Từ Broadway, Of-Broadway, Off-Broadway đến sân khấu Sài Gòn

Từ người khốn khổ đến kẻ triệu phú

Đường đến Broadway

Nhưng mọi sự không dễ dàng. Các nhà hát ở New York đều do tư nhân tự đứng ra tổ chức, và những ông chủ ban đầu đều xuất thân từ giới nghệ sĩ. Họ phải vật lộn với giá thuê địa điểm đắt đỏ, khán giả chưa định hình, vở diễn kỷ lục mới chỉ đạt tới con số 50 suất, nên trong hàng chục năm trời cứ phải dời chỗ liên tục, cho tới đầu thế kỷ 20, các nhà hát mới tập trung về khu quận Nhà hát như hiện nay.

Poster Vở nhạc kịch Mamma Mia! tại Broadway

Đầu thế kỷ 20, nghệ thuật thứ bảy bắt đầu thách thức sức hấp dẫn của sân khấu, không ít nhà phê bình cho rằng thời cáo chung của sân khấu đã đến. Thế nhưng Broadway vẫn sống “đàng hoàng” trước sự tấn công của phim ảnh. Sau này, như chúng ta đã biết, điện ảnh luôn phải đi sau và “ăn theo” không ít tác phẩm nổi tiếng từ sân khấu Broadway, như Chicago, Mama Mia!..., lại cũng có không ít tác phẩm nổi tiếng từ văn học, điện ảnh, vẫn tiếp tục có sức sống lâu bền trên sân khấu Broadway như Những người khốn khổ... Thập niên 1930-1940, Broadway bước vào “kỷ nguyên vàng” với vở “hit” Oklahoma! (1943), với 2.212 suất diễn. Không lâu sau đó, năm 1947 giải thưởng Tony Awards ra đời, giải thưởng danh giá dành cho các tác phẩm và nghệ sĩ sân khấu Broadway, tương tự như Oscar trong điện ảnh, đánh dấu một bước tiến trong ngành kịch nghệ Mỹ, đặc biệt là sân khấu Broadway.

Từ công ty nhà hát đến nghiệp đoàn

Từ bồi bàn đến nghệ sĩ

Nếu có dịp ghé vào một số nhà hàng, quán bar ở khu vực quận Nhà hát hoặc gần đó, nhiều cơ hội bạn sẽ được phục vụ bởi chính các... nghệ sĩ Broadway, chính xác là những nghệ sĩ đang chờ cơ hội lên sân khấu! Đây là chuyện hoàn toàn có thật: tất cả các diễn viên, nghệ sĩ (trừ một số rất ít những tên tuổi chói sáng, những ngôi sao thật sự) đều phải casting (thử vai) cho các vở diễn ở Broadway. Hiện Broadway đang thông báo lịch casting cho hàng chục vở diễn từ nay đến hết năm 2009. Mà New York lại là “cái rốn” thu hút ngôi sao toàn thế giới, nên qui tụ xung quanh Broadway là hàng ngàn những ngôi sao đang chờ tỏa sáng. Và trong lúc chưa có vai, nhiều người trong số này chấp nhận làm đủ mọi nghề khác.

Leon Lê Quang, một nghệ sĩ gốc Việt, hiện là diễn viên chuyên nghiệp tại Broadway (ăn lương của nghiệp đoàn), đã tham gia diễn xuất trong các vở Miss Saigon, Người đẹp và quái thú, Cat, cho hay, để có được cơ hội vào những vai nho nhỏ này, anh đã mất nhiều năm học vũ đạo tại các trường tư (từ ballet, jazz, modern, funk, theater dance), học hát tại các studio và học diễn xuất ở các studio chuyên đào tạo diễn viên cho nhạc kịch, sau đó đi casting hoài hoài, cho đến lúc... nhận được vai! Lê Quang cho biết: “Ngoại trừ một số ngôi sao lớn được mời vào những vở mới, còn những người còn lại vẫn phải đi casting, thử vai như bất cứ mọi người khác. Ở đây họ quan trọng diễn viên cho vở diễn chứ vở diễn không đi theo diễn viên. Ở đây không có “đoàn” như đoàn cải lương, đoàn kịch nói. Mình hát vở nào, xong hợp đồng là xong, phải đi thử vai cho vở khác”.

Lê Quang cũng khẳng định: “Làm nghệ sĩ ở Mỹ không ai sợ nghèo cả”. Trừ một số ít ngôi sao, còn lại, những nghệ sĩ chuyên nghiệp của sân khấu Mỹ đều không giàu. Lương diễn viên “cứng” của sân khấu Broadway không hơn 1.600 đô la/tuần, tức là chỉ tương đương một người lao động bình thường, không lộng lẫy như người ta tưởng. Và cũng không phải ai cũng có công việc. Tỷ lệ nghệ sĩ chuyên nghiệp ở Mỹ sống thường xuyên được bằng nghề chỉ 3-4%. Ở khu vực xung quanh quận Nhà hát, New York, đa số hầu bàn trong các quán ăn là nghệ sĩ, họ có kỹ năng hát, nhảy múa, diễn xuất (diễn viên Broadway bắt buộc phải có đủ kỹ năng như vậy), họ không phải người mẫu không được đào tạo gì có thể nhảy lên sân khấu diễn xuất như ở Việt Nam. Họ vui vẻ chịu nghèo để chờ cơ hội thành nghệ sĩ chuyên nghiệp. Quan niệm ở Việt Nam thì khác, không bao giờ có chuyện nghệ sĩ làm bồi bàn để chờ cơ hội!

Nhưng Broadway không thể là độc tôn, là duy nhất. Thách thức Broadway là Off- Broadway và Off-Off- Broadway có tính thử nghiệm hơn, thường được trình diễn trong không gian ấm cúng hơn (như một dạng Nhà hát sân khấu nhỏ, dưới 100 chỗ ngồi). Nhưng cũng chính Off-Broadway và Off- Off-Broadway lại tiếp tục cung cấp nguồn sống mới cho Broadway: một số vở Broadway như Hair, Little Shop Of Horrors, Spring Awakening, Title Of Show, Rent, Avenue Q, In The Heights, vốn khởi đầu từ sân khấu Off-Broadway. Và nhiều vở thành công tại sân khấu Off-Broadway chẳng thua gì những top hit trên sân khấu Broadway cả: The Fantasticks, là vở diễn sống lâu nhất ở Off-Broadway: 42 năm!

Phạm Thị Thu Thủy (tổng hợp)