"Vén bức màn" về những phụ nữ tài năng trong gia đình Bach

Nhà soạn nhạc người Đức Johann Sebastian Bach (1685 - 1750) là một thiên tài của âm nhạc cổ điển. Thế nhưng, trong vài thế kỷ, người ta lại biết rất ít về những người phụ nữ đầy tài năng trong gia đình âm nhạc của ông.

Điển hình, trong số họ, nổi bật nhất có lẽ là Anna Magdalena Wilcke (1701-1760), một giọng nữ cao nổi tiếng, vào năm 1721 đã kết hôn với Bach. Tuy nhiên, Anna Magdalena đã đi vào lịch sử âm nhạc không phải với tư cách là một nhạc sĩ mà chỉ trên tư cách… vợ của nhà soạn nhạc huyền thoại này.

Nhưng bây giờ điều đó sắp thay đổi với một cuộc triển lãm đang diễn ra tại thành phố Leipzig (Đức).

Mang lại tiếng nói cho các nghệ sĩ nữ

Maria Hubner, một nhà nghiên cứu âm nhạc và cựu nhân viên của Viện Nghiên cứu và Lưu trữ Bach ở Leipzig, đã đưa câu chuyện cuộc đời của 33 phụ nữ trong gia đình Bach vào cuộc triển lãm tại Bảo tàng Bach cũng ở thành phố này. Triển lãm mang tựa đề Voices of Women from the Bach Family (tạm dịch: Tiếng nói của những người phụ nữ từ gia đình Bach) và được trưng bày đến hết ngày 10/11/2024.

Qua cuộc triển lãm này, Kerstin Wiese, Giám đốc Bảo tàng Bach - một phần của Viện Nghiên cứu và Lưu trữ Bach - muốn cung cấp thông tin để làm nổi bật về những người phụ nữ có cá tính độc lập trong gia đình Bach. "Suy cho cùng, đến ngày nay, phụ nữ vẫn bị đàn ông làm cho lu mờ trong đời sống âm nhạc" - Kerstin Wiese nói.

Những cái tên Anna Carolina Philippina Bach, Maria Salome Bach, Cecilia Bach và Catharina Dorothea Bach tại triển lãm cho đến giờ vẫn hầu như không được đông đảo công chúng biết đến.

Vậy mà thực tế, những người phụ nữ quan trọng trong cuộc đời của gia đình âm nhạc này không chỉ hỗ trợ người chồng, người cha đang sáng tác của họ bằng việc quản lý gia đình. Họ cũng viết nhạc trên những bản viết tay rất đẹp, quản lý việc bán âm nhạc và xuất bản các tác phẩm của chồng và cha sau khi qua đời. Cuối cùng, nhưng không kém phần quan trọng, một số người trong số họ cũng từng là ca sĩ chuyên nghiệp.

Ví dụ, Cecilia Grassi là một giọng nữ cao nổi tiếng người Italy đã biểu diễn tại Nhà hát Opera Venice cùng những địa điểm khác. Với tư cách là một nữ diễn viên chính tại Nhà hát King huyền thoại ở London, cô đã gặp người chồng tương lai của mình là Johann Christian Bach - con trai út của Johann Sebastian.

Sau khi Johann Christian Bach qua đời, Cecilia Grassi có vai trò rất quan trọng khi luôn đảm bảo về chuyên môn rằng những vở opera của chồng bà được trình diễn như ông đã hướng dẫn trong bản nhạc.

Vì sao họ từng rơi vào quên lãng?

Trong lịch sử, phải đến những năm 1970, các nhà nghiên cứu âm nhạc ở châu Âu mới bắt đầu tập trung nhiều hơn vào những phụ nữ tự sáng tác và chơi nhạc.

Giám đốc Kerstin Wiese cho biết: "Những người phụ nữ gắn liền với gia đình Bach, chẳng hạn như Anna Magdalena Bach, là những người đầu tiên được chú ý".

Theo lời ông, trong từ điển âm nhạc năm 1732 của Gottfried Walther, độc giả có thể tìm thấy hàng loạt nhà soạn nhạc, nhạc sĩ nữ cũng như các tác phẩm mà họ sáng tác. Tuy nhiên, vào thế kỷ 19, những người phụ nữ này đã biến mất khỏi các ghi chép về âm nhạc thời đó.

Khi ấy, tác giả người Bỉ August Gathy thậm chí còn phủ nhận mọi khả năng về âm nhạc của các con gái của Johann Sebastian Bach trong "Từ điển hội thoại âm nhạc" năm 1835 của ông - công trình được coi là bách khoa toàn thư về toàn bộ khoa học âm nhạc dành cho nghệ sĩ. Chỉ có con trai của Bach mới được coi là một hậu duệ tài năng. Wiese nói: "Gathy có lẽ không hề bận tâm đến các cô con gái của Bach chỉ đơn giản bởi có thành kiến định sẵn".

Thực tế, các nhà nghiên cứu đã gặp khó khăn trong việc tìm nguồn cung ứng tài liệu trong nghiên cứu về Bach. Hầu như họ không có nguồn thông tin nào về cuộc đời của Johann Sebastian Bach, chứ đừng nói đến những người phụ nữ trong gia đình ông. Cho dù, mỗi khám phá mới hoặc cái nhìn sâu sắc về nhà soạn nhạc lừng danh này đều được những người hâm mộ tôn vinh.

Đến giờ, chỉ có một lá thư viết tay cá nhân của Bach còn sót lại. Trong đó ông cũng nói về gia đình mình, với những người mà ông có thể biểu diễn các buổi hòa nhạc của riêng mình. Đây là một nét đặc trưng trong các cuộc đoàn tụ gia đình mở rộng hàng năm của gia đình Bach.

Trong bức thư này - gửi một người bạn cùng trường - Bach cũng đề cập rõ ràng đến khả năng âm nhạc của vợ ông là Anna Magdalena và cô con gái lớn Catharina Dorothea. Ông viết rằng vợ mình thậm chí còn hát "một giọng nữ cao trong trẻo" và đề cập rằng "con gái lớn của ông cũng không tệ" - điều được coi là khá tích cực vào thời điểm đó.

Hoặc, qua một bài hát vui nhộn mà Bach sáng tác cho một trong những buổi họp mặt gia đình, người ta cũng biết được rằng Bach từng đã trêu chọc em (hoặc chị) gái Maria Salome của mình bằng một cái nĩa.

Kerstin Wiese cho biết: "Chúng ta biết nhiều tới các anh em trai của Johann Sebastian Bach, nhưng hiếm ai biết Maria Salome. Và tôi muốn mọi người biết rằng nhà soạn nhạc thiên tài còn có có một người em (hoặc chị) gái".

Ở một góc độ khác, đáng chú ý, trong triển lãm có trưng bày bộ sưu tập nghệ thuật đồ họa của Ton Koopman. Trong bộ sưu tập này có chân dung cắt bóng từ năm 1776 cho thấy vẻ ngoài của Anna Carolina Philippina. Đây là một trong số ít những bức chân dung còn tồn tại của những người phụ nữ thuộc dòng họ Bach.

Anna Carolina Philippina Bach là cháu gái của Bach. Cô làm việc cho cha mình - Carl Philipp Emanuel Bach (1714 -1788) - vốn cũng hoạt động trong âm nhạc. Anna Carolina Philippina đã tổ chức trao đổi thư từ và liên hệ với các nhà xuất bản âm nhạc, nhạc sĩ và người sao chép. Sau khi cha cô qua đời, cô tiếp tục công việc phân phối di sản âm nhạc của ông.

Ton Koopman (79 tuổi) là nhạc trưởng, nghệ sĩ chơi đàn organ người Hà Lan đồng thời là Chủ tịch Viện Nghiên cứu và Lưu trữ Bach ở Leipzig và là một nhà sưu tập âm nhạc đầy đam mê. Ông đã cung cấp 25 bức chân dung phụ nữ trong gia đình Bach từ bộ sưu tập tranh in phong phú của mình cho triển lãm.

Koopman nói với báo giới: "Tôi mua mọi thứ liên quan đến âm nhạc của Bach và nghiên cứu nó. Tôi rất ngạc nhiên khi thấy có rất nhiều bức chân dung thú vị về phụ nữ, bao gồm cả những bức chân dung phụ nữ sáng tác âm nhạc".