Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV đã nêu một điểm mới có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc: "Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đồng bộ trên nền tảng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam".

Đây là sự phát triển tư duy lý luận của Đảng về vai trò của văn hóa và con người trong chiến lược phát triển đất nước nhanh, bền vững.

PGS-TS Phạm Duy Đức (nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) cho rằng, quan điểm: "Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đồng bộ trên nền tảng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam" là một bước phát triển mới về tư duy lý luận của Đảng, khi văn hóa được đặt trong mối quan hệ biện chứng với hệ giá trị, con người và phát triển đất nước.

Ở đây, Dự thảo Báo cáo chính trị lần đầu tiên đặt văn hóa và con người trong mối quan hệ thống nhất, toàn diện, gắn với bốn tầng hệ giá trị nền tảng và chuẩn mực. Bốn tầng hệ giá trị được xác lập không chỉ như những định hướng đạo đức - xã hội, mà còn là khung khái niệm nền tảng để hoạch định chính sách phát triển văn hóa, giáo dục, kinh tế và chính trị trong thời kỳ mới.

"Cấu trúc tư tưởng này thể hiện tầm nhìn mới của Đảng trong việc xây dựng "kiến trúc giá trị" của văn hóa Việt Nam thời kỳ hiện đại. Nếu như trước đây, các văn kiện chủ yếu nói về "xây dựng con người mới xã hội chủ nghĩa" hoặc "xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc", thì lần này, Đảng đã xác lập hệ giá trị cụ thể làm nền tảng phát triển toàn diện, từ phạm vi quốc gia đến gia đình và cá nhân" - ông Đức phân tích - "Điều này không chỉ giúp tạo sự đồng bộ trong chính sách văn hóa - xã hội, mà còn giúp hình thành một khung lý luận thống nhất để đánh giá, định hướng và điều tiết hành vi văn hóa trong đời sống hiện đại".

Đồng quan điểm, PGS-TS Bùi Hoài Sơn (Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội) nhấn mạnh, quan điểm này cho thấy hệ giá trị Việt Nam được cụ thể hóa thành một cấu trúc đồng bộ với nền văn hóa.

Khác với các kỳ Đại hội trước vốn chỉ dừng ở việc khẳng định cần xây dựng "chuẩn mực con người Việt Nam" hoặc "giá trị tinh thần", lần này, Dự thảo Báo cáo chính trị xác định rõ ràng một hệ giá trị toàn diện gồm: hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam đồng bộ với "xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc".

Đây là lần đầu tiên Đảng nhấn mạnh khung hệ giá trị có tính hệ thống và đồng bộ với nền văn hóa, làm căn cứ để vận dụng, triển khai vào thực tiễn cuộc sống. Đồng thời, Dự thảo Văn kiện cũng nhấn mạnh: "Phát triển toàn diện con người Việt Nam về đạo đức, trí tuệ, ý thức dân tộc, trách nhiệm công dân, năng lực sáng tạo, thẩm mỹ, thể lực, kỹ năng sống, kỹ năng nghề nghiệp".

"Điều này cũng phù hợp với lời nhấn mạnh của Tổng Bí thư Tô Lâm tại Lễ kỷ niệm 80 năm ngành Văn hóa: "Văn hóa xây nên dáng hình của dân tộc, định hình hệ giá trị quốc gia, bồi đắp hệ giá trị gia đình, hệ giá trị con người Việt Nam thời kỳ mới: yêu nước, nhân ái, đoàn kết, trung thực, trách nhiệm, sáng tạo, kỷ cương, khát vọng" - ông Sơn nhấn mạnh.

Trong khi đó, TS Nguyễn Tiến Thư (Phó Viện trưởng Viện Văn hoá và Phát triển, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) khẳng định, điểm mới ở đây là việc nhấn mạnh tính "đồng bộ trên nền tảng" của các hệ giá trị, qua đó xác lập mối quan hệ gắn kết hữu cơ giữa văn hóa và con người, giữa giá trị dân tộc và giá trị thời đại. Việc xây dựng văn hóa vì thế không chỉ hướng tới phát triển thiết chế hay hoạt động văn hóa, mà còn nhằm hình thành và củng cố hệ giá trị cốt lõi định hình nhân cách con người Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

"Cách tiếp cận này mang ý nghĩa chiến lược và nhân văn sâu sắc, tạo cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc bồi dưỡng phẩm chất đạo đức, lối sống, tinh thần yêu nước và ý chí tự cường dân tộc" - TS Thư bày tỏ - "Đồng thời, đây cũng là tiền đề quan trọng để khơi dậy khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc trên nền tảng văn hóa và con người Việt Nam".

Việc Đảng ta đưa ra quan điểm xây dựng và phát triển nền văn hóa đồng bộ với nền tảng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam là một định hướng mang tính chiến lược.

Nhưng trên thực tế, đến nay, hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người Việt Nam trong thời kỳ mới vẫn chưa được hoàn thành xác định. Hạn chế này được Đảng ta nêu rõ trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV: "Văn hóa chưa thực sự trở thành nguồn lực, sức mạnh nội sinh và động lực mạnh mẽ của sự phát triển. Hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam chậm được làm rõ".

Cũng về nội dung này, trong "Dự thảo Báo cáo Tổng kết một số vấn đề lý luận và thực tiễn về công cuộc đổi mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa trong 40 năm qua ở Việt Nam", Đảng cũng nêu rõ mặt hạn chế, cụ thể là: "Các giá trị, chuẩn mực về con người và văn hóa Việt Nam tuy đã được hình thành bước đầu nhưng chưa được rõ nét, chưa nghiên cứu và ban hành được hệ giá trị con người và văn hóa Việt Nam trong thời kỳ CNH, HĐH và hội nhập quốc tế làm cơ sở triển khai trong thực tiễn".

PGS-TS Nguyễn Hữu Thức (trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương) cho rằng, việc chỉ ra các hệ giá trị quốc gia, văn hóa, gia đình, chuẩn mực con người Việt Nam là cần thiết, là bước tiến trong tư duy lý luận của Đảng. Tuy nhiên, các nội dung của các hệ giá trị chưa được nêu vào Nghị quyết của Đảng, mới được nêu trong bài phát biểu của cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng.

Theo đó, hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam đã được các nhà nghiên cứu nghiền ngẫm nêu ra và được lãnh đạo Đảng, Nhà nước ghi nhận trong các bài phát biểu chỉ đạo trong các hội nghị về lĩnh vực văn hóa. Trong bài phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng, ngày 24/11/2021 tại Hà Nội, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã đúc kết và nêu rõ nhiệm vụ:

"Xây dựng con người Việt Nam thời kỳ đổi mới, phát triển, hội nhập với những giá trị chuẩn mực phù hợp, gắn với giữ gìn, phát huy giá trị gia đình Việt Nam, hệ giá trị văn hoá, giá trị của quốc gia - dân tộc; kết hợp nhuần nhuyễn những giá trị truyền thống với giá trị thời đại: Yêu nước, đoàn kết, tự cường, nghĩa tình, trung thực, trách nhiệm, kỷ cương, sáng tạo. Những giá trị ấy được nuôi dưỡng bởi văn hoá gia đình Việt Nam với những giá trị cốt lõi: Ấm no, hạnh phúc, tiến bộ, văn minh; được bồi đắp, phát triển bởi nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc với hệ giá trị: Dân tộc, dân chủ, nhân văn, khoa học; trên nền tảng của hệ giá trị quốc gia và cũng là mục tiêu phấn đấu cao cả của dân tộc ta: Hoà bình, thống nhất, độc lập, dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, hạnh phúc".

"Đây là nội dung mới, lần đầu nêu trong bài phát biểu chỉ đạo của Tổng Bí thư của Đảng, thể hiện được tầm nhìn, tư duy lý luận tiến kịp thời đại, đặt cơ sở lý luận định hướng phát triển văn hóa, con người nhằm phát huy sức mạnh nội sinh của văn hóa, con người trong phát triển kinh tế, xã hội của quốc gia đến năm 2030; chỉ rõ nội dung của các hệ giá trị quốc gia, văn hóa, gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam" - ông Thức nhấn mạnh.

Từ thực tế này, PGS-TS Nguyễn Hữu Thức đề xuất, năm 2026, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV được tổ chức, những nội dung cốt lõi của các hệ giá trị quốc gia, văn hóa, gia đình, chuẩn mực con người Việt Nam cần được đưa chính thức vào Nghị quyết của Đảng để Đại hội thông qua, tạo cơ sở pháp lý định hướng của Đảng chỉ đạo xây dựng văn hóa, con người Việt Nam trong nhiệm kỳ Đại hội XIV, trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Đồng quan điểm, PGS-TS Bùi Hoài Sơn cho rằng, Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV cần cụ thể hóa hơn nữa hệ giá trị Việt Nam thời kỳ mới.

Theo ông, việc xác lập bốn nhóm giá trị: quốc gia, văn hóa, gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam là một bước tiến lớn, song chưa làm rõ nội hàm. Bên cạnh đó, văn kiện cần bổ sung lộ trình triển khai, cơ chế giám sát, cũng như cách đưa hệ giá trị này đi vào thực tiễn. Ví dụ, việc tích hợp hệ giá trị vào chương trình giáo dục phổ thông, đưa vào phong trào thi đua "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa", hay truyền thông qua báo chí, mạng xã hội cần được quy định rõ. Nếu không có thiết kế cụ thể, những hệ giá trị này rất dễ dừng lại ở khẩu hiệu.

Mặt khác, chuyên gia này cũng cho rằng, cần đưa hệ giá trị Việt Nam vào đời sống một cách cụ thể và sinh động. Việc xây dựng hệ giá trị quốc gia, văn hóa, gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam chỉ có ý nghĩa khi được "hóa thân" vào các hoạt động hằng ngày.

Muốn vậy, phải tích hợp hệ giá trị vào giáo dục phổ thông, nội dung đào tạo ở đại học, vào hoạt động truyền thông, và cả trong các phong trào xã hội. Thay vì khẩu hiệu khô cứng, cần gắn hệ giá trị với những việc làm thiết thực: tôn vinh gương người tốt việc tốt, các phong trào thanh niên khởi nghiệp sáng tạo, gia đình văn hóa kiểu mẫu. Đây chính là cách để giá trị trở thành "máu thịt", ăn sâu vào hành vi và chuẩn mực xã hội.

(Còn tiếp)