Thích ứng thiên tai "vượt quy luật" - Bài 1: Hành động trước thách thức cực đoan

Những diễn biến thiên tai bất thường trong năm 2025 đặt Việt Nam phải đối mặt với các hiện tượng thời tiết "vượt quy luật". Trước bối cảnh đó, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã rốt ráo chỉ đạo sát sao, hành động khẩn trương cấp thiết để ứng phó trước biến đổi khí hậu ngày càng khó lường.

Những động thái này không chỉ cho thấy tính chất khốc liệt của hình thái thiên tai "bão chồng bão, lũ chồng lũ" mà còn khẳng định quyết tâm cao độ của Chính phủ trong việc bảo vệ tính mạng và tài sản người dân cũng như ứng phó dài hạn trước thiên nhiên khắc nghiệt.

Thông tấn xã Việt Nam giới thiệu loạt bài "Thích ứng thiên tai "vượt quy luật"" đi sâu phân tích những tác động khắc nghiệt của thiên tai "vượt quy luật" trong năm 2025, ghi nhận nỗ lực chỉ đạo sát sao của Chính phủ, cùng các giải pháp cấp bách và dài hạn nhằm nâng cao năng lực chống chịu, tái cấu trúc tư duy ứng phó và bảo vệ an toàn cho người dân. Đồng thời, loạt bài cũng đặt ra vấn đề cấp bách giải quyết ngập lụt ngày càng nghiêm trọng tại Đà Nẵng và các đô thị lớn cũng như áp lực nâng năng lực dự báo, cảnh báo trước thách thức diễn biến ngày càng cực đoan của thời tiết. 

Bài 1: Hành động trước thách thức cực đoan

Theo Cục Quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), tính từ đầu năm 2025 đến ngày 24/11, thiên tai xảy ra dồn dập trên phạm vi cả nước, gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng với tổng thiệt hại ước tính hơn 85.000 tỷ đồng.

Đến thời điểm này, năm 2025 ghi nhận 21 cơn bão và áp thấp nhiệt đới trên Biển Đông, dồn dập với nhiều diễn biến bất thường, trái quy luật. Ba cơn bão rất mạnh là số 5, 10, 13 buộc Thủ tướng Chính phủ phải lập Ban Chỉ đạo tiền phương để ứng phó.

Bão lũ dồn dập, vượt quy luật

Mưa lớn cực đoan, lũ vượt lịch sử trên 13 tuyến sông khu vực Bắc Bộ và Trung Bộ; ngập lụt rất nghiêm trọng tại các đô thị, vùng trũng thấp, nhất là tại thành phố Hà Giang, Thái Nguyên, Bắc Ninh, Hà Nội, Thanh Hóa, Nghệ An, Quảng Trị, Huế, Đà Nẵng, Quảng Ngãi, Gia Lai, Đắk Lắk, Khánh Hòa...

Nhiều khu vực trong thời gian ngắn phải hứng chịu tất cả các đợt thiên tai trên dẫn đến hình thái thiên tai kép bão chồng bão, lũ chồng lũ, lũ quét, sạt lở đất, nhất là tại các tỉnh miền núi, trung du Bắc Bộ, Trung Bộ, đe dọa nghiêm trọng đến an toàn các công trình phòng, chống thiên tai, cơ sở hạ tầng, nhất là hệ thống giao thông, viễn thông, điện lực, đê điều, hồ đập…

Riêng đợt mưa lũ Nam Trung Bộ từ 16–22/11 mới đây được đánh giá là một hiện tượng cực đoan, vượt kỷ lục lịch sử khi lượng mưa tại nhiều trạm đều vượt các mức từng ghi nhận. Một số trạm khác như Sơn Thành Tây, Sơn Thành Đông, Hòa Mỹ Tây, Sông Hinh (Đắk Lắk) ghi nhận lượng mưa tới 1.000 - 1.200 mm chỉ trong vài ngày. Theo phân loại của Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO), đây là các sự kiện hiếm gặp, gần như không thể dự báo chính xác định lượng.

Theo Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia, từ ngày 16-22/11, lũ lớn, đặc biệt lớn và lũ lịch sử đã xuất hiện trên nhiều sông từ Quảng Trị đến Khánh Hòa và Lâm Đồng. Nhiều sông lớn cùng vượt lũ lịch sử. Hiện tượng lũ phá kỷ lục trên 3–5 lưu vực là cực kỳ hiếm, gần như chưa từng xuất hiện trong hơn 50 năm quan trắc và vượt xa các mức lũ thông thường hàng năm.

Những tháng cuối năm 2025, bão số 15 và hoàn lưu bão dự báo tiếp tục gây ảnh hưởng cho khu vực Nam Trung Bộ vừa bị thiệt hại nặng nề do mưa lũ.

Diễn biến bão, lũ lớn bất thường này là một minh chứng rõ ràng cho thấy quy luật thời tiết truyền thống đang thay đổi, ngày càng cực đoan, khó lường do tác động của biến đổi khí hậu dẫn đến sự thay đổi của hoàn lưu, bão và áp thấp nhiệt đới.

Việt Nam đã đạt được những kết qủa quan trọng trong việc chủ động phòng chống thiên tai và biến đổi khí hậu song vẫn có những vấn đề đặt ra trước diễn biến thời tiết ngày càng cực đoan bất thường.

Báo cáo về nhiệm vụ và giải pháp khắc phục hậu quả mưa lũ sau bão số 11 của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng chỉ ra, công tác dự báo mưa lớn cực đoan, lũ đặc biệt lớn, vượt lịch sử còn hạn chế, chưa dự báo sớm được các giá trị vượt lịch sử trong đợt mưa lũ. Năng lực chống chịu trước thiên tai của các công trình cơ sở hạ tầng còn hạn chế, nhất là với tình huống đặc biệt lớn, vượt lịch sử.

Năng lực theo dõi giám sát thiên tai, cứu hộ, cứu nạn còn hạn chế... Phương tiện, trang thiết bị phục vụ công tác ứng phó thiên tai, cứu hộ cứu nạn còn thiếu, chưa đáp ứng được yêu cầu, nhất là với khu vực vùng sâu, vùng xa.

Phương án ứng phó với lũ lịch sử còn bị động, nhiều tồn tại; hồ chứa thủy điện nhỏ chưa được quản lý, theo dõi giám sát chặt chẽ từ khâu xây dựng, quản lý hồ sơ, vận hành...

Trong khi đó, mức độ đầu tư cho cơ sở hạ tầng phòng chống thiên tai (hệ thống đê điều, hồ đập, dự báo, cảnh báo,…), hạ tầng công cộng và nhà dân chưa đủ sức chống chịu với sức tàn phá thiên tai, lũ lụt.

Trong báo cáo "Việt Nam 2045 – Tăng trưởng xanh hơn", Ngân hàng Thế giới ( WB) nhấn mạnh Việt Nam cần chuyển từ mô hình "chống đỡ" sang "chủ động thích ứng" với biến đổi khí hậu. WB khuyến nghị Chính phủ kiến tạo môi trường chính sách thuận lợi để khuyến khích doanh nghiệp và cộng đồng đầu tư vào công nghệ giảm rủi ro thiên tai.

Các chuyên gia cũng cho rằng Việt Nam cần tiếp tục mở rộng đầu tư vào hạ tầng bền vững, nâng cao năng lực cảnh báo sớm, thúc đẩy tài chính xanh và đẩy mạnh hợp tác với khu vực tư nhân. Đồng thời, cần cập nhật các tiêu chuẩn khí tượng thủy văn để phù hợp với điều kiện khí hậu cực đoan hiện nay.

Nhiệm vụ cấp bách

Ứng phó với thiên tai, biến đổi khí hậu đã trở thành nhiệm vụ cấp bách. Cả hệ thống chính trị, Chính phủ, bộ ngành, địa phương vào cuộc khẩn trương, tích cực. Từ cuộc họp khẩn trực tuyến khi đi công cán nước ngoài cho đến những phát biểu tại diễn đàn quốc tế, người đứng đầu Chính phủ đều nhất quán thông điệp tập trung cao nhất cho con người.

Kết luận cuộc họp khẩn trực tuyến khắc phục hậu quả mưa lũ ở miền Trung lúc 2h sáng ngày 23/11 từ Nam Phi, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh, "nhân dân cần nhất chúng ta trong những lúc khó khăn", các chủ thể liên quan phải đặt mình vào địa vị người dân để khắc phục hậu quả thiên tai nhanh nhất, hiệu quả nhất, với tinh thần tập trung cao nhất cho con người.

Trước đó, phát biểu tại hội nghị cấp cao trực tuyến về hành động khí hậu do Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres và Tổng thống Brazil Luiz Inácio Lula da Silva đồng chủ trì, hồi tháng 4 năm nay, Thủ tướng Phạm Minh Chính khẳng định Việt Nam coi việc ứng phó với biến đổi khí hậu là mệnh lệnh của thời đại. Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính cho rằng chuyển đổi xanh là xu thế tất yếu, là lựa chọn chiến lược, động lực đột phá và ưu tiên hàng đầu, lấy con người làm trung tâm, để thúc đẩy phát triển nhanh và bền vững trong giai đoạn tới, kiên quyết "không hi sinh bảo vệ môi trường để đổi lấy tăng trưởng kinh tế đơn thuần".

Chia sẻ về việc Việt Nam đang khẩn trương thực hiện các hành động khí hậu một cách đồng bộ, toàn diện, có lộ trình, kế hoạch, Thủ tướng Chính phủ cho biết, Việt Nam đang không ngừng nỗ lực để hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách, khuôn khổ pháp lý cần thiết cho chuyển đổi xanh, bao gồm quy hoạch quốc gia, quy hoạch tổng thể năng lượng, các chiến lược, kế hoạch phát triển ngành mũi nhọn, các văn bản tháo gỡ khó khăn với nhiều cơ chế mới, đột phá trong lĩnh vực năng lượng, cũng như các đề án hỗ trợ cho các khu vực dễ bị tổn thương và người dân ở các khu vực bị thiệt hại do biến đổi khí hậu.

Tại cuộc họp ứng phó bão số 15 vào sáng 26/11, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà - Phó Trưởng ban Thường trực Ban Chỉ đạo Phòng thủ dân sự quốc gia đánh giá cao sự chủ động của các địa phương nhưng đồng thời nhấn mạnh: Thiên tai là khách quan, nhưng những gì có thể phòng tránh mà không làm được thì phải xác định rõ trách nhiệm.

Phó Thủ tướng cũng yêu cầu đánh giá nguyên nhân gây ra lũ quét, sạt lở vừa qua, phân biệt giữa yếu tố tự nhiên và do con người, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm để bảo vệ tính mạng người dân. Các địa phương phải dựa vào bản đồ ngập lũ lịch sử để xác định khu vực thấp, chấp nhận sống chung với thiên tai và chuẩn bị phương án ứng phó phù hợp.

Về quy trình vận hành hồ thủy điện, Phó Thủ tướng nêu rõ cần rà soát trách nhiệm của chủ hồ và quy trình liên hồ, bảo đảm thông tin đến hạ du kịp thời. "Nếu không có biện pháp kiểm soát điều tiết, việc xả lũ đột ngột có thể gây ra lũ quét, mất an toàn cho người dân", Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Phó Thủ tướng cũng đề nghị Văn phòng Ban Chỉ đạo Phòng thủ dân sự quốc gia phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường xây dựng khung phương án ứng phó cho từng cấp độ thiên tai, tổ chức diễn tập hàng năm, đặc biệt ở các khu vực dễ xảy ra lũ ống, lũ quét, sạt lở.

Đồng thời, các bộ, ngành phải phối hợp với các viện nghiên cứu, cơ quan khoa học về thủy lợi, khí tượng và quản lý tài nguyên nước để nắm chắc tình hình, đánh giá chính xác các rủi ro liên quan đến nước, từ đó kiểm soát tốt và giảm thiểu thiệt hại cho nhân dân.

Phó Thủ tướng đặc biệt nhấn mạnh đến việc đánh giá lại các bản đồ ngập lụt, lũ quét, sạt lở, tai biến địa chất của 34 tỉnh thành. "Bản đồ dự báo là công cụ chính để xây dựng kịch bản, phương án ứng phó. Nếu không có, việc dự báo cũng sẽ gặp khó khăn," Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Thực hiện các giải pháp khắc phục hậu quả thiên tai, phục hồi sản xuất tại các địa phương khu vực miền Trung, Chính phủ cũng vừa ban hành Nghị quyết số 380/NQ-CP ngày 25/11/2025. Để phấn đấu tăng trưởng kinh tế cả năm 2025 đạt trên 8% và năm 2026 đạt từ 10% trở lên, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu triển khai đồng bộ, hiệu quả các giải pháp, chính sách hỗ trợ, kết hợp chặt chẽ việc hỗ trợ khắc phục hậu quả với việc tái cơ cấu lại sản xuất, sắp xếp lại dân cư tại các khu vực nguy hiểm, chủ động khôi phục hạ tầng, nâng cao năng lực chống chịu, thích ứng bền vững với thiên tai…

Về ứng phó lâu dài, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp nêu ra những giải pháp cụ thể, các bộ, ngành và địa phương tổ chức thực hiện và tăng cường kiểm tra thực hiện nghiêm túc các quy hoạch liên quan đến đê điều, phòng chống thiên tai, quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội…; trong đó đặc biệt tập trung rà soát lại quy hoạch phòng, chống lũ, quy hoạch đê điều; tăng cường quản lý việc khai thác, sử dụng lòng, bờ, bãi sông để chống lấn chiếm hành lang thoát lũ.

Đồng thời, nghiên cứu, điều chỉnh thẩm quyền chỉ đạo điều hành chống lũ trên lưu vực sông trong mùa mưa, lũ hoặc khi có tình huống thiên tai bất thường theo hướng giao một cơ quan chỉ đạo, điều hành xuyên suốt để bảo đảm tính thống nhất. Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp cũng nhấn mạnh việc đầu tư, nâng cấp hệ thống đê điều, hồ đập, công trình cơ sở hạ tầng khác có trọng tâm, trọng điểm; đặc biệt ưu tiên nguồn lực xử lý dứt điểm các trọng điểm đê điều, hồ đập theo hướng bền vững, chống được bão, lũ lịch sử.

Việt Nam không thể đứng ngoài vòng xoáy khí hậu cực đoan. Và, đây chính là những giải pháp trước mắt cũng như chiến lược thích ứng dài hạn cần thiết của một quốc gia đang ở tâm điểm của biến đổi khí hậu.

Bài 2: Đà Nẵng cấp bách chống ngập úng, sạt lở đất