Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng kế thừa những tư tưởng lớn về văn hóa từ các kỳ Đại hội trước, đồng thời bổ sung nhiều quan điểm mới mang tính đột phá, phản ánh yêu cầu cấp thiết của công cuộc xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, hội nhập quốc tế sâu rộng và tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ Tư.

Đây là khẳng định được nhiều chuyên gia đề cập tại hội thảo khoa học Những quan điểm mới của Đảng về xây dựng và phát triển văn hóa trong Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV do tạp chí Văn hóa nghệ thuật (Bộ VH,TT&DL) tổ chức vừa qua ở Hà Nội.

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng diễn ra trong bối cảnh quốc tế, khu vực thay đổi nhanh, có nhiều bất ổn, bất định, diễn biến rất phức tạp, khó dự báo. Đất nước sau 40 năm đổi mới, cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế đã được nâng lên một tầm cao mới. Trong bối cảnh đó, Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV đã đưa ra nhiều quan điểm, định hướng mới về phát triển văn hóa và con người, thể hiện bước phát triển quan trọng trong tư duy lý luận của Đảng. Những điểm mới này vừa kế thừa giá trị truyền thống, vừa mang tính đột phá, phù hợp với yêu cầu của kỷ nguyên mới.

PGS-TS Phạm Duy Đức (nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) cho biết, qua ba kỳ Đại hội XI, XII, XIII, có thể thấy sự phát triển nhận thức và tư duy của Đảng về văn hóa và con người theo hướng: Từ "nền tảng tinh thần của xã hội" (Đại hội XI), "phát triển con người toàn diện" (Đại hội XII) đến "văn hóa và con người là trung tâm của phát triển, khơi dậy khát vọng phồn vinh, hạnh phúc" (Đại hội XIII).

"Quan điểm của Đảng về văn hóa và con người qua các kỳ Đại hội XI, XII, XIII cho thấy một tiến trình phát triển tư duy mang tính kế thừa và đổi mới: từ chỗ nhấn mạnh vai trò nền tảng, đến việc coi trọng phát triển toàn diện con người, rồi khẳng định văn hóa - con người là trung tâm và động lực của phát triển đất nước. Đây chính là tiền đề quan trọng để nhận diện những điểm mới, sáng tạo, có tính đột phá trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV" - ông Đức khẳng định.

Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV của Đảng dành riêng một mục (phần V) với tiêu đề "Phát triển mạnh mẽ, toàn diện văn hóa và con người Việt Nam", thể hiện bước phát triển mới trong tư duy lý luận của Đảng về vị trí, vai trò và phương thức phát triển văn hóa trong thời kỳ mới. Dự thảo khẳng định rõ: "Phát huy có hiệu quả giá trị văn hóa và tinh thần cống hiến của con người Việt Nam, để văn hóa thực sự trở thành nguồn lực nội sinh, động lực và hệ điều tiết phát triển đất nước".

Từ quan điểm này, PGS-TS Phạm Duy Đức nhấn mạnh: "Từ cách tiếp cận coi văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, đến xác lập nó là nguồn lực nội sinh, động lực và hệ điều tiết của phát triển đất nước, Đảng đã nâng văn hóa lên vị thế trung tâm trong chiến lược phát triển quốc gia bền vững".

Ông Đức cũng cho rằng, quan điểm chỉ đạo chung về phát triển văn hóa và con người Việt Nam trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV là điểm mới căn bản về nhận thức lý luận.

Trước đây, trong Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII (1998), Đảng khẳng định "văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển". Đến Nghị quyết số 33-NQ/TW (2014), khái niệm "phát triển văn hóa và con người" được mở rộng, nhấn mạnh mối quan hệ giữa văn hóa, con người và phát triển bền vững, đến Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV, văn hóa đã được tiếp cận theo hướng năng động hơn, không chỉ là nền tảng mà còn là hệ điều tiết và cơ chế vận hành mềm của phát triển quốc gia" - ông phân tích - "Sự bổ sung cụm từ "hệ điều tiết" hàm ý rằng văn hóa đóng vai trò định hướng, chi phối, điều hòa hành vi xã hội và sự phát triển kinh tế - chính trị theo những giá trị, chuẩn mực mang tính dân tộc và nhân văn".

Về phương diện thực tiễn, sự khẳng định văn hóa là "nguồn lực nội sinh" cũng mang ý nghĩa sâu sắc trong bối cảnh đất nước đang hướng tới phát triển nhanh và bền vững. Nguồn lực văn hóa, con người, bao gồm tri thức, bản lĩnh, đạo đức, sáng tạo và tinh thần dân tộc được coi là cội nguồn sức mạnh mềm của quốc gia, có thể chuyển hóa thành động lực phát triển kinh tế, xã hội, khoa học, công nghệ và chính trị. Đây là một bước chuyển căn bản từ tư duy "đầu tư cho văn hóa là đầu tư xã hội" sang tư duy "đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho phát triển bền vững".

Đồng quan điểm, PGS-TS Bùi Hoài Sơn (Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội) cho rằng, Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV có nhiều điểm mới, thể hiện bước phát triển quan trọng trong tư duy lý luận và định hướng hành động của Đảng về văn hóa, con người.

Theo ông Sơn, ở Dự thảo này, văn hóa chính thức được xác lập vị trí ngang tầm với kinh tế, chính trị và xã hội. Nếu ở các kỳ Đại hội trước, văn hóa thường được nhắc tới như "nền tảng tinh thần của xã hội", thì lần này, Dự thảo Văn kiện khẳng định văn hóa phải trở thành trụ cột phát triển ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội.

Dự thảo Văn kiện viết rõ: "Khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc, khát vọng xây dựng đất nước phồn vinh, văn minh, hạnh phúc. Phát huy có hiệu quả giá trị văn hóa và tinh thần cống hiến của con người Việt Nam, để văn hóa thực sự trở thành nguồn lực nội sinh, động lực và hệ điều tiết phát triển đất nước".

"Đây là định hướng và sự điều chỉnh nhận thức, nâng tầm lý luận vô cùng quan trọng của Đảng ta về vai trò, vị trí của văn hóa, đưa văn hóa từ vị trí "đi sau, bổ trợ" trở thành "cùng đồng hành, định hướng và dẫn dắt" sự phát triển; văn hóa từ "nền tảng tinh thần của xã hội", "trở thành nguồn lực nội sinh, động lực và hệ điều tiết phát triển đất nước", tham gia điều hòa, định hướng, giải quyết vấn đề của xã hội theo hướng phát triển bền vững" - ông Sơn nhấn mạnh - "Điều này cũng phù hợp với chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm: Văn hóa không thể đứng bên lề chính sách phát triển, văn hóa phải thấm vào mọi quy hoạch, đề án, dự án với tầm nhìn dài hạn và tiêu chuẩn cao.

Trên nền tảng đổi mới căn bản quan điểm chỉ đạo chung, Dự thảo Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV đã xác định nhiều nội dung phát triển đồng bộ các lĩnh vực văn hóa, phản ánh tư duy toàn diện và liên ngành của Đảng về phát triển văn hóa trong giai đoạn hiện nay. Những nội dung này vừa thể hiện sự kế thừa, vừa có những điểm mới rõ nét về thực tiễn và phương thức phát triển.

Ở đây, văn hóa được đề cập trong Dự thảo Văn kiện không còn chỉ là lĩnh vực riêng biệt, mà là yếu tố kết nối, dẫn dắt và định hướng cho mọi hoạt động của đời sống xã hội từ giáo dục, truyền thông, nghệ thuật, di sản, đến chính trị và kinh tế. Đồng thời, con người được đặt ở vị trí trung tâm, là chủ thể sáng tạo và thụ hưởng văn hóa, là nhân tố quyết định sự phát triển bền vững của quốc gia.

Trước hết, Dự thảo Văn kiện nhấn mạnh: "Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, văn minh gắn với xây dựng, hoàn thiện con người mới Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Đề cao, khuyến khích vai trò tiên phong của đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, doanh nhân và những người làm công tác văn hóa".

PGS-TS Phạm Duy Đức cho rằng, so với các văn kiện trước, quan điểm này là cách tiếp cận tích hợp và hiện đại hơn, vì coi môi trường văn hóa không chỉ là không gian sinh hoạt tinh thần, mà còn là hệ sinh thái giá trị, nơi các chuẩn mực đạo đức, hành vi, lối sống và các quan hệ xã hội được định hình và lan tỏa. Môi trường văn hóa không chỉ tồn tại trong cộng đồng dân cư, mà còn trong gia đình, nhà trường, doanh nghiệp, cơ quan nhà nước và không gian mạng - những thiết chế văn hóa mới của thời đại số.

Dự thảo Văn kiện đặc biệt chú trọng đến việc đề cao vai trò của đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, doanh nhân và những người làm công tác văn hóa, coi đây là lực lượng có vai trò tiên phong trong sáng tạo, gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa dân tộc. So với Nghị quyết 33 (2014), điểm mới là đưa doanh nhân và người làm văn hóa vào cùng một chỉnh thể sáng tạo giá trị văn hóa, từ đó mở rộng khái niệm "chủ thể văn hóa" sang lĩnh vực kinh tế và sáng tạo xã hội.

Ở lĩnh vực di sản, Dự thảo Văn kiện tiếp tục khẳng định: "Bảo tồn và phát huy hiệu quả các giá trị di sản văn hóa, gắn với phát triển kinh tế di sản".

"Điểm mới của quan điểm này là sự kết hợp giữa bảo tồn và sáng tạo, coi di sản không chỉ là "tài sản quá khứ", mà là nguồn lực phát triển tương lai. Điều này thể hiện xu hướng tiếp cận "văn hóa như tài sản sáng tạo", phù hợp với quan điểm UNESCO về "di sản sống" và "kinh tế sáng tạo" - ông Đức phân tích - "Lần đầu tiên, khái niệm kinh tế di sản được khẳng định trong văn kiện của Đảng, nhấn mạnh cách tiếp cận mới, coi di sản là một nguồn lực phát triển và nâng lên tầm mức thành kinh tế di sản".

Trong khi đó ở lĩnh vực văn học, nghệ thuật, Dự thảo Văn kiện xác định: "Xây dựng, phát triển văn học, nghệ thuật xứng tầm với lịch sử văn hóa dân tộc và tầm vóc của công cuộc đổi mới".

So với các kỳ Đại hội trước, đây là lần đầu tiên cụm từ "xứng tầm với tầm vóc của công cuộc đổi mới" được sử dụng. Điều đó thể hiện yêu cầu mới đối với vai trò của văn học - nghệ thuật: không chỉ phản ánh đời sống mà còn định hình và nâng cao đời sống tinh thần, nhân cách con người Việt Nam.

PGS-TS Phạm Duy Đức nhấn mạnh, điểm mới ở đây nằm ở tư duy "tầm vóc lịch sử" và "tầm vóc đổi mới", thể hiện mong muốn của Đảng về việc nâng cao chất lượng sáng tạo nghệ thuật gắn với hiện thực phát triển đất nước. Văn hóa nghệ thuật không chỉ là "tấm gương phản chiếu xã hội", mà phải là nguồn năng lượng khai mở khát vọng, truyền cảm hứng đổi mới và cống hiến.

Đồng thời, việc nêu rõ nhiệm vụ "ưu tiên các cơ sở đào tạo về văn hóa, nghệ thuật; có chính sách hỗ trợ các bộ môn nghệ thuật truyền thống" cho thấy sự chú trọng của Đảng trong việc phát triển nhân lực văn hóa chất lượng cao, đồng thời bảo tồn và hiện đại hóa các giá trị truyền thống.

Về phát triển báo chí, xuất bản, truyền thông - hướng tới môi trường thông tin nhân văn và hiện đại, Dự thảo Văn kiện nêu rõ: "Xây dựng nền báo chí, xuất bản, truyền thông chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại. Tăng cường quản lý và phát triển các loại hình truyền thông, thông tin trên nền tảng số".

Điểm mới ở đây là nhấn mạnh tính "chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại" ba tiêu chí đồng thời của nền báo chí cách mạng trong thời kỳ số hóa.

(Còn tiếp)