Kể chuyện 100 năm báo chí cách mạng qua 1000 bức ảnh

Ra mắt đúng dịp kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, cuốn sách ảnh 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam (1925 - 2025) của Nhà xuất bản (NXB) Thông tấn là công trình tư liệu quý, phản ánh quá trình hình thành, phát triển và trưởng thành của nền báo chí cách mạng, từ những ngày đầu tuyên truyền, vận động cách mạng đến thời kỳ đổi mới và hội nhập.

Nhân dịp này, báo Thể thao và Văn hóa đã có cuộc trao đổi với bà Phùng Thị Mỹ, Giám đốc - Tổng biên tập NXB Thông tấn về quá trình thực hiện cuốn sách

“Suy ngẫm, kết nối và cảm nhận được chiều sâu lịch sử”

* Thưa bà, ý tưởng ban đầu về cuốn sách ảnh lịch sử này được hình thành từ khi nào và trong hoàn cảnh nào?

- Ý tưởng thực hiện cuốn sách ảnh 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam (1925-2025) được ấp ủ từ khá lâu, vì khi xây dựng kế hoạch xuất bản, chúng tôi luôn bám sát các sự kiện lớn của đất nước. Thực tế, hiện nay nhu cầu tiếp cận lịch sử, văn hóa xã hội qua hình ảnh đang ngày càng cao, đặc biệt với độc giả trẻ. Và khi khai thác kho tư liệu ảnh lớn của Thông tấn xã Việt Nam (TTXVN), chúng tôi nhận thấy nhiều ảnh có giá trị tư liệu và nghệ thuật, phản ánh sống động lịch sử dân tộc nên luôn muốn chúng có thể đến gần hơn với công chúng.

 Thực hiện chỉ đạo của Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương và TTXVN về cuốn sách, chúng tôi quyết tâm triển khai dự án này và bắt đầu sưu tầm, chọn lọc ảnh, tư liệu. Từ giữa năm 2024 đến đầu 2025, chúng tôi dựng ma-két, đặt các bài viết, biên tập, thẩm định, chỉnh sửa rồi chuyển cho họa sĩ thiết kế; tới tháng 3/2025, bản thảo đầu tiên được gửi đi xin ý kiến các chuyên gia, cố vấn, chỉnh sửa nhiều lần, để hoàn thiện, chuyển in và ra mắt bạn đọc vào 10/6/2025. 

Hơn một năm là thời gian tương đối gấp gáp, nhưng nhờ sự phối hợp chặt chẽ, chúng tôi đã xuất bản sách đúng tiến độ, đảm bảo chất lượng. Nếu có thêm thời gian, chắc chắn nội dung và hình thức cuốn sách sẽ phong phú hơn. Nhưng với điều kiện hiện tại, đây là một nỗ lực tập thể đáng ghi nhận của NXB.

* Được biết, đây là cuốn sách ảnh đầu tiên về lịch sử Báo chí Cách mạng Việt Nam. Vậy nó gắn với những yêu cầu đặc thù và khác biệt gì so với những ấn phẩm “sách chữ” từng có về đề tài này?

- Quả thật, đây là cuốn sách ảnh đầu tiên hệ thống hóa một cách trực quan, sinh động lịch sử Báo chí Cách mạng Việt Nam - một chặng đường 100 năm. Khác với sách chữ - vốn được diễn giải đầy đủ, không hạn chế về dung lượng - sách ảnh có yêu cầu riêng về cách trình bày, kết nối các sự kiện thành một câu chuyện bằng hình ảnh, tư liệu cùng bài viết, chú giải ngắn gọn, súc tích và tinh tế, để người đọc nắm bắt đầy đủ bối cảnh lịch sử, ý nghĩa và vai trò của sự kiện được phản ánh.

Thẳng thắn, dù đã có kinh nghiệm với nhiều cuốn sách ảnh về các đề tài như chính trị, ngoại giao, văn hóa - xã hội, các sự kiện lớn của dân tộc… nhưng đây là lần đầu tiên chúng tôi thực hiện một ấn phẩm mang tính chuyên ngành về báo chí bằng hình ảnh. Nó đòi hỏi một tư duy biên tập và một quy trình làm việc  rất khác, để dung hòa giữa yếu tố chuyên môn về báo chí, lịch sử và thẩm mỹ hình ảnh. Đó thực sự là một thử thách với NXB Thông tấn.

* Bà có thể chia sẻ cụ thể hơn? Chẳng hạn, đâu là tiêu chí quan trọng nhất khi lựa chọn hơn 1.000 bức ảnh từ hàng chục nghìn tư liệu được thu thập? 

- Đây là một quá trình đầy thách thức và công phu. Với chúng tôi, tiêu chí quan trọng nhất trong việc tuyển chọn ảnh, tư liệu là giá trị tư liệu lịch sử. Mỗi bức ảnh cần phản ánh trung thực và rõ nét sự kiện, nhân vật, giai đoạn cụ thể trong tiến trình phát triển của Báo chí Cách mạng Việt Nam. Ảnh không chỉ mang tính minh họa mà phải là một phần không thể thiếu của câu chuyện lịch sử - có thể “nói lên” được hoàn cảnh, tinh thần, và giá trị của thời điểm được ghi lại.

Bên cạnh đó, chúng tôi cũng đặt ra những tiêu chí khác về tính xác thực, tính đại diện, chất lượng hình ảnh và đặc biệt là khả năng gợi cảm xúc. Một bức ảnh báo chí tốt không chỉ đúng về mặt tư liệu mà còn phải chạm đến cảm xúc người xem - khiến họ suy ngẫm, kết nối và cảm nhận được chiều sâu lịch sử qua những khuôn hình tưởng như lặng lẽ.

* Riêng với tính xác thực, khâu kiểm chứng thông tin cho các bức ảnh và tư liệu lịch sử được NXB thực hiện theo cách nào?

- Trong quá trình làm việc, chúng tôi sử dụng đồng thời các tài liệu lịch sử, sách báo cùng thời kỳ, tài liệu nội bộ của các cơ quan báo chí, nhất là các cơ quan báo chí chủ lực. Đội ngũ biên soạn cuốn sách của NXB Thông tấn cũng đã tới khai thác tư liệu tại phòng truyền thống và thư viện lưu trữ của các cơ quan báo chí, các ban ngành, trung ương, địa phương để tìm hiểu, chắt lọc tư liệu, đồng thời kiểm định chéo các nguồn tư liệu. Cuối cùng, sau khi đã dựng ma-két tổng thể cuốn sách, chúng tôi đã gửi bản thảo tới các cơ quan quản lý và cơ quan báo chí để rà soát, góp ý trước khi đưa vào bản in chính thức

Nhìn chung, trong một ấn phẩm mang tính tư liệu - lịch sử như cuốn sách này, khâu kiểm chứng và xác minh thông tin cho các bức ảnh được chúng tôi rất coi trọng. Chính vì vậy, những hình ảnh tư liệu, lời chú giải và nội dung cuốn sách có độ tin cậy cao, mang giá trị tư liệu tra cứu, có thể dùng lâu dài trong học tập, nghiên cứu. 

Tuy nhiên, 100 năm là hành trình dài với biết bao sự kiện, dấu mốc, nên khó có thể tái hiện đầy đủ và khó tránh khỏi sơ suất, NXB kính mong quý độc giả góp ý xây dựng để chúng tôi tiếp tục hoàn thiện cuốn sách trong lần xuất bản sau.

* Còn việc phối hợp giữa các chuyên gia, nhà nghiên cứu và phóng viên để các bài viết và lời dẫn cô đọng, súc tích nhưng vẫn truyền tải đầy đủ tinh thần cách mạng và lịch sử?

 - Chúng tôi xác định đây không chỉ là một ấn phẩm thông tin đơn thuần mà là một ấn phẩm mang giá trị tư liệu - lịch sử. Do vậy, việc thiết lập một quy trình phối hợp khoa học, hiệu quả là điều kiện tiên quyết để đi đến sự thống nhất và đồng thuận cao. Nguyên tắc làm việc dựa trên ba yếu tố: khoa học, minh bạch và tôn trọng chuyên môn.

 Khi có những điểm chưa thống nhất - như cách gọi tên sự kiện, thời điểm, nhân vật hay cách hiểu về một bối cảnh lịch sử cụ thể - nhóm biên soạn sẽ tổ chức trao đổi trực tiếp, đưa ra các nguồn tham chiếu đáng tin cậy, thậm chí tranh luận thẳng thắn trên tinh thần tôn trọng. Về lời dẫn và chú thích ảnh, chúng tôi chọn lọc từ ngữ đơn giản, dễ hiểu, cô đọng nhưng vẫn giữ được tinh thần lịch sử, chiều sâu cảm xúc.

“Đến với độc giả quốc tế bằng lăng kính trực quan, sinh động”

* Vậy, việc xuất bản cuốn sách dưới dạng song ngữ có gì khó khăn, đặc biệt ở khâu dịch thuật?

- Quả thật, quá  trình dịch cuốn sách sang tiếng Anh có nhiều khó khăn, nhất là việc chuyển tải chính xác các thuật ngữ chuyên ngành báo chí cách mạng và bối cảnh lịch sử đặc thù của Việt Nam. Nhiều từ ngữ và khái niệm trong báo chí cách mạng không thể dịch sát nghĩa một cách đơn giản, vì chúng gắn chặt với hệ thống chính trị, lịch sử và văn hóa Việt Nam, đồng thời có nhiều sắc thái tinh thần mà nếu dịch không đúng có thể gây hiểu lầm hoặc mất đi giá trị nguyên bản. Đó chính là lý do chúng tôi giữ nguyên tên các báo bằng tiếng Việt, sau đó giải thích bằng tiếng Anh, để bạn đọc có thể nhận biết rõ tờ báo mà chúng tôi muốn đề cập. 

Dù vậy, chúng tôi tin rằng việc xuất bản cuốn sách này ở dạng song ngữ sẽ giúp quảng bá rộng rãi lịch sử nền báo chí cách mạng nước nhà đến với các độc giả quốc tế bằng lăng kính trực quan, sinh động. Đây cũng là hình thức tạo thuận lợi về tiếp cận cho các nhà nghiên cứu, học giả, sinh viên nước ngoài quan tâm đến lịch sử báo chí và Việt Nam học.

* Với vai trò là người đứng đầu NXB Thông tấn, điều gì khiến bà thấy tự hào nhất khi hoàn thiện ấn phẩm này?

- Tôi thực sự vinh dự và tự hào khi cuốn sách ảnh 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam (1925-2025) được hoàn thiện đúng dịp kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam - và đặc biệt là được TTXVN trân trọng trao tặng Tổng Bí thư Tô Lâm. Đây là sự ghi nhận xứng đáng cho nỗ lực bền bỉ của toàn thể đội ngũ biên soạn, biên tập, các chuyên gia của NXB suốt hơn một năm qua.

Bên cạnh đó, tôi cũng rất tự hào về sự phối hợp chặt chẽ, đồng lòng của các bộ phận - từ việc biên soạn, lựa chọn, xác minh tư liệu đến biên tập, trình bày - để từng chi tiết, từng bức ảnh đều được chú giải cẩn trọng, đảm bảo tính chân thực và truyền tải đúng tinh thần lịch sử. 

Việc hoàn thiện cuốn sách không chỉ là dấu ấn chuyên môn, mà còn là  những đóng góp vào việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa, lịch sử của Việt Nam. Thành công này là động lực để chúng tôi tiếp tục nâng cao chất lượng các ấn phẩm, xứng đáng với vai trò là NXB đặc thù của cơ quan thông tấn quốc gia.

* Bà có thể chia sẻ thêm về phản hồi của độc giả sau khi đọc cuốn sách? Và NXB Thông tấn đã có những kế hoạch gì để tiếp tục phát hành và khai thác giá trị của nó trong thời gian tới?

- Ngay từ khi sách ảnh 100 năm Báo chí Cách mạng Việt Nam (1925-2025) được phát hành, chúng tôi đã nhận nhiều phản hồi hết sức tích cực từ độc giả, đặc biệt là các nhà báo lão thành - những người đã trực tiếp đóng góp công sức vào quá trình phát triển của báo chí cách mạng trong suốt nhiều thập kỷ. Bên cạnh đó, các độc giả trẻ tuổi cũng dành sự quan tâm cho cuốn sách này, nhờ nội dung súc tích, hình thức trình bày hấp dẫn. Điều này cho thấy NXB Thông tấn đã đi đúng hướng trong việc lan tỏa những ấn phẩm mang tính lịch sử theo cách gần gũi, dễ tiếp cận.

Hiện tại, lượng bản in lần đầu của cuốn sách là 2.300 bản, được phân phối rộng rãi trên cả nước. Dù vậy, chúng tôi đánh giá, cuốn sách đang được nhiều độc giả quan tâm, tìm đọc. Vì thế, NXB sẽ có kế hoạch tái bản nếu sự quan tâm của độc giả với cuốn sách này vẫn lớn trong thời gian tới.

Có thể nói, phản hồi tích cực từ phía đông đảo độc giả là nguồn động viên quý báu, đồng thời thúc đẩy NXB Thông tấn không ngừng đổi mới và nâng cao chất lượng sản phẩm, đảm bảo các ấn phẩm tiếp theo ngày càng mang giá trị sâu sắc hơn, thiết thực hơn cho xã hội.

* Xin cám ơn bà vì cuộc trò chuyện!