Nhớ họa sĩ Nguyễn Lâm: Tài hoa mà chừng mực

Hướng đến tưởng niệm 100 ngày mất của họa sĩ Nguyễn Lâm (16/1/1941 - 28/6/2025), vào lúc 17h30 ngày 3/10 tại Huyen Art House (TP.HCM) sẽ khai mạc triển lãm Nguyễn Lâm, kéo dài đến hết ngày 13/10/2025. Đây là lần hiếm hoi triển lãm cá nhân chủ đạo về tranh sơn dầu của Nguyễn Lâm tại Việt Nam, do ArtBlue Studio và Huyen Art House phối hợp tổ chức.

Báo Thể thao và Văn hóa (TTXVN) trân trọng giới thiệu bài viết của họa sĩ Trần Vĩnh Thịnh về di sản của Nguyễn Lâm.

Một đời chân tình

Tôi thuộc thế hệ sinh sau, cách rất xa so với tuổi đời của họa sĩ Nguyễn Lâm. Nhưng cũng đã biết đến danh của ông từ khoảng 30 năm trước. Sau này có nhiều dịp vào TP.HCM, tôi được quen ông và các anh chị con cái, thì khoảng cách ân tình đã gần gũi hơn.

Nhớ những lần tôi triển lãm ở TP.HCM, tuy đã có tuổi, nhưng lần nào ông cũng đến xem tranh, có lần đến không gặp, thì hôm sau lại đến. Ông xem kỹ từng bức, xem xong luôn góp ý, hỏi han về quan điểm sáng tác, về đời sống của tôi cũng như về chuyện cơm áo của các họa sĩ miền Trung.

Tôi nhớ mãi lần triển lãm cá nhân khoảng năm 2022, ông đến xem hai lần, rồi mời tôi đi ăn sáng, uống cà phê cùng các họa sĩ TP.HCM.

Ông là người sống chân tình, nghĩ sao nói vậy, không ngần ngại góp ý, chia sẻ kinh nghiệm với thế hệ trẻ như chúng tôi về những vui buồn trong câu chuyện nghề nghiệp.

Qua thời gian, cùng với những lần gặp nhau với cả chị Huyền Lam con gái ông, tôi đặc biệt ấn tượng với gia đình ông. Là một họa sĩ lão làng, nhưng lối sống hết sức chừng mực và giản dị. Có thể nói suốt cuộc đời mình, ông chỉ tập trung vẽ và nuôi đàn con nên người, nên hiếm gia đình nào ở Việt Nam có 8 họa sĩ như gia đình ông, trong đó 6 người cùng lúc là hội viên của Hội Mỹ thuật TP.HCM và Hội Mỹ thuật Việt Nam. Và gần như các con của ông đều thành danh trong lĩnh vực mỹ thuật như Huyền Lam, Huỳnh Lân, Lâm Huỳnh Linh, Lâm Lan...

Họa sĩ Nguyễn Lâm tên khai sinh là Lâm Huỳnh Long, sinh năm 1941 tại Cần Thơ. Năm 1956, ông theo học tại Trường Mỹ thuật Trang trí Gia Định và theo học tại đây cho đến năm 1959. Chỉ vài tháng trước khi tốt nghiệp, ông đã đưa ra một quyết định quan trọng: nghỉ học và thi tuyển vào Trường Cao đẳng Mỹ thuật quốc gia Sài Gòn, quyết tâm trở thành một họa sĩ sáng tạo hơn là một họa sĩ trang trí. Năm 1962, ông lấy nghệ danh là Nguyễn Lâm và có quá trình hoạt động mỹ thuật xuyên suốt tới khi qua đời.

Ông đã tham gia triển lãm cũng như các hội chợ nghệ thuật ở miền Nam và quốc tế trước năm 1975 như Biennale de Paris ở Pháp các năm 1961 và 1963; năm 1962 ông được huy chương Bạc tại triển lãm mùa Xuân, ngoài ra còn rất nhiều giải thưởng từ trước đó, cũng như nhiều giải thưởng của các triển lãm khu vực, triển lãm toàn quốc sau ngày đất nước thống nhất.

Nguyễn Lâm đã dấn thân từ rất sớm trong dòng chảy của hội họa miền Nam trước và sau 1975. Ông là người có công rất lớn khi sớm đi theo dòng sơn mài miền Nam từ lúc đó cho đến sau này, không những sáng tác cho riêng mình, ông còn là người dẫn dắt, khuyến khích nhiều đồng nghiệp, học trò, con cháu cùng làm và phát triển dòng sơn mài.

Có thể nói, ngoài dòng sơn mài Thành Lễ phục vụ thị trường đại chúng, thì về sau này cùng với Hồ Hữu Thủ, Nguyễn Lâm đã tạo nên một tên tuổi nổi trội trong dòng sơn mài miền Nam, cho đến ngày qua đời, tên tuổi của hoạ sĩ Nguyễn Lâm đã chiếm một chỗ đứng khá lớn cùng các hoạ sĩ đương thời lừng lẫy. Bên cạnh đó là các sáng tác sơn dầu, đặc biệt phong cách trừu tượng, riêng một lối đi, đậm chất thi ca.

Công lao của ông trong dòng chảy của hội họa Việt Nam, cũng như để chúng ta thấy ông đã sống một cuộc đời tận hiến vì đam mê con đường hội họa. Suốt đời mình, ông không ngừng khát vọng sáng tạo từ tuổi thiếu thời, ông đã cẩn thận từ hội họa hiện thực, đến các thời kỳ ấn tượng, biểu hiện, và sau cùng là những tác phẩm trừu tượng khổ lớn đầy hấp dẫn người xem.

Nguyễn Lâm có tuổi thơ khá vất vả, nhưng khi về sau này, ông lại là một người khá vô tư và sống thong dong. Trong con người ông không những sống với nghệ thuật mà còn sống với tình thân bằng hữu, với ly cà phê sáng bên anh em, với cốc bia chiều bên bạn bè, ông sống vui và hòa nhã, một tâm hồn hào sảng.

Những ngày tháng cuối đời khi sống trong mầm bệnh, sinh hoạt và đi lại khó nhọc, nhưng ông vẫn tranh thủ mỗi ngày vài tiếng ngồi vẽ tranh. Quả thật khi nghe các con của ông kể là ông vẫn vẽ, tôi rất ngạc nhiên, vì lúc tôi ghé thăm ông đã yếu và gầy đi nhiều, tưởng chừng như quỹ thời gian còn không xa nữa, chân tay vận động khó khăn, nhưng đôi mắt vẫn sáng tươi, ông lại hỏi tôi về đời sống, công việc, thỉnh thoảng ông vẫn nhắc lại vài mẩu chuyện xưa trong tinh thần minh mẫn với sự tận tâm, như dặn dò cho thế hệ sau về những gì ông đã trải qua, cũng như tin tưởng vào tương lai của thế hệ trẻ và tin vào dòng tranh sơn mài Việt Nam sớm hòa mình vào các trào lưu nghệ thuật khác của hội họa quốc tế.

Được công chúng quốc tế yêu thích

Hơn 20 năm trở lại đây, có một phòng tranh đã thầm lặng đưa tranh của Nguyễn Lâm đi triển lãm nhiều nơi trên thế giới như Anh, Mỹ, Ý, Trung Quốc, Hàn Quốc, Indonesia, Malaysia… góp một phần không nhỏ vào danh tiếng của ông trên các thị trường mỹ thuật quốc tế. Đó là một phòng tranh của người Việt Nam tại Singapore, mà người phụ trách là cô chủ trẻ Phượng Nguyễn, chủ sở hữu ArtBlue Studio - tọa lạc tại khu phố Tiong Bahru, Singapore. Chính nơi đây đã làm cầu nối cho Nguyễn Lâm và rất nhiều họa sĩ Việt Nam ra quốc tế, là phòng tranh tiêu biểu bên ngoài Việt Nam khi chuyên trưng bày và giới thiệu tranh của các họa sĩ trong nước.

Với hơn 20 năm hoạt động, ArtBlue Studio đã làm được nhiều triển lãm giới thiệu các hoạ sĩ Việt Nam ra quốc tế, là cầu nối giúp cho nhiều người nước ngoài yêu hội họa đến với Việt Nam. Nguyễn Lâm là một họa sĩ rất được công chúng của ArtBlue Studio yêu thích, nên nơi đây đã tổ chức đến 6 lần triển lãm cá nhân cho ông tại Singapore, trong số đó có 4 lần họa sĩ sang dự khai mạc. Sau mỗi lần triển lãm thì gần như 80% tác phẩm trưng bày tìm được chủ nhân mới, đặc biệt là mảng tranh sơn dầu trừu tượng, rất được các nhà sưu tầm yêu thích vì tinh thần đương đại của chúng.

Họa sĩ Nguyễn Lâm đã thong dong về với miền mây trắng ở tuổi 85, từ giã chúng ta, những người mến tính cách và yêu tinh thần hội họa của ông. Với hơn 60 năm hoạt động nghệ thuật, gia tài của ông để lại không chỉ là trên 1.000 tác phẩm (chủ yếu là sơn mài và sơn dầu), mà còn là tinh thần lao động nghệ thuật và sự nâng đỡ, động viên các thế hệ đi sau.

Trong những tác phẩm trừu tượng đặc trưng của Nguyễn Lâm, tinh thần hội họa đương đại phương Tây và hồn cốt, âm sắc phương Đông được hòa quyện. Suốt hơn 60 năm hoạt động và sáng tác, ông đã làm việc không ngừng nghỉ cho đến những ngày cuối cùng. Một Nguyễn Lâm ân cần, tình cảm trong lòng con cháu và người thân của ông, một Nguyễn Lâm là tấm gương lao động và sáng tạo ra những tác phẩm để đời, xứng đáng là một trong những họa sĩ hàng đầu của Việt Nam đương thời.

Với sự trân quý một họa sĩ tài năng, ArtBlue Studio phối hợp với Huyen Art House tổ chức triển lãm Nguyễn Lâm, trưng bày hơn 20 tác phẩm đặc trưng (chủ yếu sơn dầu khổ lớn) qua nhiều thời kỳ của ông, nhằm ghi nhớ, cũng như chia sẻ với công chúng yêu hội họa Việt Nam về các tác phẩm mà ArtBlue Studio đã sưu tầm, gìn giữ.

Đến với triển lãm này chúng ta có thể nhận thấy sự đam mê, sự quý mến của cô Phượng Nguyễn và ArtBlue Studio dành cho hội họa Nguyễn Lâm. Cũng ở đây, chúng ta có thể ghi nhận sự cống hiến thầm lặng của ArtBlue Studio trong việc góp phần không nhỏ cho sự thành công của nhiều họa sĩ Việt Nam.

Triển lãm tưởng niệm 100 ngày mất của họa sĩ Nguyễn Lâm là một nén nhang lòng của nhiều người yêu tranh ông, hướng về một họa sĩ tài hoa, đức độ.