Sử dụng AI có trách nhiệm trong truyền thông số

Sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI), đặc biệt là AI tạo sinh đang mang đến nhiều đột phá cho ngành truyền thông. 

AI giúp giảm đáng kể thời gian và chi phí sản xuất, mở ra cơ hội sáng tạo cho cả những người không chuyên nhưng cũng đặt ra thách thức lớn về tính minh bạch, độ tin cậy của thông tin và trách nhiệm của người sử dụng.

Để giải quyết những thách thức trong quản trị AI, nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế, hội nghề nghiệp đã sớm ban hành bộ quy tắc ứng xử, khung điều chỉnh AI, nhằm bảo đảm công nghệ này được ứng dụng một cách an toàn, minh bạch và có trách nhiệm. Liên minh châu Âu có Nguyên tắc điều chỉnh AI, Nhật Bản ban hành Hướng dẫn AI cho doanh nghiệp, Mỹ xây dựng Khung quản lý rủi ro AI của Viện Tiêu chuẩn và Công nghệ Quốc gia (NIST)...

Tại Việt Nam, hành lang pháp lý đang được khẩn trương hoàn thiện để bắt kịp xu thế. Điển hình là Luật Công nghiệp Công nghệ số 2025 đặt ra yêu cầu sử dụng AI có trách nhiệm. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để xử lý các sai phạm, gắn trách nhiệm tương xứng với từng hành vi, bảo đảm môi trường mạng an toàn, minh bạch.

Theo ông Nguyễn Minh Hồng, Chủ tịch Hội Truyền thông số Việt Nam, song song với việc ban hành các quy định pháp lý mang tính chất thực hiện bắt buộc, Chính phủ cũng thừa nhận rộng rãi và khuyến khích việc xây dựng, phổ biến các bộ Quy tắc ứng xử về sử dụng AI có trách nhiệm trong từng lĩnh vực chuyên môn, nghề nghiệp hẹp. Các bộ quy tắc đóng vai trò là tài liệu tham khảo, mang tính đồng thuận và tự nguyện tuân thủ, giúp tổ chức, cá nhân hành nghề trong lĩnh vực truyền thông số thực hành một cách chuẩn mực, có đạo đức.

Để cung cấp các hướng dẫn cụ thể giúp người dùng AI thiết lập các hành vi phù hợp với các quy định pháp luật cũng như các nguyên tắc đạo đức được thừa nhận rộng rãi, Viện Nghiên cứu Chính sách và Phát triển Truyền thông (Hội Truyền thông số Việt Nam) đã hoàn thành soạn thảo "Bộ quy tắc sử dụng AI có trách nhiệm trong truyền thông số (phiên bản 1.0)". Bộ quy tắc đưa ra các hướng dẫn cụ thể dành cho người dùng AI và mạng xã hội, phù hợp với quy định tại Luật Công nghiệp Công nghệ số 2025, Luật Quảng cáo 2012 (sửa đổi, bổ sung 2025), các văn bản pháp luật liên quan.

Bộ quy tắc gồm 6 nguyên tắc cốt lõi: Minh bạch: luôn thông báo rõ ràng khi sử dụng nội dung do hệ thống AI tạo ra hoặc chỉnh sửa, sử dụng tính năng gắn nhãn AI với nội dung do hệ thống AI tạo ra khi đăng tải nội dung này trên nền tảng mạng xã hội. Đáng tin cậy: Nội dung truyền thông được kiểm chứng, có căn cứ, xuất phát từ nguồn rõ ràng và không bị bóp méo.

Tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ: Việc tạo và chia sẻ nội dung cần tôn trọng quyền tác giả và các quyền sở hữu trí tuệ khác (quyền liên quan và các quyền sở hữu công nghiệp). Bảo vệ quyền riêng tư: Chỉ xử lý dữ liệu cá nhân khi thực sự cần thiết và dựa trên sự đồng ý của chủ thể dữ liệu, đồng thời phải thực hiện các biện pháp bảo mật thích hợp theo yêu cầu của Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân và các văn bản hướng dẫn liên quan.

Tôn trọng phẩm giá con người: Mọi hành vi sáng tạo, truyền tải nội dung truyền thông phải đặt con người làm trung tâm và vì lợi ích tốt đẹp nhất của con người. Có trách nhiệm: Cá nhân, tổ chức thực hiện các hành vi trên mạng xã hội phải tuân thủ các quy tắc về đạo đức cá nhân, nghề nghiệp, chuẩn mực xã hội, chính sách nội bộ tại nơi làm việc và sẵn sàng giải trình hoặc gánh chịu hậu quả liên quan.

Từ 6 nguyên tắc này, Bộ quy tắc đã chi tiết hóa thành 29 hướng dẫn cụ thể cho người dùng và 05 lưu ý riêng cho hoạt động quảng cáo trực tuyến. Bộ quy tắc hướng tới việc cân bằng giữa quyền tự do sáng tạo và trách nhiệm xã hội, khuyến khích sự minh bạch, đáng tin cậy, tôn trọng quyền riêng tư, quyền sở hữu trí tuệ và thúc đẩy văn hóa đối thoại tích cực, có trách nhiệm trên không gian mạng. Bộ quy tắc là tài liệu tham khảo cho cá nhân, tổ chức khi sáng tạo nội dung với AI, nhằm cân bằng giữa quyền tự do sáng tạo và trách nhiệm xã hội, khuyến khích tính minh bạch, tin cậy, tôn trọng quyền riêng tư và quyền sở hữu trí tuệ, cũng như thúc đẩy văn hóa đối thoại tích cực.