Cậu bé 70 tuổi

16/05/2013 12:21 GMT+7 | Đọc - Xem

(Thethaovanhoa.vn) - Cuốn sách mỏng tang Hoàng tử bé ra sạp cách đây đúng 70 năm và làm cả giới phê bình ngơ ngác: sách này lấy đâu ra độc giả, quá trẻ con cho người lớn, và quá người lớn cho trẻ con, thậm chí còn bị coi là “sến cao cấp"! Hôm nay truyện cổ tích này nằm trong danh mục sách có số lượng phát hành cao nhất thế giới, bất chấp những tranh cãi trái chiều. Phải chăng thành công ấy chỉ nhờ vào một bức vẽ nguệch ngoạc và một cái chết đầy bí ẩn?

Xuất xứ lãng mạn

Tự mình có lẽ Antoine de Saint-Exupery chẳng bao giờ nghĩ đến chuyện cầm bút viết ra một cuốn sách trẻ con. Động lực chính đưa đến sự kiện này đến từ Curtice Hitchcock, chủ một nhà xuất bản ở New York. Hồi đó vào đầu mùa xuân 1942, hai người cùng ăn trưa tại một nhà hàng và Saint-Exupery vẫn có tật vẽ bậy bạ lên giấy ăn. Hitchcock tò mò xem bạn vẽ và từ những nét chấm phá dần dần hiện ra một thằng bé. Ông rất thích hình hài thơ ngây ấy và xui bạn viết một truyện cổ tích.    

Ít nhất thì đó cũng là giai thoại được truyền tụng từ bấy đến nay. Một giai thoại khác kể về bà vợ một đồng nghiệp của Hitchcock tò mò muốn biết tại sao Saint-Exupery luôn vẽ đi vẽ lại hình một thằng bé trên giấy ăn, lề sách, sổ tay... Ông trả lời: “Đây là người bạn mà tôi luôn đem theo trong tim".

Có lẽ cũng không cần biết ý tưởng nảy ra từ đâu; một năm sau, vào ngày 6/4/1943 cuốn truyện khá dị thường về một cậu bé tóc vàng ra đời, kể về một vụ cãi cọ với một bông hoa khiến nó bỏ quê hương ra đi để khám phá thế giới. Saint-Exupery năm 1940 trốn từ Pháp qua Mỹ trước nguy cơ đất nước bị Đức chiếm đóng, nhanh chóng viết được vài quyển ăn khách, song tác phẩm mới nhất của ông không hề có tiếng vang nào. Cho đến cuối năm 1942 mới bán được khoảng 3 vạn cuốn. Ngày ấy có nằm mơ cũng không ai tin rằng Hoàng tử bé sẽ được dịch ra 250 thứ tiếng và tính đến nay đã bán được hơn 250 triệu bản!    



Tác phẩm Hoàng tử bé của Sai-Exupery

Thế giới cảm xúc của Saint-Exupery

Khởi đầu gian nay ấy có lý do của nó: không ai tin rằng Saint-Exupery, một phi công nổi tiếng bởi khí phách ngang tàng và các giai thoại chiến sự mạo hiểm ở châu Phi, Nam Mỹ, châu Âu, nay lại ngồi viết cổ tích! Nhà xuất bản Reynals & Hitchcock đành kiếm cách khen vẻ đẹp ngôn từ và nền triết luận của tác phẩm, song cũng chẳng ăn thua. Tờ New York Times thở dài: “Liệu các đoạn triết lý của Saint-Exupery có mê hoặc được trẻ con? Chúng tôi cho rằng, trẻ con sẽ chẳng hiểu gì cả“.

Ở cố hương, người ta cũng chẳng mặn mà lắm với người con xa xứ. Cũng phải nói thêm một cách khá thiếu thiện ý, rằng người Pháp vốn nặng tính lãng mạn và có một “tính xấu“ là chỉ có tâm tư sâu nặng với các nhân tài... yểu mệnh, như Albert Camus, Gérard Philippe, Romy Schneider... Ngôi sao lừng lẫy một thời như Brigitte Bardot rời màn bạc là chìm vào quên lãng, chỉ vì bà... mãi không chết!

Nhiều năm sau Hoàng tử bé mới đột phá ngoạn mục. Trước khi in ra cuốn sách, Saint-Exupery đã rời Hoa Kỳ sang Algeria và làm phi công do thám cho không quân Pháp. Từ một chuyến bay ấy, ngày 31/7/1944, ông mãi mãi không trở về. Hoàng tử bé là tác phẩn trọn vẹn cuối cùng của Saint-Exupery, được ghi lại trong trí nhớ tập thể của nhân loại như một thông điệp về tình bạn và tình người.

Hai năm sau, nhà Gallimard ở Paris xuất bản cuốn sách với đôi chỗ hiệu đính. Liên quan đến kết thúc bi hùng của tác giả, cuốn sách rẽ theo một hướng khác hẳn. Đột nhiên người ta đọc ra nhiều ẩn ý giữa các dòng chữ, tựa như Saint-Exupery linh cảm trước được cái chết của mình. Bây giờ cuộc đời của Saint-Exupery không chỉ là một cuộc phiêu lưu qua các châu lục, mà còn là những hình ảnh cô đơn, ốm yếu và sầu thảm của nhiều năm lưu vong hiện ra rõ nét. Hoàng tử bé chợt có ý nghĩa hơn hẳn trong lời chỉ trích con người lóa mắt trước quyền lực và vật chất thấp hèn để trở nên sân si và độc ác. 


Saint-Exupery trước chuyến bay cuối cùng

Chết cô đơn

Sáng sớm ngày định mệnh, Saint-Exupery cất cánh về hướng Grenoble, theo lịch bay do thám trên chiếc Lockheed F-5 mang số hiệu 42-68223. Về lý thuyết, có nhiều nguyên nhân để ông không trở về: hỏng máy, bị bắn rơi... Cho đến khi tìm ra nguyên nhân (chưa hẳn rõ ràng), người ta tin chắc rằng Saint-Exupery đã tự nguyện tìm đến cái chết do quá thất vọng về tương lai nhân loại. Cũng theo kế hoạch, không quân Pháp sẽ chấm dứt bay do thám bằng máy bay loại cũ, và những bức thư còn giữ được cho thấy vì vậy mà phi công tâm huyết Saint-Exupery sa vào tình trạng trầm cảm nặng.  

Năm 1998, một ngư dân người Marseille là Jean-Claude Bianco khi giặt lưới đã tìm được chiếc vòng bạc khắc tên Saint-Exupéry ở vùng biển phía Đông Île de Riou. Hai năm sau, cũng ở gần đó, thợ lặn Luc Vanrell mò được một số mảnh vụn của động cơ ghi số hiệu 2734. Hôm nay các di vật đó nằm trong bảo tàng Musée de l’air et de l’espace ở Le Bourget. Phỏng đoán Saint-Exuery đã chủ tâm bay chệch tuyến quy định để chụp ảnh Marseille, nhằm ép ban chỉ huy duy trì đội bay do thám. Và đó là sai phạm không sao chữa lại được.

Chính Luc Vanrell là một nhà nghiên cứu biển, và cùng với Jacques Pradel, ông tìm ra một cựu phi công Đức là Horst Rippert, người công nhận đã bắn rơi máy bay của Saint-Exupéry. Các báo cáo chính thức về vụ này đã thất lạc khi quân Đức tháo chạy hồi tháng 6/1944, và bản thân Rippert cũng im lặng nhiều năm ròng vì ông không hề thấy vinh dự hay kiêu hãnh gì khi xóa sổ một mạng người. Như một chiến binh vô danh, Saint-Exupéry biến mất khỏi trái đất này như 53 triệu người xấu số khác trong Thế Chiến II.

Câu chuyện ly kỳ về Hoàng tử bé lay động tâm trí của người đương thời cũng như đến tận hôm nay ra sao, xin nhường lời cho nhà báo nữ Adrienne Monnier. Bà cũng là chủ hiệu sách và tham gia xuất bản, người đầu tiên phát hiện tài năng văn chương của Saint-Exupéry và động viên ông viết tác phẩm đầu tay hồi 1926 trên tạp chí Navire d’Argent do bà làm chủ bút. Bà kể lại, không trang nào của Hoàng tử bé khiến bà cầm được nước mắt. Không vì cốt chuyện buồn, mà vì tác giả đã hiển hiện quá rõ trong câu chữ của mình. Người chép tiểu sử của Saint-Exupery dành hẳn một trang cho Monnier, vì bà là đại diện cho hàng triệu độc giả với tâm thế tương tự. Cho đến nay, thế giới cảm xúc của Saint-Exupery vẫn chưa mất đi hấp lực, tác phẩm thế kỷ của ông nằm trong danh mục 20 cuốn sách được đọc nhiều nhất thế giới.

Lê Quang
Thể thao & Văn hóa Cuối tuần



Cùng chuyên mục
Xem theo ngày
Đọc thêm