"Bước ngoặt" của nghệ thuật trong kỷ nguyên số (kỳ 1): Thay đổi sâu rộng trên nhiều lĩnh vực

Chuyển đổi số đang tạo ra một "bước ngoặt" chưa từng có đối với đời sống nghệ thuật tại Việt Nam, khi công nghệ mở ra những chuyển động mới trong sáng tạo nhưng đồng thời cũng bộc lộ nhiều thách thức đặc thù. Trong bối cảnh này, một chiến lược toàn diện để phát triển các ngành nghệ thuật trong kỷ nguyên số trở thành yêu cầu cấp thiết.

Đây là 1 trong những vấn đề đáng chú ý được các nhà nghiên cứu nêu ra tại tiểu ban Ngôn ngữ học - Văn học - Văn hóa học - Nghệ thuật học, trong khuôn khổ hội thảo khoa học quốc tế Khoa học xã hội, nhân văn và giáo dục trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra ít ngày trước tại Hà Nội.

Theo GS-TS Từ Thị Loan (nguyên Quyền Viện trưởng Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam), chuyển đổi số đã và đang trở thành xu thế tất yếu, tác động mạnh mẽ đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có nghệ thuật. Việt Nam với đặc điểm là một quốc gia có nền văn hóa đa dạng, giàu bản sắc, đang chứng kiến sự thay đổi sâu rộng trong cách thức sáng tạo, lưu hành, phổ biến và tiếp nhận các loại hình nghệ thuật trên không gian số.

Trước hết, ở phương diện sáng tác, sản xuất, bà Loan nhấn mạnh, sự bùng nổ của công nghệ số và internet mở ra những cơ hội chưa từng có cho sự phát triển các ngành nghệ thuật ở Việt Nam. Các nghệ sĩ có thể sáng tác với công cụ số, đưa tác phẩm lên nền tảng trực tuyến, công chúng có thể tiếp cận nhanh chóng và tương tác trực tiếp với tác giả.

Đơn cử, trong lĩnh vực âm nhạc, chuyển đổi số đã làm thay đổi căn bản cả hình thức lẫn quy trình sáng tác tác phẩm. Trước kia, việc sáng tác thường diễn ra trong không gian vật lý, cần phòng thu, ban nhạc, sự hỗ trợ từ hãng đĩa, nhạc viện hoặc các tổ chức chuyên nghiệp, nội dung bị giới hạn bởi định hướng của các đơn vị bảo trợ. Hiện nay, nghệ sĩ có thể sáng tác từ bất cứ đâu, chỉ cần một máy tính, phần mềm DAW (Digital Audio Workstation) như FL Studio, Logic Pro, Ableton Live... Các nền tảng như YouTube, TikTok, SoundCloud, BandLab tạo điều kiện để nghệ sĩ thử nghiệm ý tưởng, remix, mashup, kết hợp AI, dữ liệu lớn vào sáng tác.

Hoặc, ở lĩnh vực mỹ thuật, nhiếp ảnh, giới nghệ sĩ thường sử dụng công cụ số (tablet, software, AI-assisted tools) để sáng tác. Một bộ phận khác theo đuổi NFT, art-tokenization, tạo nên một kênh sáng tạo mới.

Công nghệ số mở rộng ranh giới biểu đạt mỹ thuật vào các kết nối liên ngành, kích thích sự giao thoa giữa nghệ thuật truyền thống và các ngành công nghiệp sáng tạo khác như game, hoạt hình, thiết kế trải nghiệm, quảng cáo, thời trang kỹ thuật số, nghệ thuật trình diễn đa phương tiện.

Trong khi đó, ở phương diện lưu hành và phổ biến nghệ thuật số, các nền tảng trực tuyến (YouTube, Spotify, Netflix, VieOn, Google Arts & Culture, bảo tàng 3D...) trở thành kênh chính để giới thiệu tác phẩm đến công chúng, thay thế hoặc bổ sung cho các kênh truyền thống.

Còn ở phương diện tiêu dùng, trải nghiệm của khán giả, công chúng tham gia thưởng thức nghệ thuật trên không gian số thường qua nhiều dạng thức: Nghe nhạc trực tuyến, xem phim qua OTT (dịch vụ phát nội dung trực tuyến vượt hạ tầng truyền dẫn truyền thống), tham quan triển lãm ảo, tương tác qua mạng xã hội, tham gia cộng đồng fandom...

Từ những chuyển biến này, GS Loan nhấn mạnh: "Quá trình chuyển đổi số đang tạo ra những bước ngoặt lớn trong sự phát triển của các loại hình nghệ thuật ở Việt Nam. Không gian mạng mở ra cơ hội tiếp cận công chúng rộng rãi, mở rộng khả năng sáng tạo, phân phối, quảng bá tác phẩm, đồng thời giúp nghệ sĩ Việt Nam dễ dàng hội nhập với dòng chảy nghệ thuật quốc tế".

(Còn tiếp)