Phát triển kinh tế tư nhân: Động lực quyết định tăng trưởng hai con số

Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân đã nêu rõ, khối kinh tế tư nhân là trụ cột quan trọng để giải phóng toàn bộ tiềm năng nền kinh tế. 

Xem chuyên đề Phát triển kinh tế tư nhân TẠI ĐÂY

Khu vực tư nhân được kỳ vọng sẽ trở thành động lực bứt phá, góp phần duy trì tốc độ tăng trưởng cao, hướng tới hai con số, góp phần đưa Việt Nam trở thành nước có thu nhập cao vào năm 2045.

Trong bối cảnh động lực kinh tế truyền thống suy giảm, việc tháo gỡ rào cản và tạo lập môi trường thuận lợi cho khu vực tư nhân được coi là "chìa khóa" để đất nước tiến lên trong kỷ nguyên mới.

Tìm điểm tựa mới cho tăng trưởng kinh tế 

Theo Tiến sĩ Phạm Anh Tuấn, Phó Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam), chặng đường phát triển hơn ba thập niên qua cho thấy Việt Nam chủ yếu dựa vào những yếu tố quen thuộc như vốn đầu tư, lợi thế dân số vàng với lực lượng lao động dồi dào, cùng sự mở rộng thương mại và thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài. Đây từng là nền tảng quan trọng đưa đất nước vượt qua giai đoạn khó khăn, đạt tốc độ tăng trưởng cao trong nhiều năm, đồng thời hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu.

Nhưng đến nay, những nền tảng đó không còn tạo ra sức bật mạnh mẽ như trước. Tiến sĩ Phạm Anh Tuấn nhận định, vốn, lao động và đầu tư nước ngoài, những nền tảng từng tạo đà cho tăng trưởng, nay đã không còn đủ sức bật  vốn đầu tư xã hội vẫn duy trì ở mức cao, song hiệu quả thấp. Chỉ số vốn, sản lượng biên, tức số vốn cần bỏ ra để tạo thêm một đơn vị sản lượng. Điều này có nghĩa là nền kinh tế phải chi tới năm hoặc sáu đồng vốn mới tạo thêm được một đồng tăng trưởng. Trong khi đó, các nền kinh tế công nghiệp mới từng phát triển thành công chỉ cần khoảng ba đến bốn đồng vốn. Sự chênh lệch này phản ánh rõ hạn chế về hiệu quả đầu tư ở Việt Nam.

Nguồn lao động đông đảo tiếp tục góp phần quan trọng, nhưng chất lượng chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển trong giai đoạn mới. Năng suất lao động dù có cải thiện song vẫn còn thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực. Quá trình già hóa dân số diễn ra nhanh chóng, khiến lợi thế "dân số vàng" ngắn lại, không còn là điểm tựa lâu dài để dựa vào. Bên cạnh đó, hoạt động xuất khẩu và thu hút vốn đầu tư nước ngoài đã tăng mạnh, nhưng giá trị gia tăng nội địa trong hàng xuất khẩu còn thấp. Doanh nghiệp trong nước chủ yếu tham gia vào những khâu có giá trị thấp trong chuỗi sản xuất, phụ thuộc nhiều vào nguyên vật liệu và công nghệ nhập khẩu, nên dễ tổn thương khi thị trường thế giới biến động.

Những thực tế này cho thấy nền kinh tế Việt Nam không thể tiếp tục chỉ dựa vào vốn, lao động giá rẻ và sự mở rộng thương mại để đạt được tốc độ tăng trưởng cao. Muốn bứt phá, đất nước cần tìm kiếm những điểm tựa mới. Đó là việc cải thiện chất lượng thể chế, xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch, bảo đảm quyền tài sản và khuyến khích cạnh tranh bình đẳng. Cùng với đó là đầu tư cho khoa học, công nghệ, thúc đẩy nghiên cứu, đổi mới sáng tạo và tạo điều kiện để doanh nghiệp mạnh dạn khởi nghiệp.

Đặc biệt, phát triển khu vực kinh tế tư nhân phải trở thành một trụ cột trung tâm. Khi được trao quyền tiếp cận bình đẳng với đất đai, tín dụng, công nghệ và thị trường, khu vực này sẽ không chỉ tạo ra nhiều việc làm mới, mà còn khơi thông nguồn lực trong xã hội, góp phần nâng cao năng suất và từng bước xây dựng các thương hiệu Việt Nam có chỗ đứng trên thị trường quốc tế. Theo Tiến sĩ Phạm Anh Tuấn, đây chính là con đường để nền kinh tế Việt Nam tìm được điểm tựa mới cho tăng trưởng, mở ra triển vọng đạt mục tiêu hai con số và tiến tới trở thành quốc gia có thu nhập cao vào năm 2045.

Thách thức cần tháo gỡ trong kỷ nguyên mới 

Ở một góc nhìn khác, Tiến sĩ Phạm Sỹ An, Phó Trưởng Ban Tài chính và Quản lý khoa học (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) cho rằng, Việt Nam đang đứng trước hàng loạt thách thức lớn, không chỉ riêng khu vực tư nhân mà cả nền kinh tế nói chung phải vượt qua nếu muốn hiện thực hóa khát vọng phát triển.

Việt Nam đang đối diện với thách thức lớn về nguồn nhân lực. Lực lượng lao động tuy đông đảo nhưng chất lượng còn hạn chế, tỷ lệ lao động qua đào tạo có bằng cấp, chứng chỉ vẫn còn thấp, chưa đáp ứng được yêu cầu của chuyển đổi số, kinh tế xanh. Năng suất lao động dù cải thiện nhưng vẫn thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực. Đặc biệt, chi tiêu cho nghiên cứu và phát triển (R&D) chỉ chiếm khoảng 0,5% GDP, thấp hơn so với mặt bằng chung của ASEAN, khiến năng lực đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp chưa thể bứt phá.

Tiến sĩ Phạm Sỹ An cho rằng, bên cạnh nhân lực, hạ tầng kinh tế, xã hội cũng là một điểm nghẽn. Mặc dù được chú trọng đầu tư nhiều năm, nhưng hệ thống giao thông, logistics, năng lượng và hạ tầng số vẫn chưa theo kịp nhu cầu phát triển. Đường bộ còn nhiều điểm nghẽn, đường sắt lạc hậu, chi phí logistics cao gây sức ép lớn lên năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Năng lượng tái tạo phát triển nhanh nhưng hệ thống truyền tải thiếu đồng bộ, dẫn đến nguy cơ thiếu điện cục bộ trong mùa cao điểm. Hạ tầng số, bao gồm mạng 5G và trung tâm dữ liệu, tuy đã được quan tâm nhưng vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu kết nối trong kỷ nguyên số.

Một vấn đề khác là thể chế và môi trường kinh doanh. Dù đã có những cải cách quan trọng, nhưng hệ thống pháp luật và chính sách vẫn chồng chéo, thiếu đồng bộ, khiến doanh nghiệp gặp khó trong tiếp cận đất đai, tín dụng và thông tin thị trường. Môi trường cạnh tranh chưa thực sự bình đẳng, doanh nghiệp tư nhân vẫn chịu nhiều rào cản so với khu vực có vốn đầu tư nước ngoài. Đặc biệt, chi phí không chính thức và rủi ro pháp lý vẫn còn là gánh nặng, làm giảm niềm tin và hạn chế sự chủ động đầu tư dài hạn.

Ngoài ra, yêu cầu phát triển bền vững và bảo vệ môi trường cũng đang tạo áp lực lớn. Quá trình công nghiệp hóa và đô thị hóa nhanh đã làm gia tăng ô nhiễm không khí, nguồn nước, chất thải và suy giảm tài nguyên. Việt Nam lại nằm trong nhóm quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu, với nguy cơ nước biển dâng, thiên tai và thời tiết cực đoan ngày càng gay gắt. Những yếu tố này đòi hỏi doanh nghiệp không chỉ chú trọng tăng trưởng, mà còn phải hướng tới các mô hình sản xuất xanh, tuần hoàn và thân thiện với môi trường.

Theo Tiến sĩ Phạm Sỹ An, để vượt qua những thách thức này, cần một chương trình hành động đồng bộ, tập trung vào cải cách thể chế, nâng cao chất lượng nhân lực, đầu tư hạ tầng hiện đại, khuyến khích đổi mới sáng tạo và tăng cường sức chống chịu của nền kinh tế. Trong đó, tạo môi trường thuận lợi cho kinh tế tư nhân phát triển là điểm mấu chốt.

Chỉ khi doanh nghiệp tư nhân được bảo đảm quyền bình đẳng tiếp cận các nguồn lực như đất đai, tín dụng, công nghệ và thị trường, được bảo vệ quyền tài sản, hoạt động trong môi trường pháp lý minh bạch và ổn định thì mới có thể yên tâm đầu tư dài hạn, đổi mới công nghệ và nâng cao sức cạnh tranh. Đồng thời, cần thúc đẩy sự gắn kết giữa khu vực tư nhân với doanh nghiệp nhà nước và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài để hình thành các cụm liên kết ngành, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Việc phát triển kinh tế tư nhân phải đi đôi với định hướng xanh, số hóa và sáng tạo, để không chỉ đạt mục tiêu tăng trưởng nhanh mà còn bảo đảm sự phát triển bền vững, nâng cao vị thế quốc gia trong quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng.