Thước trắc tinh 500 năm tuổi "hồi hương" sau hành trình kỳ lạ

Việc một thước trắc tinh được chế tác thế kỷ 16 vừa quay lại quê hương mình - quần đảo Scilly thuộc Vương quốc Anh - đang gây chú ý lớn. Đây vốn là 1 trong những dụng cụ hàng hải hiếm nhất thế giới, nên hành trình lênh đênh của nó càng làm tăng sức hút của câu chuyện.

Chiếc thước trắc tinh này từng nằm im hàng trăm năm dưới đáy biển ngoài khơi quần đảo Scilly, trước khi được thợ lặn kéo lên. Sau đó, nó bắt đầu một hành trình vòng quanh thế giới thú vị, khi được mua bán ở Australia và Mỹ.

Vô cùng quý giá

Cuối cùng, chiếc trắc tinh tới từ mũi Pednathise (quần đảo Scilly) - một ví dụ hiếm hoi về thiết bị định vị thế kỷ 16 từng được các thủy thủ sử dụng để xác định vĩ độ - đã trở lại quần đảo Scilly sau khi được tìm thấy ở bờ bên kia Đại Tây Dương. Số phận kỳ lạ đã đưa nó qua 3 châu lục trước khi trở về nơi nó lần đầu được tìm thấy.

Hóa ra, sau khi được bán và rời khỏi Vương quốc Anh, thước trắc tinh này đã được đưa vào các bộ sưu tập tư nhân ở Australia và Mỹ. Theo thời gian, danh tính thực sự của nó bị lãng quên, cho đến khi nó được đưa đến một bảo tàng ở Florida Keys, Mỹ.

"Chúng tôi rất vui mừng khi mẫu vật thước trắc tinh hiếm hoi này trở về Scilly và được bảo quản tại bảo tàng nơi đây" - Xavier Duffy, người phụ trách bảo tàng quần đảo Scilly, cho biết - "Chính hành trình đáng kinh ngạc và sự trở lại bất ngờ của nó càng khiến nó trở nên đặc biệt. Chúng tôi rất háo hức được chia sẻ câu chuyện về nó với du khách".

Trong quá khứ, các thợ lặn địa phương đã tìm thấy thước trắc tinh làm bằng đồng này vào cuối những năm 1980, trên một xác tàu Tây Ban Nha đắm gần mũi Pednathise. Nơi đây là một phần của The Western Rocks - nhóm các vách đá không người ở - ở phía Tây Nam quần đảo Scilly. Quần đảo Scilly, cách đất liền gần 50km, vốn cũng rất nổi tiếng với các vụ đắm tàu. Không rõ con tàu vô danh này đã làm gì ở đó, nhưng có thể nó liên quan tới giai đoạn hạm đội Tây Ban Nha tìm cách lật đổ Nữ hoàng Elizabeth I vào năm 1588.

Chiếc thước trắc tinh được vớt từ mũi Pednathise dù không còn hoàn chỉnh nhưng vẫn vô cùng quý giá: Đây là 1 trong những công cụ hàng hải quý hiếm nhất, và chỉ có khoảng 120 chiếc được biết đến trên thế giới. Những bí ẩn xung quanh chúng càng khiến chúng hấp dẫn hơn.

Liên quan tới thước trắc tinh, tác giả Philip Pullman đã xem các mẫu vật thước trắc tinh tại Bảo tàng Lịch sử khoa học ở Oxford. Trong loạt sách đình đám His Dark Materials (mới được chuyển thể thành phim) của mình, ông đã dựa trên hình dáng của thước trắc tinh để tạo ra alethiometer - một thiết bị huyền bí - và càng khơi dậy tò mò của độc giả trẻ về thiết bị cổ xưa này.

Thậm chí, 1 trong những thước trắc tinh ở Bảo tàng Lịch sử khoa học ở Oxford từng thuộc về Nữ hoàng Elizabeth I. Nó được tạo ra vào năm 1559 và có thể là món quà từ sủng thần của bà, Robert Dudley. Vẻ ngoài lộng lẫy của món quà này được coi như biểu tượng về học thức và uy tín của Nữ hoàng.

Khép lại một hành trình dài

Có một giai đoạn, chiếc thước trắc tinh tại mũi Pednathise bị nhận dạng nhầm với một thước trắc tinh khác được tìm thấy trên tàu Nassau - một con tàu của Hà Lan bị chìm ngoài khơi Malaysia vào năm 1606. Nó từng nằm trong bộ sưu tập của một người đàn ông đến từ Nam Australia nhưng sau đó đã bị nhà nước tịch thu khi ông này bị kết án về các tội nghiêm trọng.

Bẵng đi một thời gian, thước trắc tinh tại mũi Pednathise lại được một người buôn đồ cổ người Australia nhắc đến trong một nhóm chat. Người này khoe rằng ông đã trả "giá rẻ mạt" để mua nó dù trên thực tế, nó trị giá hàng trăm nghìn USD. Thật kỳ lạ, sau đó, nó lại được một đại lý xe hơi ở New Jersey, Mỹ, tặng cho Bảo tàng Hàng hải Mel Fisher ở Florida Keys.

Nhờ nghiên cứu của James Jobling - chuyên gia người Mỹ về thước trắc tinh - thuộc Chương trình Khảo cổ hàng hải tại Đại học Texas A&M, danh tính thực sự của thiết bị này mới được tìm lại. Công trình của Jobling - và ký ức của 1 trong những thợ lặn tìm ra nó trước kia - đã xác nhận nó thật sự là thước trắc tinh mũi Pednathise đã thất lạc từ lâu.

Sau đó, nó còn dừng chân ở 2 nơi nữa là phòng thí nghiệm của Jobling ở Texas và Bảo tàng Hàng hải quốc gia ở Falmouth, Vương quốc Anh. Sau khi xác nhận nguồn gốc Scilly của nó, Bảo tàng Hàng hải Mel Fisher đã liên hệ với Hiệp hội Bảo tàng Quần đảo Scilly và đồng ý trả lại hiện vật này cho quần đảo Scilly.

Hiện thước trắc tinh của mũi Pednathise đã được chuyển lại quần đảo Scilly và đang được chuyên gia bảo quản kim loại Laura Ratcliffe kiểm tra sau một thời gian được bảo quản tạm thời tại Bảo tàng Hàng hải quốc gia ở Falmouth.

Dự kiến năm 2026 tới, nó sẽ được trưng bày trang trọng ở vị trí trung tâm trong tủ trưng bày hàng hải tại bảo tàng đang được tân trang của quần đảo Scilly. Bảo tàng này nằm trên hòn đảo đông dân nhất là St Mary's.

Phụ trách bảo tàng Xavier Duffy nói rằng việc thước trắc tinh của mũi Pednathise được mang trở lại Scilly đã khép lại một chương hấp dẫn của lịch sử hàng hải - khi đưa về cho nơi đây một cổ vật hiếm và có ý nghĩa khoa học về lịch sử hàng hải.

"Thật đúng là thời điểm tuyệt vời vì bảo tàng của chúng tôi sẽ mở cửa vào mùa Thu tới" - Lydia Bassett, Giám đốc Nghệ thuật và di sản Scilly, nói thêm - "Phòng trưng bày hàng hải sẽ kể câu chuyện về nhiều vụ đắm tàu trên Scilly. Chúng tôi rất vui mừng khi được nhận lại chiếc thước trắc tinh này".

Trước thước trắc tinh mũi Pednathise, một số thước trắc tinh có giá trị lịch sử lớn khác đã được phát hiện gần đây. Cụ thể, năm 2014, các nhà khoa học đã phát hiện ra thước trắc tinh Sodre - được coi là lâu đời nhất - trên xác một con tàu Bồ Đào Nha chìm vào năm 1503 ở ngoài khơi biển Oman. Điều này đã hé lộ manh mối về ngành hàng hải thời kỳ đầu của Bồ Đào Nha.

Cũng trong năm này, thước trắc tinh Ottoman bí ẩn cũng được phát hiện. Được làm vào khoảng năm 1700, thước trắc tinh này chứa những bộ phận cũ hơn của thước trắc tinh Andalusia hồi thế kỷ 11. Đáng nói, nó được thiết kế cho vĩ độ ở phía Nam xích đạo - điều chưa từng thấy ở thước trắc tinh nào thời kỳ đó.