Vu lan - hành trình sống để tri ân

Giữa vòng quay hối hả của kiếp nhân sinh, tháng Bảy âm lịch trở về như tiếng gọi vọng từ miền sâu thẳm nhắc ta quay về bên mẹ - bên cha, về với nghĩa tình dân tộc, về với ngọn nguồn thương yêu và suối nguồn biết ơn, hiếu nghĩa.

Lễ Vu lan của đạo Phật từ lâu đã hòa quyện với triết lý, truyền thống văn hóa hiếu nghĩa, "Uống nước nhớ nguồn" của dân tộc. Đây là thời gian để mỗi người thực hành và khắc sâu hạnh nguyện báo hiếu với cha mẹ, ông bà và những người thân yêu, đồng thời cũng là thời gian tưởng nhớ, tri ân tổ tiên, các anh hùng dân tộc, anh hùng liệt sĩ, cửu huyền thất tổ của người Việt Nam.

Lan tỏa các giá trị của đạo hiếu trong xã hội

Nguồn gốc Vu lan xuất phát từ Kinh Vu Lan Bồn trong Phật giáo. Câu chuyện kể rằng, Tôn giả Mục Kiền Liên - vị đệ tử thần thông bậc nhất của Đức Phật - thấy mẹ mình sau khi mất bị đọa làm ngạ quỷ, đói khát khổ đau; thương mẹ, Ngài dùng thần thông dâng cơm, nhưng cơm hóa thành lửa đỏ, mẹ vẫn không thể ăn được. Đau đớn, Mục Kiền Liên tìm đến Đức Phật để thưa hỏi. Đức Phật dạy rằng: Để cứu cha mẹ thoát khổ, cần nương nhờ sức mạnh của chư Tăng - những bậc tu hành thanh tịnh, đầy đủ công đức. Ngày rằm tháng Bảy, sau mùa an cư kiết hạ, Ngài hãy sắm lễ cúng dường Tam Bảo. Nhờ thần lực của mười phương tăng tập trung trong ngày tự tứ, giúp mẹ Mục Kiền Liên được giải thoát. Lễ Vu lan đã được ra đời từ đó.

Ngày nay, Vu lan không chỉ dừng lại ở nghi lễ mà đã khắc sâu vào tâm thức, tình người, trở thành lẽ sống, thành nhịp thở, thành mạch nguồn cho muôn trái tim Việt. Năm 2025, mùa Vu lan diễn ra đúng vào dịp kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9 đã trở thành thời gian thiêng liêng để mỗi người con Phật thực hành hạnh hiếu, tôn vinh truyền thống "Uống nước nhớ nguồn".

Trên khắp mọi miền đất nước, tại các ngôi chùa, cơ sở thờ tự đã tổ chức đại lễ Vu lan báo hiếu, với những nghi thức: cài hoa hồng, tụng kinh, dâng hương, thắp nến tri ân... được tổ chức nhằm thể hiện lòng biết ơn cha mẹ, đồng thời gợi nhắc trách nhiệm tri ân với đất nước, dân tộc.

Tại chùa Tam Chúc (Ninh Bình), chương trình "Vu lan – Ơn cha mẹ nghĩa non sông" với nghi thức thắp đăng kết thành hình bản đồ Việt Nam được tổ chức với sự tham dự của gần 500 sinh viên và hơn 2.000 phật tử; tại Chùa Bằng – Linh Tiên Tự (Hà Nội) diễn ra Đại lễ Vu lan – Bông hồng cài áo thu hút hàng nghìn phật tử tham dự; chùa Trúc Lâm Hưng Quốc (Sơn La) tổ chức lễ Vu lan với các nghi thức tụng kinh, niệm Phật, dâng hoa và cài hoa hồng, lan tỏa tinh thần báo hiếu và từ bi. Chùa Phước Hội (Thành phố Hồ Chí Minh), chư tôn đức tăng ni cùng toàn thể phật tử đã trang nghiêm trì tụng Kinh Vu lan báo hiếu, nhắc lại câu chuyện Tôn giả Mục Kiền Liên cứu mẹ thoát khỏi cảnh khổ, qua đó đề cao tâm hiếu hạnh và công đức cúng dường chư tăng... Trong không khí thanh tịnh, đại chúng đồng cầu nguyện cha mẹ hiện tiền được tăng phước thọ, cha mẹ quá vãng sớm siêu thoát, đồng thời gợi mở nơi mỗi người con Phật ý thức phụng dưỡng song thân, đền đáp bốn ân sâu nặng – cha mẹ, thầy tổ, đất nước và chúng sinh.

Đặc biệt, đêm giao lưu nghệ thuật Vu lan "Đạo Hiếu và Hồn thiêng Tổ quốc" do Giáo hội Phật giáo Việt Nam tổ chức tối 25/8, cùng với chuỗi hoạt động xuyên suốt mùa Vu lan (thắp hương tri ân tại Nghĩa trang Liệt sĩ Trường Sơn - Quảng Trị; hành trình "Ươm mầm yêu thương" trao tặng sách vở, đồ dùng học tập, các suất học bổng đầu năm học mới cho học sinh nơi núi rừng Tây Bắc...) đã mang những hiệu ứng mạnh mẽ đến đông đảo phật tử, đại chúng ngưỡng kính đạo Phật; góp phần lan tỏa các giá trị nhân văn - nhân bản - nhân quả cao đẹp của về đạo hiếu trong xã hội.

Hòa thượng Thích Gia Quang, Phó Chủ tịch Hội đồng Trị sự, Trưởng Ban Thông tin và Truyền thông Trung ương, Giáo hội Phật giáo Việt Nam cho biết, trong giáo lý Phật giáo, hiếu đạo không chỉ gói gọn trong tình cảm cha mẹ - con cái mà còn được mở rộng thành Tứ trọng ân: Ân cha mẹ sinh thành - gốc rễ của mọi hiếu hạnh; ân tam bảo sư trưởng - công ơn giáo dưỡng, hướng đạo; ân quốc gia xã hội - nhớ ơn những người đã hy sinh cho đất nước; ân chúng sinh vạn loại - biết ơn sự tương trợ của muôn loài trong cuộc sống. Chữ hiếu không chỉ biểu hiện nghĩa vụ của con cái với cha mẹ, còn mở rộng ra hiếu với đạo pháp, hiếu với cộng đồng – quốc gia – dân tộc, hiếu với cuộc đời.

Hãy để hiếu hạnh trở thành ngọn đuốc soi sáng đường đời

Năm yếu tố cốt lõi của đạo "Hiếu" trong đời sống hiện đại được đề cao trong chương trình Vu lan - Đạo Hiếu và Dân tộc do Giáo hội Phật giáo Việt Nam tổ chức năm 2025 là: Hiếu Đạo, Hiếu Kính, Hiễu Lễ, Hiếu Trung, Hiếu Tín.

Hiếu Đạo - Cội nguồn tâm linh: "Tâm hiếu là tâm Phật, hạnh hiếu là hạnh Phật", lời dạy này không chỉ nhắc nhớ đạo làm con, còn là nền tảng của người học đạo. Hiếu Đạo là gốc rễ để người con Phật trưởng thành trong trí tuệ và từ bi. Hiếu, bắt nguồn từ lòng tôn kính Tam Bảo, từ sự hướng về ánh sáng của chân lý và đạo lý làm người. Người có Hiếu Đạo là người sống biết hướng thượng, biết gìn giữ phẩm hạnh và tu tập để trở nên tốt lành hơn, không chỉ cho bản thân, còn cho cả những người mình thương kính.

Hiếu Kính - Trọn vẹn nghĩa tình: Hiếu không chỉ là tình thương, còn là lòng biết ơn và tôn kính. Hiếu Kính dạy ta sống khiêm nhường, lễ độ, trân quý giá trị đạo đức truyền thống trong gia đình và xã hội. Lòng hiếu không dừng ở suy nghĩ hay lời nói mà thể hiện nơi ánh mắt tôn trọng, nơi hành động yêu thương, nơi nếp sống biết ơn và đền đáp. Hiếu Kính là thái độ sống trân quý với mẹ cha, ông bà, thầy tổ và những người đã nâng đỡ ta bằng cả trái tim.

Hiếu Lễ - Nếp sống văn hóa: Hiếu Lễ thể hiện qua cách ứng xử, qua lời ăn tiếng nói, qua mỗi lần cúi đầu lễ cha mẹ, lạy Phật và tôn trọng những quy ước thiêng liêng trong đời sống văn hóa dân tộc. Biết cúi đầu lễ phép, biết nói lời chừng mực, biết sống hòa ái với người, đó là biểu hiện của Hiếu Lễ. Không có lòng hiếu nào thật sự trọn vẹn nếu thiếu đi sự tế nhị, khiêm cung và nét đẹp ứng xử nơi từng điều nhỏ trong đời sống hàng ngày.

Hiếu Trung - Lòng son với dân tộc: Tổ quốc là nơi khởi đầu và kết thúc của từng hành trình báo hiếu. Hiếu Trung là sự hy sinh thầm lặng, là biết ơn người có công, là hành động sống vì cộng đồng và vì những điều cao đẹp hơn bản thân mình. Hiếu còn là lòng trung hậu với đất nước, sự tận tụy với cộng đồng, là khi một người biết sống vì nghĩa lớn. Trung hiếu không rời nhau, người có lòng hiếu với tổ tiên tất sẽ là người có tâm huyết với quốc gia, sẵn lòng dấn thân cho công ích và tương lai chung.

Hiếu Tín - Giữ trọn niềm tin: Là giữ lòng thành thật, tin sâu nhân quả, sống xứng đáng với niềm tin cha mẹ và xã hội trao gửi. Người con hiếu hạnh là người sống ngay thẳng, giữ chữ tín, làm tròn bổn phận - như lời Phật dạy: "Không gì cao quý bằng chữ Tín, không gì bền vững bằng lòng Hiếu". Hiếu cũng là giữ lời, là sống có tình, có nghĩa. Làm con, làm người, sống sao để cha mẹ yên lòng, để xã hội tin tưởng, đó chính là Hiếu Tín. Là sự kết tinh giữa lòng thành và hành động, giữa đức tin và đức hạnh.

Theo Hòa thượng Thích Gia Quang, trong sự phát triển của đất nước hiện nay rất cần đến cái sự hiếu nghĩa. Không thể chỉ mải chạy theo vật chất mà quên đi tinh thần về văn hóa, về đạo đức, đạo hiếu. Hiếu nghĩa không chỉ là đối với cha mẹ, người thân mà còn cả xã hội, với đất nước. Đạo đức, hiếu nghĩa giúp cho xã hội phát triển một cách đầy đủ, tốt đẹp. Đối với thế hệ trẻ ngày nay, việc hướng các em về đạo đức và hiếu nghĩa là rất quan trọng. Các em cần biết, hiểu được công ơn sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ; biết được có cuộc sống an lạc, an vui như ngày nay là nhờ ơn các bậc tiền bối, tiền nhân đã hy sinh cho đất nước.

Đề cao đức hạnh của lòng hiếu thảo, tinh thần tri ân và báo ân, biết ơn nguồn cội tổ tông, giáo lý Phật giáo đề cao hạnh thực hành tâm hương. Trong muôn loài hoa, dù là loại hương hoa tinh túy nhất của đất trời, hương vị của nó cũng chỉ bay theo chiều gió; chỉ có duy nhất tâm hương là tỏa khắp muôn phương đi ngược chiều gió, đi ngược lại cả quy luật của tạo hóa. Hiếu hạnh cũng là một trong những đức tính của tâm hương, làm sao để tâm hương lan tỏa và thấm đượm vào cuộc sống của mỗi gia đình, mỗi cá nhân, không phân biệt tôn giáo, màu da hay sắc tộc. Vu lan không chỉ là một mùa lễ, mà là hành trình sống để tri ân: Hãy yêu thương khi còn có thể, hãy báo hiếu bằng hành động và hãy để hiếu hạnh trở thành ngọn đuốc soi sáng đường đời - Hòa thượng Thích Gia Quang khẳng định.