Phát huy "hệ sinh thái" di sản

Diễn ra tại Hà Nội cuối tuần qua, Đại hội đại biểu Hội Di sản Văn hóa Việt Nam lần V (nhiệm kỳ 2025 - 2030) đã cho thấy vai trò nổi bật của một tổ chức nghề nghiệp đang góp phần định hình các hoạt động gắn với "hệ sinh thái" di sản trên cả nước. 

Và điều này càng có ý nghĩa trong bối cảnh di sản đang trở thành nguồn lực quan trọng cho phát triển bền vững và gìn giữ bản sắc văn hóa tại kỷ nguyên mới của dân tộc.

1. Đánh giá về nhiệm kỳ 5 năm vừa qua, theo TS Nguyễn Thế Hùng, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hội, các hoạt động của Hội chịu nhiều tác động từ dịch Covid-19, thiên tai, lũ lụt. Dù vậy, trong bối cảnh không có nguồn kinh phí cố định, Hội Di sản Văn hóa Việt Nam vẫn triển khai nhiều hoạt động theo hướng nỗ lực và linh hoạt để phù hợp với điều kiện thực tế ở các địa phương.

Đơn cử, trong lĩnh vực tư vấn và phản biện khoa học, Hội Di sản Văn hóa Việt Nam tham gia nhiều nhiệm vụ chuyên môn, trong đó có việc góp ý trực tiếp và gián tiếp cho quá trình xây dựng Luật Di sản văn hóa sửa đổi từ năm 2022. Hội cũng tư vấn cho nhiều nội dung được dư luận chú ý như đề án đưa Việt Trì trở thành Thành phố lễ hội về với cội nguồn dân tộc, phương án thiết kế công trình Km số 0 tại Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục ở Hà Nội, đánh giá tác động cảnh quan của tòa nhà 10 tầng dự kiến xây dựng tại khu trung tâm cũ Đà Lạt (Lâm Đồng).

Song song với đó, Hội tổ chức nhiều tọa đàm và hội thảo chuyên đề về đền Bạch Mã (2020), Nghi lễ và trò chơi kéo co Việt Nam (2020), Sức mạnh của bảo tàng (2022), Đình Nội Bình Đà (2022), Đền Mẫu Âu Cơ (2023) và Đền thờ Đức Thánh Trần tại thành phố Điện Biên Phủ (2025). Những hoạt động này được chuẩn bị bài bản, huy động chuyên gia trong và ngoài Hội, cung cấp các nghiên cứu giàu giá trị.    

Đặc biệt, năm 2023, Hội gây chú ý khi phối hợp cùng đối tác tổ chức Cuộc thi vẽ tranh Di sản văn hóa Việt Nam qua hội họa. Đây là cuộc thi thu hút đông đảo sinh viên mỹ thuật, họa sĩ trẻ và người yêu di sản, với 100 tác phẩm đoạt giải và vào chung khảo được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, sau đó tiếp tục trưng bày ở một số địa phương. Từ thành công này, cuộc thi lần 2 đã tiếp tục được triển khai, dự kiến chấm và trao giải vào cuối 2025.

Ở mảng hỗ trợ giới sưu tầm tư nhân, nổi bật nhất là việc các chuyên gia của Hội tư vấn và nhận diện giá trị bộ sưu tập của nhà sưu tập Trần Đình Thăng tại Hải Phòng. Hiện, bộ sưu tập này đã được cơ quan chức năng đăng ký và hoàn thiện hồ sơ pháp lý, với 15 hiện vật được Thủ tướng Chính phủ công nhận là bảo vật quốc gia.

Ngoài ra, nhiều tổ chức thành viên của Hội tham gia cũng thực hiện các dự án quy hoạch, bảo tồn và phát huy giá trị di tích. Điển hình, Công ty MTV Bảo tồn di sản văn hóa triển khai dự án Bảo tồn và tôn tạo Trung tâm Tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ rộng 9,5 ha gồm 15 hạng mục (trong đó có hầm tướng De Castries), hiện đã được tỉnh Điện Biên chọn phương án, phê duyệt phác thảo bước 2. Tại Huế, Công ty cổ phần Tu bổ di tích Huế đã tham gia bảo tồn và phục hồi nhiều di tích quan trọng như điện Thái Hòa, lăng vua Tự Đức (phần còn lại), đàn Nam Giao (phần còn lại)...

2. Nhìn lại, vào tháng 4/2004, Hội Di sản Văn hóa Việt Nam được thành lập theo quyết định của Bộ Nội vụ, với mục đích tập hợp các tổ chức và cá nhân hoạt động về di sản văn hóa hoặc có tâm huyết với lĩnh vực này. Ngay sau khi ra đời, Hội đã phối hợp các cơ quan liên quan trình Thủ tướng Chính phủ chọn ngày 23/11 là Ngày Di sản văn hóa Việt Nam - để rồi từ năm 2005, cột mốc này được tổ chức thường niên.

Như chia sẻ của Chủ tịch Hội, PGS-TS Đỗ Văn Trụ, sau hơn 2 thập niên hoạt động, từ vài tổ chức và vài trăm hội viên ban đầu, tổ chức nghề nghiệp này đã phát triển thành một mạng lưới rộng khắp cả nước với gần 12.000 hội viên bao gồm các nhà nghiên cứu, nghệ nhân, đối tượng thực hành văn hóa và những cá nhân quan tâm đến việc bảo tồn, phát huy di sản của dân tộc. Đồng thời, Hội hiện cũng có gần 200 tổ chức cơ sở với mọi loại hình hoạt động đa dạng.

Trong bối cảnh đó, Đại hội lần thứ V Hội Di sản Văn hóa Việt Nam càng có ý nghĩa khi diễn ra đúng dịp kỷ niệm 80 năm Chủ tịch Hồ Chí Minh ký sắc lệnh đầu tiên về bảo tồn di sản văn hóa (23/11/1945 - 23/11/2025) và 20 năm Ngày Di sản văn hóa Việt Nam (23/11/2005 - 23/11/2025).

Trên cơ sở những kết quả đạt được, Đại hội đã đề ra phương hướng nhiệm kỳ V (2025 - 2030) của Hội Di sản Văn hóa Việt Nam, nhấn mạnh yêu cầu phát huy ưu điểm của các nhiệm kỳ trước, khắc phục hạn chế, với mục tiêu nâng cao hơn nữa vai trò của mình trong sự nghiệp bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa.

Để hiện thực hóa mục tiêu này, nhiệm kỳ tới Hội sẽ tập trung vào một số nhiệm vụ trọng tâm: Đẩy mạnh các hoạt động bảo vệ và quảng bá nhằm lan tỏa sức hấp dẫn của di sản văn hóa Việt Nam đến giới trẻ; tăng cường phản biện xã hội thông qua hội nghị, hội thảo, tọa đàm về các vấn đề di sản, đồng thời tham gia góp ý hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan. Bên cạnh đó, Hội cũng sẽ thúc đẩy hoạt động của Quỹ Hỗ trợ bảo tồn di sản văn hóa, từng bước ứng dụng khoa học công nghệ trong bảo tồn, đồng thời tăng cường hợp tác trong nước và quốc tế trong mọi hoạt động.