"The Lute Player" - kiệt tác vừa được "tìm lại" nhờ AI?

Một câu chuyện thú vị: bức The Lute Player (Người chơi đàn luýt) phiên bản Badminton từng được nhà đấu giá Sotheby's bán vào năm 2001 với giá 71.000 bảng Anh (khoảng 95.500 USD). 

Bức tranh khi đó chỉ được coi là bản sao tranh của Caravaggio. Để rồi mới đây, phân tích bằng trí tuệ nhân tạo (AI) chỉ ra rằng có 85,7% khả năng đây là tranh thật của Caravaggio.

Cần nhắc lại Caravaggio là một trong những nghệ sĩ được kính trọng nhất trong nghệ thuật phương Tây. Thế nhưng, ngày nay chỉ có vài chục tác phẩm của ông còn tồn tại.

Thật giả lẫn lộn           

Phân tích khoa học mới đây chỉ ra rằng: bức The Lute Player từng được Nhà Badminton (ở Gloucestershire, Anh) mua hồi thế kỷ 18 thật sự là do Caravaggio vẽ, với xác suất lên tới 85,7%. Trước đây, bức tranh này bị nhà đấu giá Sotheby's và Bảo tàng Metropolitan ở New York coi là bản sao.

Cụ thể, các thử nghiệm sử dụng AI cho thấy bức tranh này "tương đồng mạnh mẽ" với các bức tranh đã được xác thực. Nghiên cứu được thực hiện bởi công ty Art Recognition (hợp tác với Đại học Liverpool và nhiều đơn vị khác) - một công ty công nghệ của Thụy Sĩ, chuyên dùng ứng dụng AI để xác thực tác phẩm nghệ thuật. Người đứng đầu công ty, Tiến sĩ Carina Popovici, cho biết: "Mọi thứ được xác định trên 80% đều có khả năng cao là sự thật".

Caravaggio được coi là nhà cách mạng trong giới nghệ sĩ. Ông được biết tới bởi tính hiện thực và cách sử dụng triệt để hiệu ứng sáng tối trong các tác phẩm. Các bức tranh của ông hiếm đến mức khi một bức được phát hiện vào năm 2019, nó đã được định giá lên tới 96 triệu bảng Anh!

Nhưng vào năm 1969, Sotheby's đã bán bức The Lute Player của Nhà Badminton với tư cách là bản sao chép "theo Caravaggio", giá chỉ 750 bảng Anh. Năm 2001, họ lại bán nó với tư cách là "thuộc vòng ảnh hưởng của Caravaggio" với giá 71.000 bảng Anh.

Người mua khi đó là nhà sử học nghệ thuật kiêm chủ phòng tranh người Anh Clovis Whitfield - một chuyên gia về các bậc thầy cổ điển Italy. Ông Whitfield đánh giá cao chất lượng của bức tranh và thấy nó "hoàn toàn phù hợp" với miêu tả mà nhà sử học nghệ thuật Giovanni Baglione viết trong cuốn tiểu sử năm 1642 về Caravaggio. "Baglione đã đề cập đến những chi tiết được quan sát tỉ mỉ như hình ảnh phản chiếu của những giọt sương trên những bông hoa" - Whitfield nói.

Bức The Lute Player của Whitfield là 1 trong 3 phiên bản được tìm thấy. Một phiên bản đã được xác thực, hiện đang lưu giữ tại Bảo tàng Hermitage (Nga). Một phiên bản nằm trong Bộ sưu tập Wildenstein, từng được trưng bày tại Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan từ năm 1990 đến năm 2013.

Năm 1990, Keith Christiansen, khi đó là người đứng đầu bộ phận hội họa châu Âu của Bảo tàng Metropolitan, đã miêu tả phiên bản trong Bộ sưu tập Wildenstein là bản gốc và phiên bản Badminton là bản sao.

Whitfield đã mua bức tranh này cùng Alfred Bader - một nhà sưu tập đã qua đời năm 2016. Christiansen từng viết cho Bader vào năm 2007 rằng: "Chắc chắn  không một học giả hiện đại nào từng hoặc sẽ nghĩ rằng bức tranh của ông có thể là do Caravaggio vẽ".

Mở ra cuộc tranh luận lớn

Ông Clovis Whitfield cho rằng Keith Christiansen và một số học giả người Italy đã "bị mắc kẹt trong truyền thống" khi không chấp nhận phiên bản Badminton, dù nhiều chuyên gia khác đã ủng hộ nó. "Kết quả AI đã đánh bật quan điểm của ông Christiansen" - ông nói.

Phân tích của Art Recognition còn kết luận rằng phiên bản Wildenstein "không phải là tranh thật". Bằng chứng bao gồm các hình ảnh miêu tả cây đàn luýt. David Van Edwards, một nhà sản xuất đàn luýt hàng đầu và là chủ tịch Hiệp hội đàn luýt, cho biết nhạc cụ trong phiên bản Wildenstein có "nhiều lỗi", không giống như trong phiên bản Badminton và Hermitage.

William Audland KC, một luật sư và là người đang viết cuốn sách về The Lute Player, nêu ý kiến: "Là một luật sư tranh tụng, tôi xem xét tất cả bằng chứng theo góc nhìn khoa học pháp y. Và tôi thấy thật quá bất công khi có học giả cho rằng phiên bản Wildenstein là đích thực, còn phiên bản Badminton là một bản sao kém chất lượng".

"Đánh giá toàn diện các bằng chứng liên quan, có thể đưa ra kết luận ngược lại. AI cũng xác nhận kết luận đó, một cách khách quan, chứ không mang màu sắc chủ quan như nhiều học giả" - ông nói tiếp - "Phiên bản Badminton là một bức tranh đáng kinh ngạc. Nó khiến ta phải nín thở khi chiêm ngưỡng".

Năm 1597, Caravaggio vẫn là 1 nghệ sĩ nghèo khó, sống lang thang trên đường phố Rome. May mắn, ông được Hồng y Francesco Maria del Monte cung cấp thức ăn và chỗ ở. Ngay sau đó, Caravaggio đã vẽ bức The Lute Player để thể hiện tài năng của mình trước người bảo trợ quan trọng này.

Cuối những năm 1620, bộ sưu tập của Hồng y Del Monte được rao bán. Antonio Barberini - trong tương lai cũng là một Hồng y - đã mua 5 bức tranh của Caravaggio, bao gồm bức The Lute Player. Một thế kỷ sau, bức tranh này lại được Công tước Beaufort thứ 3 của Nhà Badminton mua lại.

Ngày 27/9 vừa qua, Whitfield và Popovici đã mở đầu loạt thảo luận về bức tranh trong podcast mới có tựa đề Is It?. Dẫn chương trình là Tiến sĩ Noah Charney - người cũng đang chuẩn bị một bài báo về bức tranh.

Ngoài ra, Geraldine Norman, chuyên gia hàng đầu về thị trường nghệ thuật, sẽ khám phá toàn bộ câu chuyện về bức tranh trong một bộ phim tài liệu dài đang được thực hiện.

Phiên bản Badminton hiện đang được cất giữ tại London. Whitfield muốn tác phẩm này được đưa vào bộ sưu tập công cộng, ngay khi Phòng trưng bày Quốc gia vừa có được khoản đầu tư mang tính bước ngoặt trị giá 375 triệu bảng Anh.

Trong danh mục bán đấu giá năm 2001, Sotheby's lưu ý rằng họ "có lý do chính đáng" để tin tác giả bức tranh này là Carlo Magnone. Họa sĩ Italy ít tên tuổi này được ghi nhận đã vẽ 1 bản sao dựa trên bức The Lute Player của Del Monte vào năm 1642.

George Gordon, người đứng đầu bộ phận Tranh của các bậc thầy cổ điển toàn cầu của Sotheby's lưu ý rằng nhiều bức tranh của Caravaggio đã bị các nghệ sĩ khác sao chép, ngay khi danh họa còn sống, như đã được chỉ ra trong "các nguồn viết tay và bản kê khai ở La Mã đầu thế kỷ 17".

"Tôi không thấy nghiên cứu Caravaggio nào trong những năm gần đây có thể làm thay đổi hoàn toàn nhận định chung hồi năm 2001 về tác phẩm này" - ông nói.