Thiệt hại nặng nề sau lũ đặt ra câu hỏi: Người dân vùng lũ cần gì lúc này để hồi sinh? Thay vì chỉ là những gói cứu trợ vật chất truyền thống, một kế hoạch hồi phục toàn diện nên bao gồm những gì?

Đêm trên chuyến xe đưa con gái về TP.HCM, Tâm không cách nào gạt ra khỏi đầu hình ảnh người hàng xóm, Tuấn, và chiếc xe hơi điện của anh. Trưa 19/11, Tuấn đã cố gắng lái xe rời khỏi nhà, nhưng cây xoài bật gốc đã chắn ngang cổng. Anh lùi xe vào trong, cố gắng nâng chiếc xe lên cao nhất có thể, nhưng trận lũ đã nhấn chìm nó.

Lũ rút, nhìn chiếc xe ngập trong bùn đất, Tuấn nói như khóc: "Số em xui thật. Chiếc xe này em thuê để chạy trải nghiệm, hôm 20/11 đúng ngày trả xe thì lũ đến. Giờ không biết làm sao. Sửa chữa xong để trả lại thì cũng cả đống tiền, mà lại không phải là xe của mình để được bảo hiểm".

Chiếc xe điện thuê bị hỏng, không có bảo hiểm hỗ trợ, đặt Tuấn vào tình huống tiến thoái lưỡng nan, một món nợ không mong muốn ập đến sau thảm họa. Chưa kể, toàn bộ công việc của anh phải dừng lại mà không biết đến bao giờ. Câu chuyện của Tuấn là lát cắt điển hình cho thấy sự tổn thương không chỉ dừng lại ở tài sản sở hữu bị mất mát, mà còn lan sang những công việc kinh doanh.

Ngoài chiếc xe điện đắt đỏ của Tuấn, gần 20 chiếc xe máy khác của khu homestay nằm ngổn ngang. Xe máy, chiếc cần câu cơm, công cụ di chuyển duy nhất của nhiều người, giờ chỉ còn là đống sắt, đang chờ được sửa chữa. Năm ngày sau lũ, vẫn không thể tìm được chỗ nào nhận sửa chữa. Vinh – con của chị Ty – than thở:  "từ nhà đến công ty hơn 20km, giờ muốn đi làm cũng không dễ".

Các tiệm sửa xe gần đó hoạt động hết công suất, thợ làm không ngơi tay, nhưng hàng trăm xe máy khác vẫn đậu dọc hai bên đường chờ đến lượt. Người dân xếp hàng chờ đợi, ánh mắt chất chứa nỗi lo. Chi phí sửa chữa lúc này cũng bị đội lên, nhưng quan trọng hơn là thời gian chờ đợi. Mỗi ngày không có xe là một ngày không thể đi làm, không thể tái thiết cuộc sống.

Bất lực nhìn những chiếc xe đã được rửa sạch nhưng vẫn nằm im, Trơnov, người bạn Nga, than thở: "Giá như các nhà hảo tâm ngoài việc gửi đến những phần đồ ăn, quần áo còn gửi đến cả những đội tình nguyện, chuyên sửa chữa đồ đạc, xe máy, thì tốt biết bao. Thời điểm này, được trở lại với sinh hoạt bình thường là niềm ao ước. Gia đình tôi và nhiều người Nga khác giờ chỉ có chọn lựa: đến khách sạn".

Lời nhận xét của Trơnov chạm đến lõi vấn đề của công tác cứu trợ hậu thiên tai: sau cứu trợ khẩn cấp, cần nhiều những sự hỗ trợ lâu dài hơn. Người dân đã no bụng, nhưng cuộc sống của không ít người dân sau bão vẫn đang gặp khó khăn.

Nhận xét ấy có lý của nó. Nhà cửa thì vẫn còn nguyên, miếng ăn thiếu một chút vẫn không sao, nhưng sinh hoạt đảo lộn hoàn toàn, khi từ tủ lạnh, bếp gas, quạt máy, máy giặt, và các thiết bị điện tử chìm trong nước đã hư hỏng nặng mà không biết bao giờ mới khôi phục. Đối với một gia đình, việc thiếu tủ lạnh đồng nghĩa với việc không thể bảo quản thực phẩm, việc thiếu máy giặt khiến khối lượng công việc tay chân sau dọn dẹp tăng lên gấp bội...

Điều người dân cần là những đội thợ chuyên nghiệp, được huy động khẩn cấp, có thể đi từng nhà, sửa chữa từng chiếc xe, từng thiết bị điện tử, giúp "khởi động" lại các công cụ mưu sinh và sinh hoạt. Đó là sự hỗ trợ mang tính đòn bẩy kinh tế và tinh thần.

Ngay cả với người chủ homestay, dù thiệt hại kinh tế là vô cùng lớn, điều anh bất lực nhất là không thể khôi phục lại hoạt động trong thời gian nhanh nhất. Khu homestay của anh không chỉ là tài sản cá nhân, mà là nguồn thu nhập nuôi sống nhiều gia đình.

"Nhìn năm căn nhà đặc quánh bùn, chúng tôi ngán ngẩm. Tìm người địa phương không có vì ai cũng phải lo dọn nhà mình". Anh phải gọi người em trai ở cách đó hơn 60km đến. Hai anh em lăn vào bùn, quần quật hai ngày sau lũ cũng chỉ làm sạch được một căn nhà. Họ chỉ là giọt nước trong biển khơi của nhu cầu dọn dẹp.

Đây là vòng luẩn quẩn khó khăn nhất: Mọi người đều phải dọn nhà mình trước, dẫn đến không có nhân lực thuê ngoài để dọn nhà cho người khác. Sự đình trệ này làm chậm quá trình khôi phục tổng thể của cả khu phố.

"Bây giờ, cái cần nhất chính là nhân lực. Phải làm sao lấy lại sinh khí, để mọi người cảm thấy trở lại với đời sống bình thường trước khi nghĩ cách khắc phục các thiệt hại về kinh tế", anh chủ homestay đúc kết.

"Sinh khí" – khái niệm này gói gọn nhu cầu không chỉ về vật chất mà còn về tinh thần. Việc dọn sạch nhà cửa không chỉ là lau bùn, mà là giải phóng khỏi cảm giác lo âu trước cảnh bùn đất vương vãi. Nếu có thể tổ chức được các đội tình nguyện viên lớn, được trang bị đầy đủ để hỗ trợ dọn dẹp công nghiệp, chuyên nghiệp hóa quá trình cạo bùn và vệ sinh, đó sẽ là liều thuốc tinh thần hiệu quả nhất.

Sự xuất hiện của lực lượng quân đội tại Chùa Lộc Thọ ngày 24/11 đã minh chứng cho hiệu quả của nguồn nhân lực tập trung. Họ đã cạo sạch lớp bùn dày hơn nửa mét, làm được trong một ngày công việc mà các cô giáo và Tâm phải mất cả tuần mới xong. Sự can thiệp kịp thời, đúng chỗ của nhân lực chính là yếu tố then chốt để phục hồi "sinh khí" cộng đồng.

Trận lũ đi qua, để lại những thông điệp qua từng tin nhắn, từng lời than thở. Tâm nhận tin nhắn từ bà giáo Hương: "Trường học có thể phải nghỉ hơn 10 ngày vì phải đợi sách vở từ các nhà hảo tâm". Tin nhắn thứ hai từ người quen: "Anh ơi, em mất sạch rồi…, quán không biết bao giờ mới mở cửa trở lại".

Những câu chuyện cá nhân này phản ánh sự thiếu thốn vật chất là có thật, đặc biệt là ở lĩnh vực giáo dục và kinh tế tiểu thương. Theo thống kê chính thức, thiếu thốn sách vở là khổng lồ: 82 cơ sở giáo dục báo cáo nhu cầu, cần tổng cộng hơn 142 nghìn quyển sách giáo khoa các cấp.

Tin tốt là sự hỗ trợ đã bắt đầu lan tỏa và được thể chế hóa. Bí thư Tỉnh ủy Khánh Hòa Nghiêm Xuân Thành đã yêu cầu chậm nhất ngày 29-11 học sinh vùng lũ phải trở lại trường, thể hiện quyết tâm khôi phục hoạt động giáo dục. UBND tỉnh Khánh Hòa ban hành tiêu chí hỗ trợ rõ ràng: 60 triệu đồng/nhà cho nhà bị sập hoàn toàn, 30 triệu đồng/nhà cho nhà hư hỏng nặng, và 500.000 đồng/em cho học sinh mua sách vở...

Bên cạnh đó còn rất nhiều những sự hỗ trợ khác từ nhiều nguồn trên cả nước cho đồng bào bị ảnh hưởng bão lụt. Những con số ấy, những chính sách ấy, là nền tảng để người dân gượng dậy. Nhưng để sự hỗ trợ này phát huy tối đa hiệu quả, nó cần được bổ sung bằng sự hỗ trợ mang tính nhân lực và kỹ thuật như Trơnov đã đề xuất. Thay vì chỉ là những gói cứu trợ vật chất truyền thống, một kế hoạch hồi phục toàn diện nên bao gồm:

1/ Thành lập đội kỹ thuật khẩn cấp: Đội sửa chữa xe máy, điện tử, điện lạnh miễn phí hoặc với chi phí tượng trưng do chính quyền hoặc các tổ chức xã hội huy động, đi sâu vào từng khu dân cư.

2/ Triển khai đội dọn dẹp quy mô lớn: Lực lượng thanh niên tình nguyện, quân đội, công an tiếp tục được tăng cường để dọn dẹp vệ sinh công nghiệp tại các khu vực công cộng và nhà dân gặp khó khăn.

Điều quan trọng hơn cả tiền bạc hay vật phẩm cứu trợ, chính là sự sẻ chia không biên giới, là tình người, là thứ "vốn" quý giá nhất được bồi đắp sau cơn hồng thủy. Nó không chỉ là sự an ủi, mà là sinh khí - nguồn năng lượng duy nhất có thể giúp người Nha Trang bắt đầu cuộc chiến khắc phục hậu quả dài hơi, xây dựng lại không chỉ tài sản mà cả niềm tin. Nhưng sinh khí ấy chỉ thực sự hồi phục khi họ thấy cuộc sống, với chiếc xe máy, chiếc tủ lạnh, và công việc hàng ngày, bắt đầu quay trở lại...