Chữ và nghĩa: "50 sắc thái" của… ăn

20/08/2025 20:32 GMT+7 | Văn hoá

Tôi còn nhớ, thời niên thiếu sinh hoạt cộng đồng có bài ca "chế" vui vui: "Giờ ăn đến rồi, giờ ăn đến rồi/ Mời anh xơi, mời anh xơi/ Giơ chén lên cho cao này, giơ chén lên cho cao này, ta cùng ăn, ta cùng ăn".

Xem chuyên đề Chữ và nghĩa TẠI ĐÂY

Xơi và ăn cùng một nghĩa. "Lạy trời cho cả gió nồm/ Cho kẹo tôi chảy, cho mồm tôi xơi". Nhưng xơi còn có nghĩa là tiêu diệt, chẳng hạn, "Quân ta vừa xơi cả tiểu đoàn của quân địch"; xơi là còn lâu: "Việc ấy à, còn xơi mới xong". Xơi cũng có thể hiểu là uống: "Mời bác hãy ngồi lên đây xơi nước, tôi có câu chuyện muốn nói với bác".

Một người mẹ bảo con: "Sắp đến giờ đi học rồi. Chần chừ mãi. Có lua nhanh đi không?", ý muốn bảo con và cơm nhanh vào miệng, ăn cho mau. Lua nhanh (ăn vội) còn gọi là "chèo". Lại nữa, "Hai cụ gật gù đánh chén mãi đến quá trưa mới xong". Chén/ đánh chén cũng là ăn.

Chữ và nghĩa: "50 sắc thái" của… ăn - Ảnh 1.

Tranh minh hoạ: Internet

Sự ngầm hiểu ấy còn là các từ khác, chẳng hạn, người này bảo: "Mời bạn cầm đũa ạ"; "Thế bác dùng cơm chưa?". Ngoài ra, còn có nếm là ăn hoặc uống thử một tí để biết mùi vị như thế nào? Hoặc: "Tớ chỉ thích thưởng thức phở ở quán bình dân". Chà, nghe cứ như "thưởng thức" một tác phẩm nghệ thuật vậy. Khéo thế là cùng.

Ở Huế, các kiểu nhà quan, các gia đình danh gia vọng tộc, khi mời các bậc trưởng thượng lại dùng từ "thời". Hiểu như thế mới rõ nghĩa bài thơ "Cái quạt" của cụ Nguyễn Khoa Vy: "Trong cơn nóng nực ai ai cũng/ Thao thức, không thời đố ngủ yên".

Dù ghét quá, khinh quá nhưng buộc phải mời kẻ đó cùng ăn, ít ai dùng những từ vừa liệt kê trên. Có thể dùng từ "hốc": "Này, hốc nhanh đi", khác gì ám chỉ "lợn hốc cám". Thành ngữ có câu: "Ham ăn hốc uống". Hốc cũng đồng âm chỉ trường hợp mệt, khô khát: "Hội trường ồn ào như cái chợ, hắn ta nói hốc cả mồm"; hốc còn có nghĩa là chỗ lõm sâu vào bên trong vật gì như hốc cây, hốc đá…

"Thằng nọ hỗn quá, chẳng biết của ai, hễ thấy ngon là táp ngay". Táp/ tớp là há rộng mồm đớp mạnh và nhanh. "Chó ngáp táp phải ruồi" là vậy. Ngốn là háu ăn, ăn lấy ăn để, chỉ người xấu ăn mới thế. Tất nhiên, kẻ đó ắt bị mắng ngay: "Ngốn cứ như bò ngốn cỏ. Bộ sợ ai tranh mất phần à?". Kiểu ăn thô tục, tham lam, cốt "nhét" cho đầy/căng bao tử, còn có từ "tọng". Dân nhậu, khi đưa thức ăn vào miệng, gọi là "nhắm"; nếu phàm ăn tục uống, bị gọi "phá mồi".

XEM THÊM TIN TỨC VĂN HOÁ TẠI ĐÂY

Lê Minh Quốc

Tags:
Cùng chuyên mục
Xem theo ngày
Đọc thêm