Quyết sách mở đường cho nền tư pháp chuyên nghiệp, liêm chính, phục vụ * Bài 3: Thể chế hóa tầm nhìn cải cách tư pháp

Để xây dựng một nền tư pháp chuyên nghiệp, liêm chính, phục vụ nhân dân, đòi hỏi cần đổi mới mạnh mẽ về thiết chế, tổ chức và cơ chế vận hành của Tòa án, với các giải pháp trọng tâm là hoàn thiện thể chế và pháp luật, đổi mới tổ chức và nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ, tăng cường tính công khai, minh bạch và ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin. 

Từ định hướng này, Nghị quyết 81 về sắp xếp tổ chức Tòa án theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả đã ra đời như một bước ngoặt thể chế trong tiến trình cải cách tư pháp Việt Nam.

Bước ngoặt thể chế

Giáo sư, Tiến sỹ Phan Trung Lý (nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội) khẳng định, Nghị quyết 81 không chỉ là một quyết định về tổ chức bộ máy, mà còn là bước ngoặt thể chế mở ra những cơ hội chiến lược cho việc nâng cao chất lượng hoạt động của hệ thống Tòa án Việt Nam.

Theo đó, việc sắp xếp lại hệ thống Tòa án theo khu vực sẽ là cơ hội chuyên nghiệp hóa đội ngũ thẩm phán và cán bộ Tòa án, hình thành đội ngũ thẩm phán có bản lĩnh, chuyên sâu, có thể xét xử đa dạng loại án với chất lượng cao hơn.

Đây cũng là bước nâng cao tính độc lập và khách quan trong xét xử của Tòa án. Với phạm vi thẩm quyền không bị giới hạn trong đơn vị hành chính nhỏ, Tòa án khu vực sẽ được giảm áp lực tác động từ các mối quan hệ hành chính - xã hội địa phương, góp phần hiện thực hóa nguyên tắc "Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân xét xử độc lập, chỉ tuân theo pháp luật".

Ngoài ra, Nghị quyết 81 cũng là cơ hội tăng cường minh bạch, công khai và trách nhiệm giải trình. Cơ cấu tổ chức mới tạo điều kiện chuẩn hóa quy trình công tác, thống nhất quản lý hồ sơ, tăng cường công khai bản án, quyết định trên môi trường mạng, thiết lập cơ chế giải trình nội bộ gắn với đánh giá hiệu quả xét xử – yếu tố cốt lõi của nhà nước pháp quyền hiện đại.

Theo Giáo sư, Tiến sỹ Phan Trung Lý, đây còn là cơ hội chuyển đổi số trong hoạt động tư pháp. Nghị quyết 81 giúp Tòa án có thể tái cấu trúc hệ thống quản lý, đầu tư đồng bộ hạ tầng số, từ đó triển khai Tòa án số, hồ sơ điện tử, xét xử trực tuyến, trí tuệ nhân tạo trong hỗ trợ ra quyết định, hướng tới một nền tư pháp thông minh– xu hướng tất yếu trong kỷ nguyên mới.

Từ thực tiễn áp dụng, Chánh án Tòa án nhân dân khu vực 6 – Sơn La Lương Long Bình cho rằng, việc tăng thẩm quyền theo Nghị quyết 81 tạo thuận lợi cho Tòa án nhân dân khu vực 6 – Sơn La trong mở rộng phạm vi xét xử và phát huy năng lực chuyên môn của đội ngũ thẩm phán. Các vụ án được giải quyết tập trung, thống nhất hơn, hạn chế tình trạng chồng chéo, kéo dài. Mô hình Tòa án nhân dân khu vực cho phép tập trung nguồn nhân lực, giảm tình trạng phân tán thẩm phán và thư ký như trước đây; việc phân công án hiệu quả, đồng đều hơn, từ đó nâng cao chất lượng giải quyết các loại án.

Chánh án Lương Long Bình dẫn chứng, điển hình là việc Tòa án cấp khu vực không phải chuyển các vụ việc dân sự, hôn nhân gia đình, kinh doanh thương mại đã thụ lý, hướng dẫn nhưng không thuộc thẩm quyền (như các vụ việc có yếu tố nước ngoài, có yêu cầu hủy quyết định hành chính cá biệt, các khiếu kiện hành chính mà người bị kiện là chủ tịch UBND cấp huyện trở lên...) lên Tòa án nhân dân cấp tỉnh giải quyết theo thẩm quyền như trước đây. Điều này tạo điều kiện cho việc giải quyết các vụ việc nhanh chóng, kịp thời, tiết kiệm chi phí cho người dân.

Thách thức "tâm - tầm" cho cán bộ tư pháp

Nghị quyết 81 đặt ra những trọng trách mới cho 3 cấp Tòa án, trong đó mô hình Tòa án khu vực có quy mô và thẩm quyền lớn hơn Tòa án cấp huyện trước đây, vì vậy việc nâng cao trình độ chuyên môn, năng lực và chất lượng của cán bộ, thẩm phán là một thách thức lớn. Đội ngũ cán bộ thẩm phán cần nhận thức rõ vai trò, trọng trách của mình là những người được tin tưởng giao trọng trách "cầm cân, nảy mực" trong bảo vệ công lý, công bằng. Mỗi phán quyết không chỉ thể hiện năng lực áp dụng pháp luật mà còn thể hiện bản lĩnh chính trị, đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm xã hội sâu sắc.

Chánh án Lương Long Bình chia sẻ, xác định con người là yếu tố then chốt quyết định hiệu quả thực thi thẩm quyền mới, đơn vị đã tập trung nâng cao toàn diện năng lực, bản lĩnh và phẩm chất của đội ngũ thẩm phán, thư ký "vững về chính trị, giỏi về chuyên môn, tinh thông nghiệp vụ, trong sáng về đạo đức". Theo đó, Tòa án khu vực 6 – Sơn La thường xuyên tổ chức trao đổi nghiệp vụ, rút kinh nghiệm sau mỗi phiên tòa để thống nhất cách hiểu và áp dụng pháp luật; tăng cường đào tạo, nghiên cứu, học hỏi ứng dụng công nghệ thông tin vào thực tiễn công tác. Mỗi cán bộ, công chức được quán triệt thực hiện nghiêm kỷ luật công vụ, đề cao đạo đức nghề nghiệp, tinh thần trách nhiệm "phụng công, thủ pháp, chí công vô tư". Bên cạnh việc bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, Tòa cũng đặt ra yêu cầu về việc chuẩn hóa đội ngũ, tuyển dụng những người có trình độ cao để đáp ứng yêu cầu chuyên môn và đạo đức của đội ngũ cán bộ tòa án trong bối cảnh cải cách tư pháp.

Tại Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng, công tác xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm được đánh giá là loại việc mới (sau 10 năm thay đổi Luật tổ chức Toà án nhân dân) nên các thẩm phán, thẩm tra viên tiếp cận với quy trình tố tụng mới sẽ có nhiều bỡ ngỡ. Vì vậy, đơn vị chú trọng đào tạo chuyên sâu, bài bản về thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm cho các thẩm phán, thẩm tra viên, thư ký Tòa án thành phố; tạo điều kiện cho thẩm phán các Tòa án khu vực bồi dưỡng nghiệp vụ thêm về các lĩnh vực xét xử, đặc biệt là các tranh chấp có nhiều án khó như dân sự, kinh tế, tài chính…

Phó Chánh án Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng Nguyễn Hải Bằng cho biết, quá trình triển khai thực hiện Nghị quyết 81, đơn vị đã sáng tạo đưa ra nhiều giải pháp, chỉ tiêu để khuyến khích các thẩm phán, cán bộ Tòa án nâng cao trách nhiệm trong quá trình xử lý công việc. Tiêu biểu là giải pháp "Xử lý đơn ngay trong ngày" nhằm khắc phục tình trạng thủ tục hành chính rườm rà, gây khó khăn cho nhân dân trong quá trình nộp đơn khởi kiện, đơn yêu cầu. Cụ thể, tất cả các đơn khởi kiện, đơn yêu cầu của người dân phải được xử lý ngay trong ngày làm việc khi nhận đơn. Trường hợp đơn cần sửa đổi, bổ sung, cán bộ Tòa phải có trách nhiệm hướng dẫn người gửi đơn tất cả các nội dung, vấn đề cần sửa đổi, bổ sung; không được yêu cầu sửa đổi, bổ sung đơn nhiều lần.

Đối với các yêu cầu kiến nghị, phản ánh, khiếu nại, tố cáo của công dân, Tòa án nhân dân thành phố Hải Phòng chỉ đạo phải được tiếp nhận ngay và xử lý trong thời hạn luật định. Nếu các yêu cầu, đề nghị, kiến nghị, phản ánh, khiếu nại, tố cáo chưa rõ phải được hướng dẫn ngay trên tinh thần phục vụ, tôn trọng, khiêm tốn, ân cần, tận tình chu đáo; đảm bảo tất cả các nội dung cần hướng dẫn phải được hỗ trợ ngay, việc tiếp nhận, xử lý đơn phải được vào sổ theo dõi chặt chẽ.

Bên cạnh đó, Tòa án nhân dân hai cấp thành phố Hải Phòng còn phát động phong trào thẩm phán "Gần dân - Hiểu dân - Giúp dân - Vì Công lý", tạo không khí thi đua trong đơn vị. Mỗi thẩm phán phải thấm nhuần lời dạy của Bác, phải gần dân, hiểu dân, giúp dân, học dân; quá trình xét xử phải đảm bảo chí công, vô tư bằng hành động cụ thể, bằng cách làm việc khoa học, nghiêm túc, công tâm, khách quan, có lý, có tình.

Những cố gắng, nỗ lực này của mỗi thẩm phán, cán bộ, đơn vị Tòa án là nhằm góp phần hoàn thành nhiệm vụ giao, đáp ứng những yêu cầu mới theo quy định của Nghị quyết 81. Nghị quyết này không chỉ tạo hành lang pháp lý để tinh gọn tổ chức Tòa án, mà còn đặt nền móng cho nền tư pháp chuyên nghiệp, hiện đại, nhân văn và minh bạch. Đây là bước ngoặt mở đường chiến lược đổi mới hệ thống tư pháp Việt Nam, mở đường cho nền tư pháp chuyên nghiệp, liêm chính, phục vụ - thực sự là chỗ dựa của niềm tin, là nơi bảo vệ công bằng, quyền con người, quyền công dân trong kỷ nguyên mới.

(Hết)