Nơi tình yêu Quan họ tỏa sáng

Đã nhiều năm nay, Phòng trưng bày các hiện vật Quan họ xưa và nay thuộc Câu lạc bộ Quan họ thôn Hoài Trung (xã Liên Bão, tỉnh Bắc Ninh) đã trở thành địa chỉ quen thuộc của những người nghiên cứu, đam mê quan họ. 

Bởi đến đây, người yêu Quan họ có thể được sống hết mình với tình yêu Quan họ, trải nghiệm không gian văn hóa Quan họ truyền thống.

Bảo tàng đa sắc màu văn hóa Quan họ

Câu lạc bộ Quan họ thôn Hoài Trung, xã Liên Bão được thành lập từ năm 1992, đến nay có 50 thành viên. Bên cạnh truyền dạy Quan họ, các thành viên trong câu lạc bộ luôn ý thức sưu tầm các hiện vật, tài liệu Dân ca Quan họ.

Liền anh Dương Đức Thắng, Phó Chủ nhiệm câu lạc bộ cho biết, sinh ra trong gia đình truyền thống có nghề "chơi" Quan họ, từ khi 3-4 tuổi, anh đã đam mê và được theo bà đi giao lưu, sinh hoạt về dân ca này; đam mê Quan họ thấm đẫm đời sống tinh thần. Lớn lên, anh là thành viên tích cực lưu giữ, truyền dạy Quan họ, luôn có ý thức sưu tầm các hiện vật Quan họ cổ.

Với sự hoạt động tích cực của anh Thắng và các thành viên trong câu lạc bộ, năm 2022, Phòng trưng bày các hiện vật Quan họ xưa và nay, Câu lạc bộ Quan họ thôn Hoài Trung chính thức được thành lập. Chị Nguyễn Thị Huyền, Chủ nhiệm câu lạc bộ cho biết, quá trình sưu tầm các hiện vật Quan họ của câu lạc bộ không phải một sớm một chiều. Các thành viên đã có ý thức sưu tầm từ rất sớm, gặp không ít khó khăn, thậm chí tốn nhiều tiền của. Tuy nhiên, với tình yêu, niềm đam mê, câu lạc bộ đã lưu giữ được nhiều kỷ vật cho các thế hệ sau này hiểu hơn về văn hóa Quan họ.

Nâng niu trên tay chiếc cơi trầu bằng gỗ khảm trai tranh vinh quy bái tổ, liền anh Dương Đức Thắng cho biết, cơi trầu này là của bà nội anh, một liền chị nổi tiếng khắp vùng trong "nghề chơi Quan họ" mà anh đã dày công tìm về sau quá trình thất lạc. Trong mỗi buổi sinh hoạt Quan họ, không thể thiếu được chiếc nón quai thao, ô lục soạn và miếng trầu têm cánh phượng. Bởi vậy, trước đây, mỗi khi đi "chơi" Quan họ, bà nội anh thường mang theo cơi trầu để têm trầu tiếp khách. Tuy nhiên, trải qua thời gian, cơi trầu bị thất lạc. Lần theo những thông tin do mọi người kể, anh Thắng phải mất nhiều năm thuyết phục, tốn nhiều tiền của để chuộc lại. Hiện, cơi trầu là một trong những hiện vật độc đáo nhất tại phòng trưng bày.

Bên cạnh đó, các thành viên của câu lạc bộ cất công đi nhiều nơi, gặp gỡ nhiều nghệ nhân hoặc con cháu của những nghệ nhân tiêu biểu đã được ghi nhận là "báu vật nhân văn sống" để sưu tầm các kỷ vật, đồ dùng của họ.

Đến nay, phòng trưng bày lưu giữ gần 200 kỷ vật như nón quai thao, ô lục soạn, dải yếm, bao lưng... với đủ chất liệu gấm, the, sồi, lụa của những anh hai, chị hai Quan họ; những chiếc đèn dầu dùng trong hát canh, cơi trầu, mâm bát phục vụ tiếp khách của người Quan họ… Các kỷ vật chủ yếu từ 70 đến 100 năm tuổi, được thành viên trong câu lạc bộ cẩn trọng "gắn" tên các nghệ nhân tiền bối.

"Những kỷ vật trên là cả một không gian văn hóa nghệ thuật mẫu mực của nghề "chơi" Quan họ, với đầy đủ lề lối giao tiếp lịch lãm và nhã nhặn, thấm đẫm cái đẹp, cái tình, cái duyên Quan họ", chị Nguyễn Thị Huyền, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Quan họ Hoài Trung chia sẻ.

Cùng với các vật dụng hằng ngày phục vụ "chơi" Quan họ như trang phục, đồ dùng sinh hoạt của người Quan họ, các thành viên trong Câu lạc bộ Quan họ Hoài Trung dành nhiều thời gian gặp gỡ, tìm hiểu từ các nghệ nhân Quan họ trong tỉnh, các cơ quan lưu trữ Trung ương như Viện Âm nhạc, Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam… để sưu tầm 50 đầu sách của các tác giả viết về Dân ca Quan họ Bắc Ninh từ năm 1928 đến nay; lưu giữ 18 cuốn sổ chép tay của các nghệ nhân với 1.967 bài Quan họ, hơn 200 file ghi âm giọng hát, bài cổ, bài độc của nghệ nhân các làng Quan họ gốc. Đây là nguồn tư liệu quý, đóng góp vào công tác nghiên cứu, truyền dạy Quan họ.

Hơn 3 năm thành lập, phòng trưng bày các hiện vật đã đón tiếp nhiều đoàn khách Trung ương, địa phương, hàng nghìn lượt du khách trong nước và quốc tế, học sinh, sinh viên, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian… đến tham quan, nghiên cứu, trao đổi, học tập.

Đến tham quan Phòng trưng bày các hiện vật Quan họ xưa và nay, Nghệ sĩ Ưu tú Xuân Mùi, nguyên Phó Giám đốc Nhà hát Dân ca Quan họ Bắc Ninh cho rằng, phòng trưng bày lưu giữ rất nhiều hiện vật Quan họ quý giá, phần nào tái hiện không gian sinh hoạt văn hóa của người Quan họ. Đặc biệt, những nghệ nhân tuy không còn, nhưng kỷ vật của họ được lưu giữ tại phòng trưng bày, góp phần giúp người yêu Quan họ có sự nhìn nhận đầy đủ, sâu sắc hơn về văn hóa này trong cội nguồn, quá khứ.

"Hồn, cốt" của Quan họ

Không chỉ là nơi lưu giữ những kỷ vật Quan họ, phòng trưng bày cũng là nơi sinh hoạt Quan họ của câu lạc bộ. Theo chị Nguyễn Thị Huyền, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Quan họ thôn Hoài Trung, việc sinh hoạt câu lạc bộ được tiến hành đều đặn và tối thứ 5 và tối Chủ nhật hằng tuần. Trong mỗi buổi sinh hoạt, các thành viên cùng nhau ôn lại những làn điệu đã luyện từ trước, truyền dạy cho lớp măng non kế cận. Không ai bảo ai, mọi người luôn nghiêm túc, trách nhiệm, người am hiểu Quan họ dạy người chưa biết. Nhờ vậy, các thành viên trong câu lạc bộ thành thạo hàng trăm làn điệu.

Liền anh Nguyễn Hữu Thế, thành viên Câu lạc bộ cho biết, ông đã có hàng chục năm sinh hoạt trong câu lạc bộ. Với vốn liếng hàng trăm làn điệu, trong mỗi buổi sinh hoạt, ông chủ động truyền dạy cho các thành viên. Không chỉ truyền dạy lời ca, tiếng hát, ông còn thường xuyên giáo dục thế hệ trẻ về những nét văn hóa Quan họ. Bởi với ông, lời ca, tiếng hát chỉ là một phần trong văn hóa Quan họ mà mỗi thành viên trong câu lạc bộ cần hiểu hơn về lối "chơi" Quan họ cổ, hiểu trang phục, ẩm thực, lời ăn, tiếng nói của người Quan họ. Đó mới là "hồn", "cốt" của Quan họ.

Đặc biệt, đến nay, câu lạc bộ duy trì truyền thống hát quan họ của làng, tục kết bạn với Câu lạc bộ Quan họ làng Diềm (Viêm Xá, phường Kinh Bắc). Trong sinh hoạt quan họ, các liền anh, liền chị của Câu lạc bộ Quan họ Hoài Trung vẫn giữ gìn các lề lối, phong tục hát Quan họ cổ, đặc biệt là trong các hội làng.

Thời gian qua, Câu lạc bộ Quan họ Hoài Trung tích cực tham gia trình diễn, trưng bày các hiện vật quan họ tại nhiều sự kiện văn hóa lớn như: "Không gian hội tụ tinh hoa di sản văn hóa phi vật thể" tại tỉnh Bạc Liêu; "Hành trình sắc màu di sản văn hóa phi vật thể đại diện các vùng miền" trong khuôn khổ Festival Về miền Quan họ năm 2023; phối hợp với Bảo tàng tỉnh trưng bày chuyên đề "Dân ca Quan họ Bắc Ninh - Trường tồn và lan tỏa"; tham gia triển lãm "Không gian văn hóa Kinh Bắc" tại hội nghị công bố quy hoạch và xúc tiến đầu tư tỉnh Bắc Ninh năm 2024; trưng bày hiện vật Quan họ tại Bảo tàng Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ...

Ghi nhận những đóng góp quan trọng cho quá trình bảo tồn và phát huy giá trị dân ca Quan họ Bắc Ninh, năm 2024, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tặng Bằng khen cho Câu lạc bộ Quan họ Hoài Trung, nhân dịp kỷ niệm 15 năm Dân ca Quan họ Bắc Ninh được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.