Odessa - Hòn ngọc của biển Đen

(TT&VH Cuối tuần) - Odessa không phải cái tên xa lạ với nhiều thế hệ người Việt Nam từ khi nó còn thuộc Liên Xô. Mùa Euro năm nay, Odessa sẽ lại nhắc người ta nhớ đến những giá trị lịch sử chưa xa khi nó chỉ cách Kiev - nơi diễn ra trận chung kết vào 1/7 - có hơn 400km về phía Nam. Bạn cũng đừng bỏ lỡ cơ hội đến nơi đây để thăm thú và tận hưởng những cảm giác mà một thành phố cổ kính thuần châu Âu có thể mang lại.

>> Chuyên đề: Du lịch khắp thế giới

Được mệnh danh là Hòn ngọc của biển Đen, Odessa có dân số hơn 1 triệu người nhưng mỗi năm lại đón gấp 5 lần số ấy khách du lịch. Đến thăm Odessa là đến thăm hải cảng huyền thoại, thăm Hắc Hải, thăm những thành quách xưa cũ, nhưng nơi đã từng in dấu giày Pushkin, Gorki, Akhmatova và thăm cả những con đường nở thơm trắng mùi hoa akatsia mỗi khi tháng 5 về.

Odessa nhìn từ biển Đen

Thành phố cổ kính

Là thủ phủ của vùng Odessa, nằm ở miền Nam Ukraina, ven bờ Tây Bắc biển Đen, năm 1945 Odessa là một trong 4 thành phố đầu tiên được vinh danh “Thành phố Anh hùng” của Liên Xô cũ, cùng với Leningrad, Stalingrad và Sebastopol. Odessa thời Liên Xô là một hải cảng thương mại quan trọng bậc nhất và đó cũng là cơ sở hải quân chiến lược của liên bang Xô Viết.

Lịch sử Odessa không giống như các thành phố khác của Ukraina, nó được tính từ năm 1794, khi Nữ hoàng Catherine đệ nhị của Nga ra sắc lệnh thành lập và cho mời nhiều kiến trúc sư và họa sĩ châu Âu đến tham gia xây dựng để làm sao thành phố được quy hoạch hoàn toàn theo phong cách châu Âu. Ngày nay, ở Odessa, một phần thành phố cổ kính này được nhiều lưu luyến là do còn rất nhiều kiến trúc mang dấu ấn Phục hưng, Baroque, Art Nouveau (nghệ thuật trang trí) của các nước Tây Âu như Italia, Pháp, Đức… Odessa mang tinh thần cổ điển châu Âu còn hơn cả nước Nga.

Những bậc thang Potemkin, biểu tượng của thành phố

Thành phố được xây dựng với ý đồ không chỉ là trung tâm thương mại quốc tế lớn, hải cảng lớn nhất trên biển Đen mà còn là trung tâm khoa học, giáo dục và văn hóa ở phương Nam của đế quốc Nga rộng lớn. Đến những năm 30 của thế kỷ 19, Odessa đã trở thành thành phố quan trọng thứ ba của đế quốc Nga, chỉ đứng sau St.Peterburg và Moskva. Từ xa xưa, những người định cư đầu tiên ở Odessa là người Hy Lạp, Italia, Albani. Đến cuối thế kỷ 19, người Nga chiếm 49% cư dân thành phố. Hiện nay cư dân Odessa chủ yếu là người Ukraina, Nga, Bulgaria và Do thái.

Đến giờ người ta vẫn chưa biết sự thật nguồn gốc cái tên Odessa. Có thể trước đây Odessa là thuộc địa của Hy Lạp và bắt nguồn từ cái tên Odessos nhưng thực tế Odessos lại là cái tên của một ngôi làng ở... Bulgaria, trước đó là thuộc địa Hy Lạp. Nhưng chuyện đó có gì là quan trọng. Mọi người yêu Odessa bởi đơn giản Odessa là Odessa, người ta yêu những câu thơ của Pushkin, yêu cái khí hậu ôn hòa, yêu thành phố nhìn ra biển Đen với những quán spa mọc xinh xinh khắp mọi nơi. Đến Odessa để được đi bộ, đi thẳng là tới biển, yêu những tên đường xinh xắn (đường Biển Đen; đường Proletarski - Vô sản, chạy men theo bờ biển…). Odessa có bảo tàng, có nhà hát opera cổ kính, có những cô gái xinh xắn gió thổi bay tóc những trưa Hè. Mùa Hè ở Odessa không nóng, mùa Đông ở Odessa không lạnh. Odessa ôm vào mình thứ khí hậu chỉ muốn ở lâu. Mùa Đông, tuyết rơi nhưng những dòng sông không đóng băng, những kỷ niệm không đóng băng…

Đến để nhìn bằng… đôi chân

Odessa cổ kính, ở Odessa nên đi bộ mới thấy hết được vẻ đẹp của thành phố. Odessa sinh ra như thể được đi bộ, là thành phố được nhìn bằng… đôi chân. Chỉ có đi bằng chân thì mới đến được bậc thang Potemkin. Đến Odessa mà không đến Potemkin chẳng khác nào thấy mùa Thu mà không nhìn lá vàng rụng. Potemkin lúc trước không phải là Potemkin, mà là Boulevard Steps (Đại lộ Bậc thang) hay Giant Staircase (Cầu thang Khổng lồ). Những bậc thang huyền thoại này được thiết kế năm 1825 (xây dựng từ 1837-1841), cao 27 mét, dài 142 mét, là tác phẩm của nhà thiết kế lừng danh Francesco Boffo, cha đẻ của hầu hết các tòa nhà diễm lệ ở Odessa. Khởi thủy nó có đến 200 bậc nhưng rồi do xói mòn, tới năm 1933, những phiến đá sa thạch được thay bằng đá granite hồng xám, cầu thang được mở rộng hơn, tuy nhiên 8 bậc thang dưới cùng đã nằm yên dưới lớp cát thời gian khiến tổng cộng chỉ còn 192 bậc nhưng là biểu tượng vĩnh hằng của thành phố.

Odessa Opera House, một trong những nhà hát opera đẹp nhất châu Âu

Potemkin chỉ trở thành Potemkin khi chiến hạm cùng tên thuộc Hải đoàn Biển Đen từ cuộc chiến với Nhật Bản trở về buông neo tại cảng Odessa năm 1905. Vì thiếu lương thực thực phẩm, tệ nhất là trong khẩu phần thịt dành cho mình thấy nhung nhúc những giòi, các thủy thủ nhất tề đứng lên giành quyền kiểm soát chiến hạm và đã làm nên cuộc Khởi nghĩa Tháng Chạp 1905, cuộc cách mạng đầu tiên đòi dân chủ ở nước Nga, được Lênin đánh giá là “cuộc tập dượt vĩ đại cho Cách mạng Tháng Mười”. Potemkin chính danh từ ngày đó và đến giờ là niềm tự hào của Odessa. Và Potemkin trở nên nổi danh toàn thế giới từ sau “bộ phim hay nhất của mọi dân tộc và của mọi thời đại”- Chiến hạm Potemkin của đạo diễn vĩ đại Sergei Eisenstein.

Điều thú vị nhất của Potemkin là nếu đứng trên đỉnh cầu thang nhìn xuống sẽ thấy chỉ vài bậc thang lớn, nhưng ở dưới thấp nhìn lên thì sừng sững trước mắt là một “kim tự tháp” hùng vĩ. Khoảng cách giữa các bậc rất thấp nên khi leo Potemkin có cảm giác như đang đi bộ đường phẳng.

Potemkin nằm đối mặt với biển Đen, vùng biển nổi tiếng của Odessa. Biển Đen không đen như người ta hình dung mà có màu xanh. Ngày xưa người Hy Lạp, Lưỡng Hà cổ đại hay thường dùng màu sắc để chỉ phương hướng. Màu vàng tượng trưng cho phương Đông, màu đỏ cho phương Nam, màu đen cho phương Bắc và màu xanh cho phương Tây. Vì thế biển Đen nằm ở phương Bắc nên được gọi là biển Đen. Biển Đen nằm giữa Đông Nam châu Âu và vùng Tiểu Á, là biển nội địa, sông Danube là dòng sông quan trọng nhất đổ vào đây. Vùng biển này được nối với Địa Trung Hải qua eo biển Bosporus và biển Marmara, được xem là biển ấm nhất Trái đất. Biển Đen không phải của một mình Odessa mà còn có cả Thổ Nhĩ Kỳ, Bulgaria, Romania, Nga và Gruzia. Xung quanh biển Đen là nhiều thành phố cổ kính Istanbul, Burgas, Varna, Constanta, Yalta… Tắm ở biển Đen như thể tắm mình trong cổ tích. Đến Odessa sau khi mỏi gối ở Potemkin thì sẽ hồi sức ở biển Đen. Biển Đen không thu phí, ngày xưa định thu nhưng chính quyền sau đó ra phán quyết biển thuộc về nhân dân nên bây giờ vào tắm không thu phí, trừ khi bạn quyết định nghỉ lại ở những resort ven bờ.

Nhà thờ Preobrazhenskaya

Odessa cũng là thành phố của tượng đài, của các vị thần và của các nghệ sĩ. Một trong những nhân vật được tạc tượng nhiều nhất ở thành phố này là nhà thơ vĩ đại Pushkin (thành phố cũng có đại lộ mang tên ông). Ở Odessa cũng có cây cầu đi bộ mang tên Mẹ vợ (nối hai đại lộ Primorsky và Zhvanetsky), người ta gọi đó là cây câu tình yêu bởi ở hai thành lan can cầu đầy những ổ khóa của các cặp tình nhân treo lại như thể minh chứng cho tình yêu son sắt. Có loại cây đặc trưng nhất của Odessa mang tên phượng trắng (akatsia). Phượng trắng được trồng rất nhiều trên các con phố, đặc biệt là trên tất cả các nẻo đường dẫn ra biển. Mùa Hè, mùa phượng nở, nhiệt độ khoảng từ 19-22 độ C, trời trong, nước biển ấm, Odessa đẹp như cổ tích, đây cũng là mùa cao điểm của du lịch.

Nhà hát giao hưởng Quốc gia Odessa (trước đây là tòa nhà của Sở Chứng khoán) nằm ngay góc cắt phố Pushkin và Bunhin. Đây là một công trình kiến trúc được trang trí bằng những bức tranh bích họa, những bức phù điêu đắp nổi và một số lượng rất lớn những cửa kính bán nguyệt đủ màu sắc. Nhà hát này do kiến trúc sư của Italia vẽ kiểu, ngày nay vẫn còn là một trong những kiến trúc đẹp nhất. Cả khối kiến trúc bán nguyệt hai tầng uy nghi tráng lệ, rộng gần 8.150 mét vuông, có hơn 1.636 chỗ ngồi. Đêm về, tòa nhà tỏa sáng lấp lánh hệt một viên kim cương khổng lồ, ngân vang các vở ballet lẫy lừng như Hồ thiên nga, Carmen, Nutcraker, Aida, Madama Butterfly, Giselle…

Đến Odessa bạn cũng đừng quên ghé thăm công viên Chevtchenco, bãi tắm Lanzheron Otrada, thư viện Maxim Gorky, khách sạn Mozart… Một loạt bảo tàng danh tiếng đều có ở đây, từ bảo tàng Alexander, bảo tàng Pushkin cho đến bảo tàng nghệ thuật phương Đông phương Tây (có nhiều tranh của Aivazovsky, Caravaggio…), bảo tàng Văn học, bảo tàng Lịch sử của Hạm đội biển; bảo tàng Khảo cổ học với kho tiền vàng, bạc của đế chế La Mã, Hy Lạp, Nga xưa…

Cuộc sống của thành phố êm đềm và cũng thâu đêm suốt sáng. Những hàng quán mở ra suốt đêm, ngay hè phố, dưới những tán cây cổ thụ hàng trăm tuổi. Bạn có thể gọi món ikra (trứng cá caviar) với hai loại: đỏ hoặc đen, cả hai đều ngon tuyệt hoặc droiniki, thịt bò nấu với nấm, phô-mai và rượu vodka. Đó là những đặc sản không thể thiếu của Odessa.

Hoa Thiên (tổng hợp)