Công ước Hà Nội - dấu mốc quan trọng trong đối ngoại đa phương của Việt Nam

Lễ mở ký Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng (Công ước Hà Nội) với chủ đề "Chống tội phạm mạng - Chia sẻ trách nhiệm - Hướng tới tương lai" sẽ được tổ chức tại Thủ đô Hà Nội, trong hai ngày 25 và 26/10/2025.

Sự kiện này không chỉ đánh dấu bước ngoặt trong hợp tác quốc tế về an ninh mạng, mà còn ghi dấu ấn đặc biệt của đối ngoại đa phương Việt Nam, khi lần đầu tiên một địa danh của Việt Nam được gắn với Công ước của Liên hợp quốc.

Thách thức toàn cầu trong bảo đảm an ninh mạng

Trong tiến trình chuyển đổi số toàn cầu và sự phát triển của công nghệ, khi internet đã trở thành "mạch máu" của kinh tế, xã hội và an ninh, tội phạm mạng xuyên biên giới ngày càng trở nên tinh vi. Báo cáo của Liên hợp quốc cho biết, thiệt hại kinh tế toàn cầu do tội phạm mạng gây ra đã vượt 8.000 tỷ USD mỗi năm, với hàng triệu vụ tấn công được thực hiện mỗi ngày. Tội phạm mạng khai thác các hệ thống kỹ thuật số bằng phần mềm độc hại, phần mềm tống tiền… để đánh cắp tiền, dữ liệu và các thông tin có giá trị khác. Chúng lợi dụng những lỗ hổng ICT tạo điều kiện cho những hoạt động phi pháp như buôn bán ma túy, buôn lậu vũ khí, buôn người, rửa tiền và gian lận.

Tại Mỹ, quốc gia dẫn đầu về mức độ hoàn thiện hạ tầng mạng, dữ liệu được Trung tâm Khiếu nại Tội phạm Internet thuộc FBI công bố tháng 3/2025 cho thấy, năm 2024, cơ quan này đã tiếp nhận gần 860.000 đơn báo cá nhân bị lừa qua mạng, với tổng thiệt hại 16,6 tỷ USD, tăng hơn 33% so với mức 12,5 tỷ USD năm 2023.

Tại châu Âu, báo cáo "Threat Landscape 2024" do Cơ quan An ninh mạng Liên minh châu Âu (ENISA) ghi nhận 11.000 sự cố, trong đó ransomware (phần mềm tống tiền) và DDoS (tấn công quá tải băng thông) là hai hình thức đe dọa nghiêm trọng, gây gián đoạn hoạt động của nhiều tổ chức trong lĩnh vực y tế, giáo dục và dịch vụ công.

Còn theo Báo cáo "Tình hình lừa đảo tại Đông Nam Á 2025", hậu quả của lừa đảo trực tuyến không chỉ dừng lại ở thiệt hại tài chính mà còn là một cuộc "khủng hoảng tinh thần" nghiêm trọng đối với các nạn nhân. Theo báo cáo này, tác động tài chính từ lừa đảo gây ra rất lớn, tổng thiệt hại lên tới 23,6 tỷ USD, trung bình mỗi nạn nhân mất 660 USD. Singapore và Malaysia bị ảnh hưởng nặng nề nhất với mức thiệt hại trên mỗi người lần lượt là hơn 2.100 USD và 1.000 USD.

Tại Việt Nam, tình hình tội phạm mạng trong thời gian vừa qua diễn biến rất phức tạp về quy mô, tính chất cũng như mức độ ảnh hưởng. Theo Thiếu tướng Lê Xuân Minh - Cục trưởng Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05 - Bộ Công an), số lượng các loại tội phạm mạng về tấn công mạng cũng như các sự cố mạng trong năm vừa qua ước tính hơn 100.000 vụ việc có liên quan. Đặc biệt, các nhóm tội phạm trên không gian mạng đang chuyển dần hình thái từ các cuộc tấn công nhỏ lẻ, đơn giản sang có tổ chức, có tính quốc tế cao và tấn công vào các hệ thống trọng yếu của các quốc gia, vào các doanh nghiệp có vai trò vị trí lớn trong hoạt động của nền kinh tế.

Có thể thấy, tội phạm xuyên quốc gia, nhất là tội phạm mạng hiện nay đang là vấn đề chung của quốc tế và không một quốc gia đơn lẻ nào có thể tự mình giải quyết được vấn đề này. Cùng với đó, sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ trí tuệ nhân tạo, Internet vạn vật (IoT) và dữ liệu lớn đang khiến rào cản giữa thế giới thực và thế giới ảo ngày càng mờ nhạt, kéo theo sự bùng nổ của các loại hình tội phạm mới như giả mạo nhân dạng bằng AI, tống tiền qua deepfake, hoặc thao túng thông tin qua mạng xã hội. Từ thách thức đó, cộng đồng quốc tế đã đi đến thống nhất cần có một khuôn khổ pháp lý đa phương để xử lý tội phạm trong không gian mạng.

Công ước Hà Nội - khuôn khổ pháp lý đa phương xử lý tội phạm trên không gian mạng

Năm 2019, Đại hội đồng Liên hợp quốc đã thông qua nghị quyết khởi xướng quá trình xây dựng một Công ước quốc tế toàn diện về chống tội phạm mạng. Đây là văn kiện pháp lý hình sự quốc tế mang tính bao trùm đầu tiên của Liên hợp quốc trong lĩnh vực này và cũng là điều ước đa phương về tội phạm mới của Liên hợp quốc sau gần 20 năm kể từ Công ước Palermo về tội phạm xuyên quốc gia năm 2000.

Sau 8 phiên đàm phán chính thức và 5 phiên họp giữa kỳ kéo dài khoảng 30 tháng (tháng 2/2022 đến tháng 8/2024), Đại hội đồng Liên hợp quốc đã chính thức đồng thuận thông qua Công ước về chống tội phạm mạng vào ngày 24/12/2024. Công ước gồm 9 Chương, 71 điều khoản, trong đó có nhiều nội dung quan trọng, như: Xác định các hành vi được coi là tội phạm mạng, từ truy cập bất hợp pháp, can thiệp hệ thống đến lạm dụng trẻ em trực tuyến, rửa tiền có được từ các hoạt động phạm tội; xác định thẩm quyền và các biện pháp điều tra, cho phép các nước có thể thu thập chứng cứ và truy tố hiệu quả các vụ án liên quan tội phạm mạng; các biện pháp thủ tục và thực thi pháp luật; hợp tác quốc tế trong điều tra, truy tố các đối tượng phạm tội mạng; các biện pháp phòng ngừa, trong đó nhấn mạnh việc xây dựng năng lực và nâng cao nhận thức về an ninh mạng; hỗ trợ kỹ thuật và trao đổi thông tin…

Việc thông qua Công ước có ý nghĩa to lớn với cộng đồng quốc tế. Bà Ghada Waly, Giám đốc Điều hành Văn phòng LHQ về ma túy và tội phạm (UNODC), gọi đây là "một bước đi mang tính dấu mốc, tạo nên hiệp ước đa phương chống tội phạm đầu tiên trong hơn 20 năm qua". Bà nhấn mạnh rằng trong bối cảnh công nghệ giúp tội phạm gia tăng về quy mô, tốc độ và phạm vi, từ khủng bố, buôn bán ma túy, buôn người đến rửa tiền trên mạng, thì Công ước mới này ra đời đúng lúc để các nước cùng hành động ngăn chặn những mối nguy đó.

Khẳng định vai trò, vị thế Việt Nam trên trường quốc tế

Theo quy định tại Điều 64 của Công ước, Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng được mở ký tại Thủ đô Hà Nội trong năm 2025 và có tên gọi là "Công ước Hà Nội".

Theo Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Đặng Hoàng Giang, ngay từ đầu, Việt Nam đã tích cực ủng hộ sáng kiến quan trọng này của Liên hợp quốc. Trong suốt các năm từ 2022 đến 2024, được sự ủy quyền của Chủ tịch nước, Đoàn công tác liên ngành của Chính phủ Việt Nam với nòng cốt là Bộ Công an và Bộ Ngoại giao cùng với các cơ quan liên quan đã chủ động, tích cực tham gia đầy đủ cả 8 vòng đàm phán của Công ước.

Với phương châm nâng tầm đối ngoại đa phương, Việt Nam luôn xác định tích cực, chủ động tham gia định hình các khuôn khổ pháp lý quốc tế để bảo đảm tốt nhất lợi ích của quốc gia. Việt Nam cũng đã góp phần đưa vào Công ước những nguyên tắc cơ bản, bảo đảm lợi ích chung của tất cả các quốc gia trong hợp tác chống tội phạm mạng, bao gồm: tôn trọng chủ quyền, độc lập quốc gia, không can thiệp công việc nội bộ và tuân thủ luật pháp quốc tế...

Trong quá trình đàm phán, Việt Nam cũng đảm nhiệm vai trò điều phối thương lượng một số điều khoản quan trọng. Những đóng góp tích cực của Việt Nam đã nhận được sự ủng hộ cao của cộng đồng quốc tế. Kết quả là đã có một công ước hoàn chỉnh, bảo đảm phù hợp lợi ích quốc gia và khuôn khổ pháp luật của Việt Nam.

Nhấn mạnh việc Thủ đô Hà Nội được Liên hợp quốc lựa chọn làm địa điểm tổ chức Lễ mở ký và Hội nghị cấp cao là một sự kiện hết sức đặc biệt, Thứ trưởng Đặng Hoàng Giang nêu rõ: đây là lần đầu tiên một Công ước đa phương toàn cầu trong một lĩnh vực đang được cộng đồng quốc tế hết sức quan tâm gắn với một địa danh của Việt Nam.

Với việc tên gọi "Công ước Hà Nội" được ghi nhận trong lời văn của Công ước, phản ánh sự ghi nhận đối với quá trình đóng góp của Việt Nam vào việc xây dựng văn kiện này, qua đó cho thấy việc đăng cai tổ chức Lễ mở ký là bước đi cụ thể để "khẳng định vị thế, thể hiện trách nhiệm" và thúc đẩy các sáng kiến an ninh mạng của Chính phủ Việt Nam.

Báo cáo của Ban Chỉ đạo Lễ mở ký Công ước của Liên hợp quốc về chống tội phạm mạng cho biết, tính đến ngày 14/10/2025 đã có 93 đoàn do lãnh đạo cấp cao và lãnh đạo bộ ngành các nước làm trưởng đoàn khẳng định tham dự sự kiện cùng hơn 1.000 đại biểu và báo chí.

Bộ Công an và Bộ Ngoại giao đã phối hợp chặt chẽ với Cơ quan của Liên hợp quốc về ma túy và tội phạm (UNODC) xây dựng chương trình Lễ mở ký, cũng như các sự kiện bên lề gồm 8 sự kiện bên lề cấp cao, tọa đàm cấp cao do lãnh đạo các bộ, ngành liên quan Việt Nam và UNODC điều hành; 38 hội thảo, thảo luận chuyên môn và hơn 20 gian hàng triển lãm.

Ngày 15/10/2025, phát biểu kết luận tại buổi làm việc với các cơ quan về chuẩn bị cho Lễ mở ký Công ước Hà Nội, Chủ tịch nước Lương Cường nhấn mạnh Việt Nam đăng cai mở Lễ ký Công ước Hà Nội sẽ có sự tham dự của Tổng Thư ký Liên hợp quốc và nhiều lãnh đạo các nước trên thế giới. Đây là một dấu mốc quan trọng khi lần đầu tiên Việt Nam là chủ nhà tổ chức mở ký một công ước của Liên hợp quốc, trong bối cảnh hiện nay vấn đề chống tội phạm mạng đặc biệt đáng quan tâm.

Chủ tịch nước khẳng định, việc chủ trì Lễ mở ký là minh chứng cho thấy Việt Nam là một quốc gia chủ nhà rất có trách nhiệm; là bạn, là đối tác tin cậy, là thành viên tích cực, có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế; sẵn sàng đóng góp cho hòa bình, ổn định và phát triển của thế giới; tuân thủ Hiến chương Liên hợp quốc và luật pháp quốc tế.

Công ước Hà Nội được xem là dấu mốc quan trọng trong tiến trình tăng cường hợp tác toàn cầu nhằm đối phó với tội phạm mạng. Sáng kiến này không chỉ giúp bảo vệ an ninh, kinh tế và trật tự xã hội của các quốc gia, mà còn hướng tới mục tiêu xây dựng một không gian mạng an toàn, minh bạch và nhân văn, thúc đẩy phát triển bền vững. Với vai trò là nước chủ trì, Việt Nam tiếp tục khẳng định vị thế của một thành viên chủ động, có trách nhiệm và luôn sẵn sàng chung tay cùng thế giới trong việc giải quyết những thách thức an ninh mới của kỷ nguyên số.