Đồng bào Dao đỏ tại Sapa: Không nghĩ văn hóa của mình lại đẹp đến thế trên sân khấu "Thiêng"!

"Thời tiết Sa Pa đỏng đảnh như cô gái đang yêu" - biên kịch Hà Văn Thắng buông một câu nửa đùa nửa thật, khi cả ê-kíp còn đang nín thở chờ đợi giờ công diễn của "Thiêng". Ở một góc sân khấu, ông Ngô Xuân Minh, Giám đốc Hexogon Việt Nam - đơn vị phụ trách hệ thống ánh sáng và 3D Mapping vẫn miệt mài cùng đội kỹ thuật rà soát từng chi tiết. Hàng tấn thiết bị được vận chuyển từ Hà Nội lên Sa Pa, lắp đặt suốt nhiều ngày trong mưa và sương dày, giờ lại đối mặt với quyết định khó khăn: hoàn vé cho khán giả và mở cửa tự do để phục vụ bà con cùng du khách. Bởi thời tiết ở độ cao này không chiều lòng người và không đáp ứng được những yêu cầu khắt khe của một show diễn công nghệ ngoài trời.

"Mưa cũng được, chứ đừng mù. Bởi mù thì ánh sáng và mapping coi như mất hết," - ông Minh chia sẻ, nửa cười, nửa lo.

Và rồi, "Thiêng" đã thực sự đến - trong mưa, một cơn mưa trong trẻo. Khán giả Sa Pa tối ấy qua cổng miễn phí, ai cũng được phát thêm một chiếc áo mưa để cùng trải nghiệm. Dưới làn mưa mỏng, Sân Quần bỗng hóa thành một tấm gương khổng lồ, phản chiếu những vệt sáng, những chuyển động và sắc màu huyền diệu của văn hoá người Dao - đẹp lấp lánh, thiêng liêng và chân thật đến nao lòng.

Bản giao hưởng giữa Đất  - Trời - Người: Khi văn hóa Dao đỏ được tôn trọng và tôn vinh

Dưới làn mưa mỏng rơi trên Sân Quần, không khí trở nên mờ ảo như một tấm màn tự nhiên dẫn dắt khán giả bước vào thế giới của "Thiêng". Khán giả đội mưa không chỉ để xem một show diễn, mà để sống trong những khoảnh khắc đầy mê hoặc của nghệ thuật. Từ khoảnh khắc mở màn, "Thiêng" cuốn người xem vào hành trình đi qua Đất - Nước - Lửa - Tình yêu - Tín ngưỡng. Những cảnh diễn nối tiếp, uyển chuyển và đầy bất ngờ, tái hiện đời sống và thế giới quan của người Dao đỏ một cách mạnh mẽ, chân thực và giàu tính biểu tượng. Đó là hành trình khai đất lập bản, dựng nhà; là tiếng gọi mưa, dòng nước về, bếp lửa hồng sưởi ấm; là khúc giao duyên đậm chất núi rừng; là nghi lễ cấp sắc linh thiêng - biểu tượng của sự trưởng thành và mạch nguồn đạo lý. Tất cả được kể bằng một ngôn ngữ nghệ thuật chạm sâu vào cảm xúc.

Nghệ nhân và đồng bào Dao đỏ Sa Pa cùng các diễn viên chuyên nghiệp đã chung tay tạo nên một không gian diễn xướng vừa hoành tráng vừa nguyên bản. "Thiêng" không chỉ tái hiện một nền văn hoá, mà khơi dậy niềm tự hào và sự kết nối. Từ bốn phương, âm thanh của thiên nhiên ùa về: tiếng trống dội sâu vào lòng đất, tiếng tù và vọng núi, tiếng nước hòa cùng lời Páo dung trầm mặc ngân dài. Tiếng thiêng của những bài văn cúng, tạo nên một không gian phập phồng linh cảm, nơi con người đối thoại với đất trời bằng ngôn ngữ của đức tin. Âm nhạc, như nhạc sĩ Phạm Công - người phụ trách toàn bộ phần âm nhạc của Thiêng chia sẻ "không chỉ để nghe, mà để cảm". Trên sân khấu ấy, các nghệ nhân và người dân Dao đỏ cùng dàn diễn viên chuyên nghiệp dệt nên tấm thảm văn hoá sống động.

Ánh sáng chuyển sắc như nhịp điệu của thiên nhiên: màu nâu đất ấm trong cảnh "Tìm đất, lập bản", màu lam phảng phất trong "Cầu mưa", sắc lửa rực hồng trong "Bếp thiêng", và thứ ánh sáng trắng thanh khiết khi 12 ngọn đèn cấp sắc bừng lên giữa màn sương Sa Pa. Những bức tranh thờ, những mảng đỏ biểu tượng, những đường nét bản địa được tôn lên bằng ánh sáng… tất cả như hơi thở của núi rừng hóa thành nghệ thuật.

Tác giả kịch bản Hà Văn Thắng chia sẻ: "Tôi không tái hiện một cách đơn thuần, mà để chính người Dao kể lại câu chuyện của họ. Khi họ hát Páo dung, thực hiện nghi lễ cấp sắc hay thực hành những nét văn hóa của mình trên sân khấu, họ đang sống trong văn hoá, chứ không 'diễn' nó."

Để làm được điều đó, đạo diễn Đặng Xuân Trường và ê-kíp đã miệt mài nhiều tháng trời với bà con Dao ở Sa Pa. Mỗi phân đoạn, mỗi động tác đều được kiểm chứng bởi các nghệ nhân am hiểu phong tục, để mọi chi tiết đều chân thực và có hồn.

Anh Chảo Láo Tả, người trực tiếp tham gia vở diễn, kể lại: "Điều tôi trân trọng nhất là thầy Trường luôn tôn trọng bản sắc. Thầy hỏi ý kiến từng thầy cấp sắc, từng người dân trong bản. Thiêng là sân khấu, nhưng lại rất gần với lễ thực, không bị biến dạng."

Công nghệ và sự mãn nhãn của tình yêu văn hoá truyền thống

"Thiêng là cuộc đối thoại giữa ánh sáng và niềm tin" - đạo diễn Đặng Xuân Trường đã nói như thế về đứa con tinh thần mà ông dành nhiều tháng trời để cùng ăn, cùng ở, cùng tập với bà con người Dao.

Với anh, Thiêng không chỉ là một show diễn. Đó là một hành trình để sống cùng văn hóa Dao, nơi ánh sáng, âm thanh và con người cùng cất lên tiếng nói thiêng liêng về cội nguồn, về những giá trị được gìn giữ qua bao thế hệ.

Trên Sân Quần Sa Pa, mỗi dải ánh sáng quét qua làn khói, mỗi tiếng trống, tiếng tù và, tiếng Páo dung… đều chứa đựng một tầng nghĩa văn hóa. Không đơn thuần là hiệu ứng thị giác, công nghệ ở Thiêng trở thành ngôn ngữ biểu tượng, đưa người xem bước vào thế giới tâm linh của người Dao đỏ.

Đạo diễn Đặng Xuân Trường chia sẻ: "Mọi yếu tố: ánh sáng, khói, nhạc, chuyển động…đều được thiết kế như những biểu tượng, đối thoại với khán giả. Khi ánh sáng soi vào gương mặt nghệ nhân, đó không chỉ là nghệ thuật, mà là niềm tin được thắp lên."

Sự kết hợp giữa ngôn ngữ sân khấu đương đại và nghi lễ truyền thống tạo ra một không gian trình diễn hiếm có: nơi công nghệ 3D mapping, hiệu ứng khói, laser, ánh sáng kết hợp hài hòa với vũ điệu, sắc phục, lời ca và tâm thức người Dao đỏ.

Ông Trường nói thêm: "Tôi muốn người xem cảm nhận như đang ở giữa bản làng, nghe tiếng trống gọi thần linh, thấy những ngọn đèn cấp sắc bừng sáng giữa không gian của núi rừng."

Khi ánh sáng xoáy tròn trong làn khói trắng, hình tượng rồng hiện ra, phun nước làm mưa; khi đàn lễ bùng cháy giữa sân khấu; khi tiếng tù và vọng lên từ sâu trong đêm… cả không gian như chìm trong một nghi lễ thiêng. Những khoảnh khắc ấy khiến nhiều khán giả lặng đi, có người khẽ cúi đầu, có người rưng rưng như đang dự lễ cấp sắc của chính cộng đồng.

Họa sĩ Thu Hà (Hà Nội) xúc động chia sẻ:"Tôi đã đến Sa Pa nhiều lần, nhưng đây là lần đầu tiên một chương trình khiến tôi xúc động đến vậy. Cảm giác như đang được dự một nghi lễ thật, rất linh thiêng. Điều đó khiến tôi muốn tìm hiểu nhiều hơn về văn hóa của người Dao."

Khán giả đội mưa xem "Thiêng" đầy xảm xúc

Nhiều du khách nước ngoài - những người đã mua vé cho buổi diễn, thậm chí bày tỏ rằng họ không cần hoàn phí, bởi "đêm diễn quá xứng đáng để trải nghiệm".

Đằng sau những hiệu ứng mãn nhãn là tình yêu và sự trân trọng văn hoá bản địa của những người làm ra chương trình. Ông Ngô Xuân Minh - Giám đốc Hexogon Việt Nam, đơn vị đầu tư công nghệ và sản xuất nói: "Mỗi màn ánh sáng, mỗi mapping trên Sân Quần đều phục vụ cho một sứ mệnh duy nhất- tôn vinh bản sắc. Chúng tôi tin rằng khi nghệ thuật được làm từ trái tim, nó sẽ chạm đến trái tim. Dù quyết định mở cửa miễn phí là vô cùng khó khăn, nhưng trên hết, chúng tôi muốn làm điều này cho đồng bào Dao, cho những khán giả hiểu và trân trọng nét đẹp văn hóa ấy."

Những giọt nước mắt sau đêm diễn

Đó là những giọt nước mắt của hạnh phúc. Sau đêm công diễn, khi những người Dao đến bắt tay và nói lời cảm ơn, khi những vị khách nước ngoài nán lại để chia sẻ về trải nghiệm vừa trải qua, ông Ngô Xuân Minh, Giám đốc Công ty Hexogon Việt Nam, đã không giấu được xúc động:

"Khi bà con người Dao nói cảm ơn vì đã cho họ một đêm diễn mãn nhãn, khi du khách chia sẻ về cảm xúc họ có được, tôi thấy mọi vất vả suốt cả năm trời, những đêm không ngủ, những ngày mưa sương dày đặc… đều xứng đáng. Chúng tôi chỉ là một đơn vị nhỏ, với những con người giản dị, làm những việc giản dị thôi. Nhưng nếu có thể chạm đến trái tim của đồng bào, của du khách - thì đó là điều lớn lao nhất."

Với Mẩy Nhi, một cô gái Dao tham gia vở diễn, cảm xúc ấy còn sâu hơn:"Chưa bao giờ tôi được thấy lễ cấp sắc của mình thiêng và đẹp đến thế."

Trong Thiêng, Mẩy Nhi cùng các chị em trong xã tham gia phần Cấp sắc 12 đèn và phần Kết.

"Bọn em tập suốt bốn, năm ngày ở bản, rồi lên Sân Quần ghép sân khấu, kết hợp cùng các thầy cúng và nghệ sĩ. Khi thấy các thầy làm lễ, học trò lăn xuống đất, … em nổi hết da gà. Là phụ nữ Dao, chính chúng em cũng chưa được xem cận cảnh nhiều phần của nghi lễ cấp sắc, nên cảm giác lúc ấy thực sự 'vỡ òa'.

Với Chảo Láo Tả, một thanh niên Dao đỏ đã được cấp sắc 3 đèn, Thiêng là một trải nghiệm đặc biệt: "Tôi là người Dao chính gốc. Nhiều năm nay, tôi thấy văn hoá Dao dần bị mai một  người trẻ chưa hiểu hết cái hay, cái đẹp nên dễ bỏ qua hoặc coi là phiền toái. Thiêng giúp chúng tôi nhìn lại và tự hào hơn với di sản của mình."

Anh kể, những nghi lễ như tìm đất, cầu mưa, nhóm lửa, cấp sắc đều là các phần thiêng trong đời sống và khi được khâu nối lại bằng ngôn ngữ sân khấu, ánh sáng, âm nhạc, tất cả trở nên vừa gần gũi, vừa choáng ngợp:"Không gian tạo ra rất khác – hoành tráng mà vẫn là đời sống của chính chúng tôi. Khi xem lại, tôi thực sự xúc động, không ngờ những điều thân thuộc ấy lại có thể đẹp đến thế."

Với Mẩy Vy, người đảm nhiệm vai trò dẫn chuyện trong vở diễn, Thiêng là một trải nghiệm không thể quên:"Hai tháng trước, khi đang vụ gặt, thầy Trường mang kịch bản lên xã và bảo chúng tôi chuẩn bị. Ai được chọn phải thực sự có tinh thần, vì ở bản bận lắm vừa làm nương, vừa lo việc nhà. Thầy nói: 'Không phải ai cũng được góp mặt, mà chỉ những người thật sự yêu văn hoá của mình mới có thể làm.' Nghe vậy, tôi thấy vinh dự lắm."

Đêm mưa Sa Pa khép lại bằng ngọn lửa cháy rực nơi đàn lễ giữa sân Quần cùng những giọt nước mắt: nước mắt của niềm tin, tự hào và tình yêu dành cho văn hoá.

Vĩ thanh

Không khí Sa Pa sau đêm công diễn Thiêng vẫn còn ngân vang. Giữa cơn mưa lạnh, người dân, du khách và nghệ sĩ như vẫn chưa rời khỏi thế giới huyền ảo của ánh sáng, âm nhạc và lời Páo dung ngân vọng. Trên phố núi, câu chuyện về đêm diễn đầu tiên của Sa Pa -  một show nghệ thuật sinh ra từ chính lòng dân, kể về chính họ… đang trở thành đề tài được nhắc đến nhiều nhất.

Nếu như trước đây, Sa Pa được biết đến với vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ và bản sắc văn hoá bản làng, thì nay, Thiêng đã bổ sung cho bức tranh ấy một sắc màu mới: nghệ thuật biểu diễn phục vụ du lịch, được kiến tạo từ chính chất liệu của đời sống bản địa. Không chỉ là một chương trình sân khấu, Thiêng là một sản phẩm văn hoá du lịch đích thực, kết tinh giữa sáng tạo của nghệ sĩ và niềm tự hào của cộng đồng.

"Tôi luôn mơ ước Sa Pa có một không gian biểu diễn đúng nghĩa để văn hoá dân tộc được kể giữa lòng dân. Và giờ, điều đó đã thành hiện thực." - Tác giả Hà Văn Thắng chia sẻ.

Tuy nhiên, điều đặc biệt nhất của Thiêng không chỉ là nghệ thuật, mà là cách đơn vị tổ chức dám đầu tư lớn và đầy mạo hiểm, chấp nhận lỗ, bỏ công sức, để chứng minh một điều quan trọng hơn: làm nghệ thuật tử tế, khơi gợi tình yêu và niềm tự hào với văn hóa của chính cộng đồng dân tộc, đồng thời giới thiệu cho thế giới những nét đẹp, sự thiêng liêng trong văn hóa dân tộc. Đây là hướng đi mới, mở ra cơ hội đầu tư cho những điều tử tế, nơi sáng tạo nghệ thuật, bản sắc địa phương và niềm tự hào cộng đồng gặp gỡ.

Như chia sẻ của ông Trần Sơn Bình, Phó giám đốc Sở Văn hóa và Du lịch tỉnh Lào Cai, "Thiêng" góp phần bổ sung cho bức tranh văn hóa - du lịch Lào Cai sắc màu mới, kết tinh giữa sáng tạo của nghệ sĩ và niềm tự hào của cộng đồng; đồng thời giúp Lào Cai giải quyết bài toán chiến lược: Biến di sản thành đặc sản và tạo sinh kế từ vốn văn hóa của đồng bào!