Những quan điểm mới trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng đã thể hiện bước chuyển mạnh mẽ trong tư duy của Đảng ta về văn hóa: từ "văn hóa hỗ trợ phát triển" sang "văn hóa dẫn dắt phát triển", từ chỗ văn hóa được xem như hệ giá trị nền tảng, sang việc coi nó còn là một nguồn lực mềm quyết định sức mạnh tổng hợp của quốc gia.

Đây không chỉ là sự mở rộng về phạm vi nhận thức, mà còn là sự khẳng định vai trò thực tiễn của văn hóa trong mọi lĩnh vực: từ kinh tế, chính trị, đối ngoại đến phát triển văn hóa, con người Việt Nam toàn diện.

Theo GS-TS Từ Thị Loan (nguyên Quyền Viện trưởng Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam), quá trình kế thừa và phát triển tư duy của Đảng về văn hóa có những bước tiến mới từ "nền tảng tinh thần", "sức mạnh nội sinh" và "sức mạnh mềm".

Tại Đại hội Đảng lần thứ VII năm 1991, trong Cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, Đảng ta nêu rõ: "Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội". Quan điểm này đánh dấu một bước chuyển biến quan trọng từ cách nhìn văn hóa như một lĩnh vực riêng biệt sang cách nhìn văn hóa như một nhân tố trung tâm, chi phối và gắn bó hữu cơ với sự phát triển kinh tế, chính trị và xã hội.

Tư tưởng này tiếp tục được khẳng định và phát triển sâu sắc hơn trong các kỳ Đại hội tiếp theo, nhất là trong hai Nghị quyết chuyên đề về văn hóa là Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII (1998) và Nghị quyết số 33 của Hội nghị Trung ương 9 khóa XI (2014)…

Nghị quyết số 33 đánh dấu một dấu mốc quan trọng khác trong nhận thức của Đảng về chức năng, vai trò, sức mạnh của văn hóa thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Điểm nổi bật trong Nghị quyết là đưa ra khái niệm "sức mạnh nội sinh" và "phát triển bền vững": "Văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc".

Theo đó, văn hóa không chỉ là kết quả của sự phát triển mà còn là nguồn lực nội sinh - tức là yếu tố tạo động lực từ bên trong để thúc đẩy sự phát triển kinh tế và tiến bộ xã hội. Con người, với hệ giá trị văn hóa là trung tâm, chủ thể, mục tiêu và động lực của mọi sự phát triển. Bên cạnh đó, lần đầu tiên Nghị quyết đề cập đến "phát triển công nghiệp văn hóa đi đôi với xây dựng, hoàn thiện thị trường văn hóa", coi đây là một hướng đi chiến lược để chuyển hóa giá trị tinh thần thành giá trị vật chất, đưa văn hóa trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn.

Và đến Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV, Đảng ta đề ra mục tiêu "Phát triển mạnh công nghiệp văn hóa, dịch vụ văn hóa đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu hưởng thụ văn hóa của Nhân dân"; "Xây dựng các chính sách đột phá, hỗ trợ phát triển công nghiệp văn hoá, công nghiệp giải trí, bảo tồn và phát huy di sản và khuyến khích mạnh mẽ sự sáng tạo trong nghệ thuật, thiết kế, sản xuất nội dung số".

Mặt khác, Dự thảo Văn kiện cũng đưa ra những yêu cầu mới, giải pháp thiết thực để nâng cao sức mạnh mềm văn hóa Việt Nam trên trường quốc tế như: "Chủ động, tích cực hợp tác, quảng bá hình ảnh đất nước, giá trị văn hoá và con người Việt Nam ra thế giới"; "Hoàn thiện các cơ chế, chính sách đột phá phát triển mạnh công nghiệp văn hóa; phát triển những sản phẩm, loại hình văn hóa độc đáo có sức lan tỏa để quảng bá, giới thiệu ra thế giới"…

"Các quan điểm này thể hiện bước chuyển mạnh mẽ trong tư duy của Đảng ta về văn hóa: từ "văn hóa hỗ trợ phát triển" sang "văn hóa dẫn dắt phát triển", từ chỗ văn hóa được xem như hệ giá trị nền tảng, sang việc coi nó còn là một nguồn lực mềm quyết định sức mạnh tổng hợp của quốc gia" - GS Loan khẳng định - "Văn hóa chính là một nguồn lực chiến lược có khả năng nâng cao vị thế và uy tín quốc gia trong hội nhập quốc tế".

Nhà nghiên cứu này cho biết thêm, về mặt ngữ nghĩa, nếu "sức mạnh nội sinh" là nền tảng vững chắc bên trong, thì "sức mạnh mềm" là khả năng chuyển hóa giá trị nội sinh thành sức hấp dẫn bên ngoài. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và toàn cầu hóa, sức mạnh mềm trở thành phương tiện quan trọng của ngoại giao quốc gia, giúp Việt Nam gia tăng ảnh hưởng mà không cần áp đặt, cưỡng bức hay sử dụng đến "sức mạnh cứng".

Theo TS Nguyễn Danh Ngà (nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Kế hoạch - Tài chính, Bộ VH,TT&DL), các giá trị văn hóa chỉ có thể trở thành sức mạnh mềm khi được khơi dậy và phát huy. Đó chính là lý do mà trong lãnh đạo và tổ chức thực hiện phát triển đất nước Đảng và Nhà nước ta luôn khẳng định, nhấn mạnh bên cạnh vai trò nền tảng và động lực phát triển đất nước của văn hóa thì cần chú ý khơi dậy và phát huy sức mạnh mềm của văn hóa.

Dự thảo Báo cáo Chính trị Đại hội XIV dành riêng phần "V. Phát triển mạnh mẽ, toàn diện văn hóa và con người Việt Nam" để khẳng định văn hóa là sức mạnh mềm, phương tiện lan tỏa giá trị dân tộc một cách thân thiện và nhân văn.

Đối với Việt Nam, trong bối cảnh phát triển mới của kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, theo định hướng xuyên suốt mọi chiến lược phát triển đất nước của Đảng và Nhà nước về văn hóa, TS Ngà cho rằng, để khơi dậy sức mạnh mềm của quốc gia, cần đặt trọng tâm phát triển ngành công nghiệp văn hóa như một trụ cột của sức mạnh mềm.

Theo ông, công nghiệp văn hóa, bao gồm phim ảnh, âm nhạc, du lịch và nghệ thuật, không chỉ tạo giá trị kinh tế mà còn quảng bá bản sắc dân tộc. Theo nghiên cứu của RMIT University, Việt Nam nên tập trung vào phim ảnh và âm nhạc như xuất khẩu văn hóa mới, giúp nâng cao sức mạnh mềm du lịch. Phân tích sâu, theo báo cáo của Vietnam Law Magazine, ngoại giao văn hóa đã củng cố sức mạnh mềm Việt Nam trong kỷ nguyên mới, với tăng trưởng kinh tế 8% năm 2025 nhờ văn hóa.

Một trọng tâm khác theo TS Ngà, hội nhập quốc tế là chìa khóa để biến sức mạnh mềm thành lợi thế cạnh tranh.

Theo Nghị quyết số 22-NQ/TW (2013), hội nhập phải giữ vững độc lập, tự chủ và bản sắc dân tộc. Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV bổ sung khái niệm "ngoại giao văn hóa" và "ngoại giao công nghệ" để nâng cao vị thế Việt Nam, qua đó tham gia các cơ chế như UNESCO và ASEAN để quảng bá giá trị dân tộc. Thực tiễn cho thấy, việc Việt Nam đảm nhận vai trò tại UNESCO đã nâng cao sức mạnh mềm, với chỉ số Brand Finance (chỉ số sức mạnh mềm) tăng 20% trong thập kỷ qua (Brand Finance, 2024).

Mặt khác, ông Ngà còn cho rằng, cần chú trọng văn hóa số và không gian mạng để khơi dậy sức mạnh mềm. Trong thời đại số cũng như định hướng chiến lược phát triển bền vững đất nước trong thời gian tới đã được Đảng và Nhà nước ta xác định là xây dựng xã hội số, kinh tế số, công dân số thì tất yếu văn hóa cũng phải là được số hóa.

Theo chuyên gia này, văn hóa, hiểu theo nghĩa rộng nhất, cũng đang được hình thành và phát triển theo hướng số hóa, trở thành văn hóa số, gắn liền với đó là sức mạnh mềm số. Trong nghiên cứu và quản lý phát triển hiện đại, đã xuất hiện cụm từ "Sức mạnh mềm số" (Digital soft power).

Theo định nghĩa chung, "sức mạnh mềm số" đề cập đến cách thức các yếu tố văn hóa, chính trị và giá trị của một quốc gia được lan tỏa và tạo ảnh hưởng thông qua các nền tảng kỹ thuật số. Nó là sự mở rộng của khái niệm sức mạnh mềm, trong đó các phương tiện kỹ thuật số đóng vai trò quan trọng trong việc định hình nhận thức, thu hút sự thiện cảm, và thuyết phục công chúng quốc tế về một quốc gia hoặc một hệ tư tưởng.

"Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV xác định nhiệm vụ phổ cập kỹ năng số và xây dựng văn hóa ứng xử trên mạng để bảo vệ bản sắc. Đây cũng là thời điểm phù hợp để đề xuất đưa cụm từ "Sức mạnh mềm số", "Sức mạnh mềm văn hóa số" vào trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV, thay vì chỉ là "Văn hóa ứng xử trên mạng", làm cơ sở cho cụ thể hóa thành hành động thực hiện trong kỷ nguyên số ngay sau Đại hội" - TS Ngà đề xuất.

(Còn tiếp)