Hai liên hoan - hai "phép thử" cho sân khấu

Khá trùng hợp, trong tuần tới, hai sự kiện lớn của sân khấu Việt Nam cùng diễn ra song song: Liên hoan Quốc tế Sân khấu Thử nghiệm lần thứ VI và Liên hoan Tuồng và Dân ca kịch toàn quốc.

Tại đó, những vở diễn đầu tiên sẽ bắt đầu vào các ngày 16 và 17/11, mở ra hai cuộc thi tưởng khác nhau nhưng lại cùng hướng về một câu hỏi cốt lõi: Nghệ thuật sân khấu sẽ giữ chỗ đứng của mình trong đời sống hiện nay bằng cách nào?

Cụ thể, với 29 vở diễn, Liên hoan Sân khấu Thử nghiệm tạo nên một "sân chơi" quốc tế, nơi các đơn vị chủ động tìm kiếm những phương thức sáng tạo mới trong bối cảnh hội nhập. Như những chia sẻ trước sự kiện, tính chất "thử nghiệm" ở đây không chỉ nằm trong cách dàn dựng ở mọi khâu: sáng tác kịch bản, xử lý diễn xuất, xây dựng không gian trình diễn, ứng dụng âm thanh và ánh sáng. Có nghĩa, đó là những mong muốn mở rộng biên độ sáng tạo bằng mọi hướng tiếp cận đa tầng, không bó hẹp trong một vài "ngẫu hứng" thông thường.

Tại liên hoan này, sự có mặt của 10 đoàn nghệ thuật quốc tế đến từ Ba Lan, Hà Lan, Nhật Bản, Philippines, Hàn Quốc, Israel, Mông Cổ… cho thấy khả năng mở rộng phạm vi giao lưu của sân khấu Việt Nam. Ở chiều ngược lại, kịch mục của các đơn vị trong nước cũng có sự đa dạng đáng kể, trải rộng từ kịch nói (như vở Người đi dép cao su) đến kịch câm, kịch hình thể, nhạc kịch; từ chèo, tuồng, cải lương (Hồn thơ ngọc) đến xiếc (Nghêu sò ốc hến), chèo (Đào liễu), rối (Giấc mơ chú ếch xanh).

Thậm chí, một số vở được cho là vượt ra ngoài khung phân loại quen thuộc, khi nghệ sĩ mạnh dạn đưa vào đó nhiều chất liệu nghệ thuật và thử nghiệm những hình thức biểu đạt không thể "xếp gọn" trong một bộ môn cụ thể. Phần nào, chính sự khó gọi tên ấy phản ánh nhu cầu sáng tạo của sân khấu - trong bối cảnh cạnh tranh với các loại hình giải trí đương đại - để tìm kiếm những lối đi mới.

Ở chiều ngược lại, Liên hoan Tuồng và Dân ca kịch mang theo một tinh thần khác. Nếu Liên hoan Sân khấu Thử nghiệm hướng ra bên ngoài, ưu tiên giao lưu quốc tế và những khuynh hướng sáng tạo mới, thì liên hoan này lại quay về với nền tảng truyền thống. Và, trọng tâm của "sân chơi" ấy không chỉ là tôn vinh hai loại hình sân khấu lâu đời, mà còn là khơi dậy khát vọng làm nghề và ý thức gìn giữ bản sắc của nghệ sĩ, đồng thời tạo điều kiện để công chúng hiểu sâu hơn những giá trị thẩm mỹ và chiều sâu văn hóa của tuồng và dân ca kịch.

Bởi thế, không dừng ở các vở diễn, liên hoan còn mang tính diễn đàn nghề nghiệp, nơi những người làm nghề cùng trao đổi về mô hình quản lý, phương pháp dàn dựng và đào tạo nghệ sĩ trong bối cảnh hiện tại. Điều đó cho thấy sự quan tâm không chỉ với mà còn cho cả "hệ sinh thái" gắn với tuồng và dân ca kịch, khi sân khấu truyền thống nói chung đang gặp khó khăn về vấn đề này.

***

Đáng chú ý, so với năm kỳ trước, Liên hoan Quốc tế Sân khấu Thử nghiệm lần thứ VI có bước chuyển quan trọng khi lần đầu tiên được tổ chức tại bốn địa phương: Hà Nội, Hải Phòng, Ninh Bình và TP.HCM.

Bên cạnh tính linh hoạt nhằm giải bài toán kinh phí, cách tổ chức này còn cho thấy hướng dịch chuyển đáng chú ý, khi sân khấu tìm đến những nhóm công chúng khác nhau, thay vì thu hẹp mình trong khuôn khổ một cuộc thi tập trung. Bởi, trong bối cảnh khán giả đang có sự phân hóa mạnh mẽ trước các loại hình giải trí khác nhau, việc chủ động mở rộng không gian tiếp cận là một lựa chọn cần thiết cho sân khấu.

Trong khi đó, với việc được tổ chức tại Nhà hát Kim Mã (Hà Nội), Liên hoan Tuồng và Dân ca kịch lại là cơ hội để hai loại hình này - vốn phát triển mạnh ở miền Trung - có điều kiện được chú ý hơn. Đồng thời, đó cũng là phép thử không nhỏ, khi không phải mọi khán giả - nhất là giới trẻ - đều có thể dễ dàng tiếp nhận những loại hình sân khấu truyền thống vốn đã mang khoảng cách nhất định so với ngôn ngữ đời sống hiện đại.

Có nghĩa, việc đưa tuồng và dân ca kịch đến với đời sống hiện tại sẽ đòi hỏi nhiều hơn so với việc dàn dựng một vở diễn. Bởi, đó là bài toán của giáo dục thẩm mỹ, của việc gây dựng lại mối liên kết từng bền chặt - nhưng hiện đang suy yếu - giữa sân khấu truyền thống với cộng đồng.

Hai liên hoan, với hai dải màu rất khác nhau của sân khấu Việt Nam, đang được kỳ vọng tạo nên điểm nhấn cho đời sống nghệ thuật tháng 11. Những con số về quy mô tổ chức, số lượng vở diễn, số đơn vị tham gia hiện có, đều là tín hiệu tích cực. Tuy nhiên, điều sân khấu cần hơn là khả năng tìm tòi, thích ứng và kết nối với đời sống của các vở diễn sau khi hai liên hoan chấm dứt.

Bởi, chỉ khi khát vọng thử nghiệm và di sản truyền thống đều có cơ hội lan tỏa trong môi trường tiếp nhận hiện tại, sân khấu mới không đứng ngoài nhịp sống đương đại.