản thảo một tập, tương đương một năm rưỡi cho khoảng 70 tập trong tác phẩm gốc. Điều đó khiến ông gần như không còn quỹ thời gian cho các sáng tác khác của mình.

Vì vậy, nhà văn đã giới thiệu một số tác giả khác cho NXB Kim Đồng và hứa sẽ bù đắp bằng một bộ truyện do chính ông sáng tác trong tương lai. Sau đó, Tứ quái TKKG phiên bản Việt hóa đã được tác giả Bùi Chí Vinh thực hiện và nhận được sự đón nhận đáng kể từ bạn đọc trong nước.

Trước thành công liên tiếp của các tác phẩm thiếu nhi nước ngoài lẫn trong nước, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh nhận thấy thị trường Việt Nam vẫn còn thiếu vắng những bộ truyện dài tập dành riêng cho trẻ em. Vì vậy, ông quyết định sẽ thử sức với hình thức viết truyện nhiều tập, với quan điểm: "nếu các cây bút quốc tế có thể làm được thì tác giả Việt Nam cũng có thể làm được". 

Bước ngoặt ấy đã dẫn đến sự ra đời của Kính vạn hoa - một trong những bộ truyện thiếu nhi dài tập hiếm hoi duy trì được sức hút liên tục với nhiều thế hệ bạn đọc Việt Nam suốt 30 năm qua. 

Mỗi tập truyện là một câu chuyện độc lập, phản ánh sinh động những buồn vui đời thường, những băn khoăn tâm lý và cả những bài học đầu đời của lứa tuổi mới lớn. Hơn cả một hiện tượng xuất bản, Kính vạn hoa đã trở thành một biểu tượng của văn học thiếu nhi Việt Nam đương đại. 

Nhà thơ Nguyễn Thụy Anh nhận định: "Kính vạn hoa là một trường thiên tiểu thuyết về trẻ em, có dấu mốc quan trọng trong nền văn học nước nhà thời kỳ đổi mới, góp phần khẳng định tên tuổi của Nguyễn Nhật Ánh - một nhà văn viết về trẻ em, cho trẻ em và vì trẻ em".

Giữ lửa cho những trang viết dài hơi

Trước khi viết Kính vạn hoa, Nguyễn Nhật Ánh đã có nhiều tác phẩm khai thác tâm lý tuổi mới lớn, tập trung vào bối cảnh học đường như Nữ sinh, Bàn có năm chỗ ngồi… Thế nhưng, đối với ông, chừng đó kinh nghiệm vẫn chưa đủ để khiến quá trình sáng tác Kính vạn hoa trở nên dễ dàng hơn.

Khác với những tác phẩm đơn lẻ, đây là một bộ truyện dài tập, vì thế ngoài viết một câu chuyện hay, tác giả còn phải duy trì được sức hấp dẫn ổn định để giữ chân bạn đọc qua từng tập sách. Trong khi đó, yêu cầu từ phía NXB Kim Đồng là mỗi tập truyện chỉ giới hạn trong 10 chương. Điều đó đòi hỏi người viết không chỉ sáng tạo mà còn phải biết cách chắt lọc các tình tiết sao cho vừa giữ được nhịp kể lôi cuốn, vừa tuân thủ dung lượng đã định.

Không dừng lại ở yêu cầu về hình thức, quá trình sáng tác Kính vạn hoa còn đặt ra áp lực về thời gian đối với nhà văn Nguyễn Nhật Ánh. Bởi đây là tác phẩm được phát hành định kỳ, đòi hỏi người viết phải duy trì nhịp sáng tác đều đặn trong thời gian dài, gần như không có khoảng nghỉ. 

Tác giả thừa nhận: "Đến giờ tôi vẫn không hiểu vì sao mình có thể làm được. Viết Kính vạn hoa là cách tôi tự đặt mình vào một tình thế hiểm nghèo của nghề viết".

Ở thời điểm đó, trên bìa 4 mỗi cuốn Kính vạn hoa thường sẽ giới thiệu tên và hình ảnh minh họa của tập kế tiếp. Điều này đồng nghĩa khi một tập vừa mới hoàn tất, ý tưởng cho tập sau đã phải hình thành, kéo theo không ít tình huống dở khóc dở cười giữa nhà văn Nguyễn Nhật Ánh và họa sĩ minh họa Đỗ Hoàng Tường.

Thông thường, nhà văn sẽ gửi phần tóm tắt nội dung để họa sĩ vẽ bìa. Song, do chỉ là phác thảo ý tưởng, hai bên đôi khi xảy ra sự "lệch pha" trong cách hình dung câu chuyện. Điển hình như tập Xin lỗi mày, Tai To!, từ một tên trộm trong ý tưởng, họa sĩ lại vẽ thành hai nhân vật trên bìa, buộc tác giả phải bổ sung thêm tình tiết để hợp lý hóa câu chuyện.

Theo nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, một trong những khó khăn lớn nhất khi sáng tác Kính vạn hoa là tìm ra một cái tên có thể bao quát toàn bộ nội dung mà ông dự định triển khai, từ đời sống học đường, tình cảm gia đình đến tình bạn của lứa tuổi mới lớn. 

Tình cờ, ông nghĩ đến kính vạn hoa - một món đồ chơi kỳ thú mà người lớn tạo cho trẻ nhỏ, với mỗi lần xoay sẽ hiện ra một một hình ảnh khác nhau, không trùng lặp. "Khi lấy tên Kính vạn hoa, tôi mong muốn mỗi lần lật trang sách sẽ một câu chuyện mới lạ hiện ra với bạn đọc" - nhà văn chia sẻ.

Kỳ vọng vào thế hệ nhà văn trẻ

Với 54 tập truyện, gần 200 nhân vật, cùng sức sáng tạo bền bỉ và liên tục trong nhiều năm, nhà thơ Lê Minh Quốc ví Nguyễn Nhật Ánh như một Balzac của Việt Nam, người đã xây dựng nên một thế giới tuổi thơ phong phú và sống động chưa từng có trong văn học thiếu nhi Việt Nam. "Số lượng tác phẩm Việt Nam có sức sống như Kính vạn hoa không nhiều. Với những giá trị của bộ truyện, tôi tin rằng sức sống của nó sẽ còn kéo dài hơn cả ba mươi năm" - ông nhấn mạnh.

Xuất hiện vào thời điểm văn học thiếu nhi Việt Nam đang tìm kiếm những hướng tiếp cận mới, Kính vạn hoa đã tạo nên một bước ngoặt quan trọng khi tiếp cận trẻ em với cái nhìn tôn trọng và thấu hiểu. Điều này đã tạo nên nền tảng nhân văn vững chắc, giúp tác phẩm vượt qua thử thách của thời gian và vẫn sống trong lòng nhiều thế hệ bạn đọc. Tác giả Nguyễn Nhật Ánh bày tỏ: "Một trong những niềm hạnh phúc của nhà văn là tác phẩm sống lâu hơn bản thân mình".

Chia sẻ kinh nghiệm cho các nhà văn trẻ, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh ví ý tưởng của người viết như một khu rừng rậm rạp. Ở những năm tháng đầu cầm bút, khu rừng ấy dày đặc những câu chuyện, nhân vật và chi tiết. Mỗi lần viết là một lần người viết lựa chọn, sắp xếp và mở ra một lối đi giữa vô vàn khả năng, để kể trọn vẹn một câu chuyện cho bạn đọc. Theo thời gian, khi nhiều ý tưởng đã được đưa vào trang sách, khu rừng dần trở nên thưa thớt, đòi hỏi người viết phải dùng cảm hứng và trí tưởng tượng để làm mới lại khu rừng đó, mở ra những lối đi bất ngờ và giàu sức sống cho những câu chuyện tiếp theo.

Tuy nhiên, khi được hỏi về khả năng viết tiếp Kính vạn hoa, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh cho biết: "Bộ truyện Kính vạn hoa đã làm xong phần việc của mình. Tôi mong muốn có một bộ truyện mới được viết bởi một tác giả mới để tôi có thể mỉm cười và không nghĩ đến chuyện viết tiếp bộ truyện vốn đã rất dài này". Theo ông, Kính vạn hoa đã hoàn thành sứ mệnh của nó trong việc đồng hành cùng tuổi thơ của nhiều thế hệ và thế giới ấy nên được tiếp nối bằng những tiếng nói mới, những cách kể mới của lớp nhà văn trẻ.

Đồng quan điểm, nhà thơ Lê Minh Quốc bày tỏ kỳ vọng sự thành công của Kính vạn hoa sẽ truyền cảm hứng cho các cây bút trẻ viết tiếp câu chuyện của riêng mình. "Các bạn rồi sẽ trở thành những nhà văn như Nguyễn Nhật Ánh, vì thế, hãy tiếp tục con đường mà ông đã đi, để có thêm những cuốn sách thiếu nhi mới, phản ánh đúng thời đại của chính các bạn" - ông nhắn nhủ.

>>> Xem thêm tin tức Văn hóa