Thể thao Việt Nam: Đột phá lương, thưởng nhưng có bớt lo?

Bộ VH, TT&DL vừa chủ trì hội nghị lấy ý kiến chuyên gia dự thảo Nghị định mới thay thế Nghị định 152 năm 2018 của Chính phủ "Quy định chế độ chính sách đối với thành viên đội thể thao tham gia tập trung tập huấn, thi đấu". Một loạt các đề xuất về chế độ bồi dưỡng, chính sách tiền lương và tiền thưởng thành tích mang tính đột phá, chưa từng có tiền lệ đã được đưa vào dự thảo với mức tăng từ 2-10 lần so với Nghị định 152.

1. Những đề xuất chính trong dự thảo có thể nói là một "cuộc cách mạng" về tài chính trong việc giải quyết bài toán thu nhập của những người đang tham gia vào thể thao đỉnh cao. Tiêu biểu như việc các VĐV, HLV sẽ được tăng gấp đôi tiền công làm việc từ 7 triệu đồng/người/tháng lên 14 triệu đồng/người/tháng, hay tiền ăn của VĐV sẽ được tăng lên 405.000 đồng/người/ngày. VĐV đạt thành tích xuất sắc sẽ được hưởng chế độ trợ cấp hàng tháng theo mức cụ thể: Huy chương Olympic là 40.000.000 đồng/người/tháng; HCV Asiad là 20.000.000 đồng/người/tháng; Vượt qua vòng loại tham dự Olympic, huy chương Paralympic Games là 10.000.000 đồng/người/tháng. VĐV được hỗ trợ theo 1 chu kỳ (4 năm) tính từ thời điểm đạt thành tích cho tới kỳ Đại hội kế tiếp.

Đặc biệt, tiền thưởng HCV Olympic sẽ đạt đến con số choáng ngợp, tăng từ 350 triệu đồng lên 3,5 tỉ đồng (10 lần). HCV Asiad được thưởng 700 triệu đồng (tăng 6 lần), trong khi HCV SEA Games được thưởng 60 triệu đồng…

Sự đột phá không chỉ nằm ở những con số "gây sốc" mà là sự thể hiện một tư duy mới của các nhà quản lý thể thao: Lấy tài chính làm đòn bẩy, tạo động lực kích thích cho VĐV ngay từ lúc tập luyện, qua đó khai thác những điểm nổi trội về tinh thần nhằm bù đắp khuyết điểm về thể hình và điều kiện vật chất thua kém so với nhiều nền thể thao khác…

Tất nhiên là trong thể thao đỉnh cao, không cứ phải thưởng cao, lương tăng thì tự nhiên thành tích sẽ vượt đỉnh. Nói đúng hơn, đó chỉ là phần ngọn của một quá trình vươn tầm, nhưng xét ở khía cạnh chiến lược, nếu nghị định thay thế cho Nghị định 152 được thông qua, cũng thể hiện được chủ trương lấy HLV, VĐV làm trọng tâm trong công cuộc phát triển thể thao quốc gia, chăm lo và quan tâm đến sự hy sinh đóng góp của họ, xem đó là điểm mấu chốt của một nền thể thao có khả năng đào tạo ra các cá nhân kiệt xuất, có thành tích vượt trội thay thế cho các hoạt động đầu tư dàn trải, cào bằng, chạy theo số lượng, thiếu chọn lọc.

Những thay đổi này cũng sẽ tác động lớn đến nhận thức xã hội về "nghề thể thao". Khi thu nhập của VĐV đỉnh cao tăng lên, không chỉ "sống khỏe" mà có thể "giàu hơn" nhờ thành tích, thì sẽ giải được bài toán "hậu thi đấu", thu hút nhiều gia đình quyết định đầu tư cho con em mình theo đuổi thể thao như nghề nghiệp có sức hút. Đó chính là nền tảng để thể thao Việt Nam phát triển thể thao chuyên nghiệp trong tương lai.

2. Các HLV và VĐV đón nhận thông tin với tâm trạng rất kỳ vọng, nhưng cũng cần phải thực tế: Thứ nhất, đây chỉ là giai đoạn lấy ý kiến cho các đề xuất cũng chỉ mới ở mức dự thảo trước khi hoàn chỉnh trình Bộ và sau đó là Chính phủ phê duyệt trong thời gian tới. Kế đến, "đụng" tới bài toán tài chính, thì cần có tính toán, đề xuất có tính khả thi. Chưa kể, việc xây dựng các khung lương, thưởng cần có yếu tố công bằng giữa HLV và VĐV, tính chất của các môn thể thao hay thậm chí là của từng chiếc huy chương…

Thể thao Việt Nam đang ở tiến trình hội nhập sâu với thế giới. VĐV nước ta đang tham gia đầy đủ các sự kiện thể thao khu vực, châu lục và cả thế giới quanh năm, trong khi số lượng dự các kỳ SEA Games hay Asiad đều có xu hướng tăng lên. Trong khi đó, với Olympic thì chúng ta phải thi đấu vòng loại để tìm suất, nhưng việc tập luyện cho các giải đấu loại nếu cũng được tính ở chế độ đặc biệt thì sẽ "phình to" ngân sách.

Vì vậy, ngành thể thao cần rất nhiều tiền nếu căn cứ vào các đề xuất trong dự thảo. Chưa biết số tiền tăng lên ấy được lấy từ đâu. Nếu vẫn là ngân sách Nhà nước thì các cơ quan chức năng sẽ phải cân nhắc điều phối để vừa tạo được động lực mới trong đầu tư phát triển thể thao, vừa không tạo ra sự phụ thuộc, "ỷ lại" quá mức của ngành thể thao với hoạt động đầu tư công.

3. Đặt trong bối cảnh mà thể thao Việt Nam đang quyết tâm thực hiện chiến lược đầu tư trọng điểm, tiến đến đưa nền thể thao đạt đẳng cấp châu lục, thế giới trong kỷ nguyên vươn mình của đất nước, thì tăng thu nhập VĐV, HLV đỉnh cao là sự thay đổi bắt buộc, nhưng để đạt được các con số mơ ước như trong dự thảo của nghị định thay thế Nghị định 152, thì chính ngành thể thao phải thúc đẩy những thành phần khác trong chiến lược tổng thể.

Đơn cử như "kinh tế thể thao" bao giờ thành hình và được vận hành minh bạch, thoát khỏi "tấm áo chật" tài trợ - quảng cáo bấy lâu nay? Tổng nguồn thu đạt bao nhiêu? Tỷ trọng đóng góp trực tiếp vào thu nhập của VĐV, HLV phải ở mức nào mới phù hợp?

Kế đến, là công tác xã hội hóa sẽ thay đổi như thế nào để tăng được mức thu nhập như kỳ vọng của dự thảo Nghị định thay thế? Hiểu một cách đơn giản, nếu chúng ta đã và sẽ làm tốt công tác xã hội hóa, thì có thể sẽ chẳng có đề xuất đột biến như lần này. Vì trên thực tế, các VĐV đỉnh cao vẫn luôn có tiền thưởng phát sinh ở các giải nội địa hay đoạt thành tích cao trên thế giới thông qua nguồn tài trợ. Nếu làm tốt công tác xã hội hóa, hay xa hơn, là có một nền "kinh tế thể thao" đúng nghĩa thì thu nhập VĐV, HLV có khi còn cao hơn những gì mà ngành thể thao đề xuất trong dự thảo.

Rõ ràng, đây không phải là chuyện "con gà và quả trứng". Việc tăng chế độ bồi dưỡng trong tập luyện và dùng tiền thưởng kích thích thành tích là một hoạt động đầu tư mang tính nền tảng, có ý nghĩa chiến lược. Muốn có thành tích vượt trội, cách đầu tư cũng không thể ở trạng thái bình thường, theo thông lệ. Không thể đợi VĐV có thành tích cao thì mới áp dụng cơ chế thu nhập đặc biệt.

Chính vì thế, vấn đề không phải nằm ở thành tích mà ở cách ngành thể thao tạo ra nguồn tài chính để đầu tư dài hạn, đầy đủ và phù hợp nhu cầu phát triển. Ở một số nội dung thi đấu, tại các môn thể thao khó, các chế độ bồi dưỡng đều vượt quá mức đề xuất của dự thảo nghị định thay thế, nhưng thậm chí là còn chưa giúp cho VĐV có huy chương Asiad. Trước sau, vẫn phải phụ thuộc vào khả năng tạo nguồn của ngành thể thao.

Dù sao, việc đưa ra những mức tăng trong cả chế độ tập luyện và tiền thưởng thành tích đã thể hiện được mối quan tâm của cơ quan quản lý, đồng thời cũng là cơ sở để thay đổi góc nhìn của xã hội về sự đóng góp của HLV, VĐV đỉnh cao.

Ở khía cạnh nào đó, thì đây cũng là áp lực cho những đơn vị quản lý, Liên đoàn/Hiệp hội và cả các CLB để năng động hơn trong công tác vận động tài chính để chung tay với ngân sách nhà nước chăm lo cho VĐV đỉnh cao. Chúng ta đã từng có một vài môn mà việc xã hội hóa được tiến hành triệt để từ khi huấn luyện cho đến khi tham gia thi đấu quốc tế mà không cần dùng đến ngân sách.